Η φωτογραφική αποτύπωση ενός εγκαταλελειμμένου εργοστασίου τόσο ζωντανού στην πρόσφατη μνήμη των ανθρώπων είναι από μόνη της ένα δύσκολο εγχείρημα. Πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για έναν εμβληματικό εργασιακό χώρο, όπως αυτός της ΠΥΡ.ΚΑΛ, παραγωγής πυρομαχικών, ναρκών, βομβών, πυροκροτητών, τροτύλης, τόσο επικίνδυνο και τόσο φορτισμένο, που κάθε φωτογραφικό στιγμιότυπο μετατρέπεται σε μυθιστορία.
Στις 6 Σεπτεμβρίου εγκαινιάζεται στο Παλαιό Ελαιουργείο, στο πλαίσιο των Αισχυλείων 2018, η εγκατάσταση της φωτογραφικής έκθεσης «Τροτύλη» που δημιούργησε ο Βαγγέλης Γκίνης με κεντρικό θέμα το εργοστάσιο της Πυρκάλ, έχοντας πάντα το βλέμμα στραμμένο στο ανθρώπινο δυναμικό της. Ένα πολύτιμο τεκμήριο για την πρόσφατη ιστορία του τόπου της Ελευσίνας για ένα εργοστάσιο που παραμένει ζωντανό στη μνήμη των ανθρώπων της, όπως σημειώνει ο ίδιος ο Βαγγέλης Γκίνης. Μια πρωτοποριακή φωτογραφική έκθεση που κατ επιλογήν ξεφεύγει από το σύνηθες πλαίσιο παρουσίασης εντός ενός κλειστού εκθεσιακού χώρου και αναδεικνύει τις δυνατότητες και ιδιαιτερότητες που προσφέρει το Παλαιό Ελαιουργείο. Η έκθεση συνοδεύεται από την έκδοση του αντίστοιχου φωτογραφικού λευκώματος «Τροτύλη».
Την επιμέλεια της έκθεσης και του φωτογραφικού λευκώματος έχει η ιστορικός τέχνης Λουίζα Καραπιδάκη, η οποία σημειώνει:
Το θρυμματισμένο περιβάλλον των κτηρίων απαθανατίζεται ατόφιο από τον φακό του καλλιτέχνη και αποτυπώνεται μέσα στην εκκωφαντική σιωπή των εικόνων διεγείροντας το μνημονικό των ανθρώπων που έζησαν μέσα σ’ αυτό, προκαλώντας συνάμα και έντονη αίσθηση στο ευρύ κοινό. Ο φωτογράφος εναποθέτει την καλλιτεχνική του εμπειρία αλλά και την ψυχή του για να προβάλλει αντικειμενικά τη σκληρή πραγματικότητα των εικόνων αλλά και για να τις συνταιριάξει με τα ανθρώπινα συναισθήματα.
Μέσα από τη διαδικασία της φωτογράφισης και την αγωνία για την καλύτερη απόδοση της ατμόσφαιρας των μισο-εγκαταλελειμμένων «υπό διωγμό» εκτάσεων του εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ στην Ελευσίνα, ο Γκίνης δεν θέλησε να μείνει απλά στην πρώτη οπτική εντύπωση: «Μπήκα στο εργοστάσιο για πρώτη φορά τέλη Μαΐου του 2017. Δεν είχα σχεδιασμένο το πώς θα κινηθώ, ούτε το τι θα φωτογραφίσω. Τις πρώτες μέρες οι φωτογραφίες μου είχαν γενικό περιεχόμενο, ήταν το μέσο για να γνωρίσω το χώρο καλύτερα. Αμέσως κατάλαβα πως δεν πρόκειται για οποιοδήποτε εργοστάσιο…».
Έτσι, ο καλλιτέχνης συνέλαβε την ιδέα να στραφεί παράλληλα με την απεικόνιση του εργοστασίου και στην αποτύπωση των προσώπων που βίωσαν αυτούς τους χώρους εργασίας. Κατά συνέπεια η φωτογραφική καταγραφή έχει αποδώσει πέραν των υλικών τεκμηρίων και άυλα ανθρώπινα συναισθήματα και έχει μετατραπεί σε μια ζωντανή αφήγηση, χωρίς να έχει μειωθεί η αισθητική αξία της φωτογραφίας.
Αντιθέτως στις φωτογραφίες του Γκίνη προβάλλεται δεξιοτεχνικά και μια άλλη διάσταση, αυτή του έμψυχου υλικού, με τις ευαισθησίες και τις αναμνήσεις να αναβλύζουν μέσα από κάθε άψυχο αντικείμενο, γιατί δεν έχουν ξεκοπεί οι πράξεις και οι εμπειρίες από τον τόπο τους βιώματος. Ο άνθρωπος, ουσιαστικός πρωταγωνιστής, πρωτοστατεί και η σιωπή των χώρων μετατρέπεται σε ιστόρηση, ενώ οι άδειες εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις σε λαλίστατες εικόνες.
«Το ανθρώπινο αποτύπωμα ήταν πάρα πολύ έντονο παντού στο χώρο, έτσι οδηγήθηκα στους ανθρώπους της ΠΥΡΚΑΛ. Για να φωτογραφίσω τον κάθε εργαζόμενο συζητούσα μαζί του για τη ζωή του στο εργοστάσιο για ώρες, με κάποιους μέρες, με σκοπό να αναδυθούν όλα τα συναισθήματα στην επιφάνεια και να μπορέσω να τα αποτυπώσω σε μια εικόνα, σε μια στιγμή».
Οι μαρτυρίες των εργαζομένων επηρέασαν αναπόφευκτα την ίδια τη φωτογραφική πράξη και επέβαλλαν, κατά κάποιο τρόπο, στον δημιουργό τους να μεταφέρει στον θεατή μιας άλλης διάστασης οπτική με έμφαση στη συνομιλία μεταξύ του τόπου προσωπικών εμπειριών και του τόπου κοινών βιωμάτων. Από τις αφηγήσεις προέκυψε και ο εκρηκτικός τίτλος του έργου, αφού όλοι επαναλάμβαναν συστηματικά τη λέξη «Τροτύλη»: «1.χημ. άλλη ονομασία τής χημικής ένωσης 2,4,6-τρινιτροτολουόλιο, ισχυρής εκρηκτικής ύλης, γνωστής και συντομογραφικά ως ΤΝΤ / 2.φρ. «ισοδύναμο τροτύλης» — η μάζα τής τροτύλης που θα ήταν αναγκαία για να προκληθεί μια έκρηξη ίσης ισχύος με εκείνην η οποία προκαλείται από την έκρηξη μιας άλλης, μη συμβατικής εκρηκτικής ύλης, όπως είναι η έκρηξη μιας ατομικής ή πυρηνικής βόμβας». (http://greek.enacademic.com).
Αυτή η στενή σχέση, που αναπτύχθηκε ανάμεσα στο δημιουργό-φωτογράφο και τους ανθρώπους της ΠΥΡΚΑΛ, παρότρυνε τον Βαγγέλη Γκίνη σε μία εκ των έσω καταγραφή, τον παρακίνησε να επιδείξει ακόμα μεγαλύτερο ζήλο και συνετέλεσε ουσιαστικά στην καλύτερη φωτογραφική ποιοτική απόδοση: «Φωτογράφισα όλα τα κτήρια του εργοστασίου, φωτογράφισα εργαζόμενους (30 άτομα) οι οποίοι με δέχτηκαν στα σπίτια τους, απέκτησα μια σχέση εμπιστοσύνης μαζί τους, μου μίλησαν για τη ζωή στο εργοστάσιο. Κάποιοι μου έχουν δώσει γράμματα που λένε την ιστορία τους».
Η κάθε είδους επαφή του Γκίνη με τους εργαζόμενους στη διαδικασία της φωτογράφισης, οι ατέρμονες συζητήσεις και οι συστηματικές επισκέψεις, ζωντάνεψαν το θυμητικό, θέριεψαν τις αναμνήσεις και προκάλεσαν ανάμεικτους συναισθηματικούς συνειρμούς μεταξύ φόβου, πόνου, θυμού, αγανάκτησης αλλά και πολλά τρυφερά αισθήματα ευγνωμοσύνης, εμπλουτισμένα με θετικές αναπολήσεις, απαλειμμένες από την καθημερινή αγωνία της επιβίωσης.
«Δεν βρήκα έναν εργαζόμενο που να μην λυπάται για το οριστικό κλείσιμο του εργοστασίου. Τους θαύμαζα όλους όταν μιλούσαν για τη δουλειά τους. Πώς είναι δυνατόν να αγαπάς τόσο πολύ κάτι το οποίο μπορεί να σε σκοτώσει;». Η επικινδυνότητα στο εργοστάσιο της ΠΥΡ.ΚΑΛ. (Πυριτιδοποιείο και Καλυκοποιείο), την πιο βαριά βιομηχανία πυρομαχικών της χώρας, ήταν συνώνυμη της καθημερινής απειλής και ο φόβος της ανθρώπινης απώλειας ζωντανός στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Ακόμα και στην τελική φάση της ζωής του εργοστασίου η απενεργοποίηση των εκρηκτικών υλικών πραγματοποιήθηκε αργά και συστηματικά, αλλά ο κίνδυνος ήταν πάντα υπαρκτός.
«Για λόγους ασφαλείας αλλά και της σωματικής μου ακεραιότητας παντού πήγαινα με συνοδεία. Σε όλα τα κτήρια λόγων των άπειρων πινακίδων ασφαλείας αλλά και της έντονης παρουσίας θρησκευτικών στοιχείων, υπήρχε μια διαρκής υπενθύμιση θανάτου. Συγκλονιστική στιγμή ήταν η πρώτη φορά που μπήκα στο κτήριο 20, στο σημείο του τελευταίου θανατηφόρου ατυχήματος της ΠΥΡΚΑΛ. Εκεί βρήκα λίγα ξεραμένα λουλούδια και ένα κομμάτι χαρτί με ονόματα επάνω σε ένα πάγκο. Μνημείο Πεσόντων Υπέρ Ματωμένης Γεννήτριας Της Υπεραξίας, σκέφτηκα…».
Είναι εμφανές ότι η «Τροτύλη» είναι ένα γιγαντιαίο έργο πολύμηνης αφοσίωσης: «ο περιορισμένος χρόνος που είχα για τη δουλειά αυτή (συνολικά 13 μήνες)με οδήγησε στο να ασχολούμαι καθημερινά με την ΠΥΡΚΑΛ. Το μυαλό μου ήταν μονίμως εκεί. Πάω στο εργοστάσιο έλεγα από ένα σημείο και μετά κι ας είχα ολοκληρώσει τις λήψεις».
Η σειρά φωτογραφιών του εργοστασίου της ΠΥΡΚΑΛ με το βλέμμα στραμμένο στο ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί σίγουρα ένα πολύτιμο τεκμήριο για την πρόσφατη ιστορία του τόπου της Ελευσίνας, αλλά και για τα άγνωστα ψήγματα της ζωής των επαγγελματιών της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας. Η πρωτότυπη φωτογραφική του περιγραφή μας οδηγεί σε μια νέα ανάγνωση του εικονιζόμενου τεκμηρίου και μετατρέπει τη λήθη του παρελθόντος σε υπόθεση ζωντανής μνήμης. Στις φωτογραφικές λήψεις του Γκίνη οι εικόνες της ερήμωσης γίνονται μάρτυρες ανθρώπινων δρωμένων μέσα σ’ ένα υπαρκτό αν και αποσπασματικό απόκοσμο σκηνικό, που έχει ήδη αφανιστεί από τον χάρτη της ύπαρξης.
INFO
Εγκαίνια έκθεσης με παράλληλη παρουσίαση του ομώνυμου λευκώματος «Τροτύλη» Πέμπτη 6 Σεπτεμβρίου 2018, 20:30
Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας, Κανελλοπούλου 1, Ελευσίνα
Διάρκεια έκθεσης έως τις 14 Οκτωβρίου.
Ώρες λειτουργίας έκθεσης:
06.09 -23.09: Δευτέρα ως Παρασκευή 19.00 -23.00,
Σάββατο και Κυριακή 11.00-13.00 και 19.00 -23.00
25.09 -14.10:Τρίτη ως Παρασκευή 17.00 -21.00,
Σάββατο και Κυριακή 11.00 -13.00 και 17.00 – 21.00.
Είσοδος ελεύθερη