Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
Ο καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης, ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής, Δημοσθένης Δαββέτας έδειχνε πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο για τη μόδα και την ιστορία της, όσο και για την μοντέρνα τέχνη. Νέος, περπάτησε στην πασαρέλα των Παριζιάνικων ντεφιλέ, ενώ υπήρξε φίλος και συνεργάτης του Αζεντίν Αλαϊά.
Γνώρισε προσωπικά τους Γκαλλιάνο, Υβ Σαιντ Λωράν, Καρλ Λάγκερφελντ και άλλους σημαντικούς ανθρώπους της μόδας. Έχοντας αφήσει από καιρό τις πασαρέλες και εκδηλώνοντας και με διαφορετικό τρόπο την αγάπη του για την μόδα και τη μοντέρνα τέχνη, παρουσιάζει τα δύο νέα του βιβλία με τίτλους «Μικρή ιστορία της Μόδας» και «Μικρή Ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης».
ΜΟΔΑ
-Καταλαβαίνω ότι πάντα σας γοήτευε η μόδα. Εξάλλου ήσασταν και μοντέλο παλαιότερα. Θυμάστε πώς ξεκίνησε η αγάπη σας για αυτή;
-Θεωρούσα ότι η ομορφιά μπορεί να παίξει θετικό ρόλο στην ζωή των ανθρώπων αν συνδυάζεται με μια μορφή αυτογνωσίας. Ο Ντοστογιέφσκι είχε πει ότι η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Ως έκφραση ομορφιάς, στυλ, συμπεριφοράς, προσωπικότητας, η μόδα πάντα με γοήτευε και κέντριζε το ενδιαφέρον μου. Ο Μιττεράν έλεγε ότι χώρα που δεν ενδιαφέρεται για την Μόδα, έχει χαρακτηριστικά στρατιωτικής κοινωνίας.
Ο τρόπος που ντυνόμαστε, η επιλογή των ρούχων που φοράμε στις εκάστοτε περιπτώσεις δείχνει την ιδέα που έχουμε ή που θα θέλαμε να έχουμε για τον εαυτό μας. Τα ρούχα αποκαλύπτουν την σχέση μας με την εποχή μας. Η Μόδα είναι ο καθρέφτης μας αλλά και το πώς μπορούμε να μιλήσουμε για τον εαυτό μας.
Οι σκέψεις μου, αλλά κι οι φιλικές σχέσεις που είχα για 30 χρόνια με τον Αζεντίν Αλαϊά, με ώθησαν να γράψω την μικρή ιστορία της Μόδας
Η Μόδα είναι λόγος, είναι η γλώσσα για τον εαυτό μας, είναι ένας τρόπος να μιλήσουμε για μας και για την θέση μας στον κόσμο. Η Μόδα είναι κείμενο. Ένα κείμενο δομημένο σε σχέση με την προσωπικότητα μας. Κι αφορά άντρες, γυναίκες, νέους και μεγαλύτερους. Ανάλογα με το πως γράφουμε και το ποια είναι η σχέση μας με τους άλλους, έτσι φοράμε τα ρούχα μας. Κάθε κομμάτι ρούχου που επιλέγουμε για μας είναι ένας τρόπος να γράψουμε κάτι ή να μιλήσουμε για μας. Αυτές όλες οι σκέψεις μου, αλλά κι οι φιλικές σχέσεις που είχα για 30 χρόνια με τον Αζεντίν Αλαϊά, με ώθησαν να γράψω την μικρή ιστορία της Μόδας, έτσι ώστε να δείξω την αξία και την σημασία της, αλλά και την στενή σχέση με την τέχνη στους συμπατριώτες μας. Δεν υπάρχει κανένα βιβλίο ή βιβλιογραφία για την Μόδα στην Ελλάδα. Είναι το πρώτο βιβλίο.
-Δηλαδή κατά κάποιο τρόπο θεωρείτε τους σχεδιαστές υψηλής ραπτικής, καλλιτέχνες;
-Βεβαίως. Οι μεγάλοι σχεδιαστές μόδας είναι σημαντικοί καλλιτέχνες ταυτόχρονα. Τα σχέδια του Ντιόρ ή του Υβ Σαιντ Λωράν είναι εικαστικά αριστουργήματα. Η Μόδα είναι εφαρμοσμένη Τέχνη. Οι πρώτοι σχεδιαστές μόδας ιστορικά ήταν καλλιτέχνες ή ονειρευόντουσαν να γίνουν.
Ο Πωλ Πουρέ στην Μπελ Επόκ ήταν ζωγράφος και είχε σχέσεις συνεργασίας με τον Πικάσο, τον Κοκτώ κλπ. Ο Ντιόρ το ίδιο, όπως κι ο Μπαλενθιάγα ή ο Αλαϊά. Ο Διάλογος Τέχνης-Μόδας ήταν εξ αρχής συμπορευτικός. Ο εκπληκτικός σχεδιαστής Υβ Σαιντ Λωράν, εκτός που ο ίδιος σχεδίαζε πανέμορφα, συνεργάστηκε με τον ‘Αντυ Γουόρχωλ και έκανε collections επηρεασμένες από τον Μοντριάν, τον Μπρακ, τον Πικάσο κλπ.
Μόδα και Τέχνη συμβάδιζαν και συμβαδίζουν. Η Μόδα δίδαξε την τέχνη τον τρόπο να είναι κοντά στην καθημερινότητα και η τέχνη δίδαξε την Μόδα το πώς να ‘ναι δημιουργική με έμπνευση και απαιτήσεις ενός έργου Τέχνης.
-Τι θετικά πιστεύετε ότι αποκομίζουμε από τη μόδα;
-Η Μόδα μας μαθαίνει να είμαστε επιλεκτικοί και να γνωρίζουμε τον εαυτό μας. Άλλο η Μόδα σαν έκφραση κι άλλο το εμπόριο που θέλει να κυριαρχήσει πάνω μας αγοραστικό και καταναλωτικό ενδιαφέρον. Αν ακολουθήσουμε μόνο την αγορά και τις τάσεις της τότε είμαστε εξαρτημένοι. Αν μάθουμε να επιλέγουμε τα της Μόδας με αυτογνωσιακό κριτήριο, τότε είμαστε έτοιμοι να χαρούμε τις ομορφιές της Μόδας. Η Μόδα θέλει να μας κάνει ελεύθερους κι όχι σκλάβους της αγοράς. Είναι υπόθεση αισθητικής κι όχι τυφλής κατανάλωσης.
-Όπως βλέπουμε, ακολουθείτε την μόδα. Θα την ακολουθούσατε ακόμα και αν κάποιο “must” δεν ήταν του προσωπικού σας γούστου;
-Εγώ προσωπικά ακολουθώ την Μόδα αλλά στα μέτρα της προσωπικότητας μου. Για παράδειγμα, δεν θα πήγαινα με σαγιονάρες σε ένα επαγγελματικό ραντεβού ή στην Βουλή γιατί θέλω η Μόδα μου να προσαρμόζεται με την ψυχολογία μου και την αντίληψη που έχω για μένα στην ζωή. Κι αυτό το εφαρμόζω σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας μου ή τουλάχιστον το προσπαθώ.
-Υπάρχουν στοιχεία στη μόδα που είναι διαχρονικά, κλασσικά όπως λέμε.
-Ο Μπωντλαίρ έλεγε ότι στο εφήμερο βρίσκεται το αιώνιο. Κάτι που αγγίζει την μοναδικότητα της στιγμής και την εκφράζει γίνεται διαχρονικό. Αυτό ισχύει σε όλα τα επίπεδα ζωής, όπως στην Τέχνη, το ένδυμα, την Πολιτική, την οικονομία κλπ. Όταν εκφράζεις την εποχή σου, μένεις για πάντα επίκαιρος. Τα ρούχα, για παράδειγμα, του Ντιόρ ή του Υβ Σαιντ Λωράν το έχουν αυτό. όπως και βιβλία του Ντοστογιέφσκι, η φιλοσοφία των Ελλήνων κλπ.
-Η μόδα όμως πρέπει να είναι και εμπορική, όχι μόνο δημιουργική.
-Η Μόδα εξ αρχής βρέθηκε αντιμέτωπη με τους δυο εαυτούς της. Τον δημιουργικό και τον εμπορικό. Η μεταξύ τους ισορροπία είναι σήμερα περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Κι αυτό γιατί οι αγορές έχουν πάρει τα ηνία κι ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για το εμπορικό μόνο κομμάτι. Χρίζει προσοχής γιατί αλλιώς θα χαθεί το γούστο. Και όπως έλεγε ο Καντ, απειλείται η αισθητική ως Δημιουργία και Ωραίο. Κινδυνεύει να γίνει μόνο αγοραστικό μέγεθος.
Η Μόδα είναι ο καθρέφτης μας αλλά και το πώς μπορούμε να μιλήσουμε για τον εαυτό μας
ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΤΕΧΝΗ
-Εκτός από λάτρης της μόδας, είστε και «υπηρέτης» της Μοντέρνας τέχνης. Εκτός από εικαστικός, μας παρουσιάζετε και ένα αξιόλογο βιβλίο που αφορά στην μοντέρνα τέχνη.
-Σαν θεωρητικός Τέχνης για 30 περίπου χρόνια στην Ευρώπη και διεθνώς, σαν συγγραφέας άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά όπως στη γαλλική Liberation και σε περιοδικά διεθνή όπως το parker, art forum, art in America, Art studio, Risk, Cinal κλπ, έχω εντρυφήσει στην ιστορία της τέχνης. Άλλωστε διδάσκω φιλοσοφία Τέχνης στην Σορβόννη και στο Iesa στο Παρίσι. Συνεπώς και οικειότητα έχω με την μοντέρνα τέχνη και με ενδιαφέρει γιατί είναι μια εντυπωσιακή προσπάθεια αλλαγής στην εικαστική έκφραση που επιχειρήθηκε τον 20ο αιώνα, τον αιώνα που έδρασε η μοντέρνα τέχνη.
Έχουν γραφτεί πολλά για την μοντέρνα τέχνη. Τα περισσότερα εδώ στην Ελλάδα είναι μεταφράσεις από ξένες γλώσσες. Γι’ αυτό κι είναι συχνά δυσνόητα. Επίσης υπάρχουν και τα ανάλογα εγχειρίδια των αρμοδίων καθηγητών της ιστορίας της τέχνης. Κι αυτά έχουν κάτι το δυσνόητο γιατί όντας αμιγώς επιστημονικά απευθύνονται κυρίως στους φοιτητές που είναι αρκετά εξοικειωμένοι με την επιστημονική ορολογία. Συνεπώς η Μοντέρνα τέχνη αντί να είναι πρόσβαση στο πιο ευρύ αναγνωστικό κοινό κι όχι μόνο στους ειδικούς, παραμένει ερμητική για τους καθημερινούς μη-μυημένους αναγνώστες.
Πολλοί έτσι από αυτούς γυρίζουν την πλάτη τους στην μοντέρνα τέχνη γιατί όπως συχνά λένε κι ακούω είναι κάτι το ” κουλτουριάρικο” που καταλαβαίνουν μόνο οι πολλοί λίγοι. Κι αυτό το θεωρώ άδικο για την μοντέρνα τέχνη που είναι επαναστατική και στο ξεκίνημα της ήθελε, ακολουθώντας την θεωρία του Καντ περί διεύρυνσης, να διευρύνει την κλασσική τέχνη και την Συμμετοχή των πολιτών στην τέχνη της καινοτομίας.
Έτσι πήρα την απόφαση να παίξω τον ρόλο ανάμεσα στην επιστημονική γνώση και το πλατύ κοινό. Φρόντισα να γράψω ένα δοκίμιο που δεν θα έχανε σε επιστημονική αλήθεια αλλά ταυτόχρονα θα ήταν κατανοητό σε όλους. Ήθελα κι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας να μπορεί να το καταλάβει. Έτσι χρησιμοποίησα την τέχνη της αφήγησης. Είναι σαν να έγραφα ένα μικρό μυθιστόρημα ως προς το ύφος γραφής. Είμαι ευχαριστημένος κι ο εκδότης το ίδιο. Θα δούμε πως θα αντιδράσει και το κοινό.
-Τι είναι όμως μοντέρνα τέχνη; Κάθε νέα δημιουργία είναι και μοντέρνα τέχνη;
-Κάθε νέο δεν είναι μοντέρνα τέχνη. Η μοντέρνα τέχνη έχει συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Ξεκίνησε λίγο μετά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα με την βιομηχανικά επανάσταση. Δηλαδή τότε πήρε τις διαστάσεις ενός concept, μιας ορολογίας. Ντιντερό και κυρίως Μπωντλαιρ της έδωσαν αυτήν την διάσταση. Ειδικά ο δεύτερος την ανήγαγε σε εννοιολογικό ορολογία και την προώθησε ως το εννοιολογικό “μοντέλο” της εποχής που ξεκινούσε από την βιομηχανική επανάσταση, δηλαδή από το 1860-1863 κι έπειτα. Έγραψε πολλά θεωρητικά και κριτικά κείμενα ο Μπωντλαιρ εισάγοντας τον όρο. Ήταν ο πρωτοπόρος και βαθιά υποστηρικτής αυτής της αντίληψης που έβαζε τις βάσεις, της προόδου (progress), της εξέλιξης και της καινοτομίας. Ειδικά στην μοντέρνα τέχνη που αναφέρομαι στο βιβλίο, ο Μπωντλαιρ υποστήριξε επίσης την Μόδα, την φωτογραφία, τις καρικατούρες (σκίτσα γελοιογραφίας) και την κριτική τέχνης ως νέα στοιχεία που εμπλούτιζαν την παραδοσιακή τέχνη κι έβαζαν τις βάσεις της Μοντέρνας έκφρασης.
-Ποιο το βασικό της στοιχείο;
-Η μοντέρνα τέχνη αρχίζει στο δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και τελειώνει γύρω μεταξύ 1970 και 1980. Το βασικό στοιχείο της Μοντέρνας τέχνης είναι ο ρόλος της πρωτοπορίας, της avant-garde. Δεν νοείται μοντέρνα τέχνη δίχως την επιθυμία καινοτομίας, δίχως την ιδεολογία της καινοτομίας, δίχως την ρήξη με το κλασσικό παρελθόν και τις παραδόσεις. Η μοντέρνα Τέχνη βασίζεται στο χαρακτηριστικό επίσης της κατανάλωσης.
Η σύγχρονη τέχνη τώρα, ξεκινά μεταξύ 1970 και 1980 και δεν στηρίζεται πάρα στο τέλος της πρωτοπορίας (avant-garde). Δηλαδή, το πρόβλημα της δεν είναι η επιμονή αναζήτηση της καινοτομίας. Ούτε η ιδεολογία της ρήξης με τις παραδόσεις. Το αντίθετο, θέλει να συνθέτει παραδόσεις και καινοτομικά ευρήματα και κυρίως, η σύγχρονη τέχνη βάζει σε ίση μοίρα με την τέχνη, την αγορά και την επικοινωνία. Με απλά λόγια: ένα έργο σύγχρονης τέχνης από το ξεκίνημα του συγχρονίζεται με την αγορά και την επικοινωνία για να επιτύχει.
Θεωρεί υποχρεωτικά και τα τρία μαζί για την επιτυχία. Αν η αγορά δεν στηρίξει και δεν επικοινωνήσει ένα έργο αυτό είναι σαν ανύπαρκτο. Μόνο η ιδέα της καινοτομικής δημιουργίας όπως ήταν στην μοντέρνα τέχνη δεν φτάνει στην διψασμένη για πωλήσεις, αγορές κι επικοινωνία σύγχρονη τέχνη.
-Ποια η αιτία της στροφής στη μοντέρνα τέχνη; Τι έχει επιτυγχάνει η μοντέρνα τέχνη;
-Η Μοντέρνα Τέχνη πέτυχε να απελευθερώσει και να διευρύνει την εικαστική έκφραση από τα περιοριστικά πλαίσια που έβαζαν οι πρακτικές και λογικές των Καλών Τεχνών. Αυτή η απελευθέρωση από τις παραδοσιακές συμβάσεις εικαστικής έκφρασης επέτρεψε στους μοντέρνους καλλιτέχνες να γίνουν ευρηματικοί, καινοτόμοι και να δώσουν την δυνατότητα σε πολλούς ανειδίκευτους καλλιτέχνες να εκφραστούν με τελείως αντισυμβατικό κι αντιπαραδοσιακά μέσα έκφρασης. Το κολλάζ για παράδειγμα που σήμερα είναι τόσο αγαπητό κι επιτρέπει σ ‘όσους δεν έχουν μάθει τεχνική σε σχολές να εκφραστούν, είναι γέννημα της Μοντέρνας Τέχνης. Όπως οι σουρεαλιστικές δράσεις, η χρήση έτοιμων βιομηχανικών υλικών και τόσα άλλα που θα δείτε στο βιβλίο. Χωρίς την Μοντέρνα Τέχνη δεν θα υπήρχε η σημερινή ελεύθερη κανόνων έκφραση καλλιτεχνών.
Ένα έργο σύγχρονης τέχνης από το ξεκίνημα του συγχρονίζεται με την αγορά και την επικοινωνία για να επιτύχει