Η ζωγραφική σειρά των ρόδων του Κώστα Ευαγγελάτου εκτείνεται σε μεγάλο χρονικό εύρος, έχοντας την απαρχή της στην πρώιμη δημιουργική περίοδο του καλλιτέχνη. Η συνέχεια, όμως, αυτής της θεματικής από τις αρχές του 2017 μέχρι σήμερα, σηματοδοτεί τη ρηξικέλευθη ανανέωσή της καθώς και μία καινοφανή επεξεργασία της ανθογραφίας στην Iστορία της Τέχνης εν γένει.
Παρά την εξαιρετικά πλούσια συμβολοποίηση του θέματος στην τέχνη και του τριαντάφυλλου καθ΄εαυτού, το πρώτιστο ενδιαφέρον μας εδώ έλκουν οι περίτεχνες μορφικές σχέσεις και η αμετάφραστη σε όρους συμβολισμού φυσιογνωμία τους. Η ιδιαιτερότητα της τελευταίας στοιχειοθετείται με την εμφανή διάκρισή της από την παραδοσιακή χρήση του τριαντάφυλλου στην Ιστορία της Τέχνης, το οποίο εμφανίζεται κατά κόρον υπό το είδος της νεκράς φύσης, ενώ αντιθέτως εδώ η αναπαράστασή τους θα μπορούσε να παραπέμπει σε οτιδήποτε άλλο εκτός από νεκρά φύση.
Το τριαντάφυλλο πρωταγωνιστεί στη σύνθεση, εν είδει προσωπογραφίας υποσκελίζοντας κάθε παραπληρωματικό -εκ των πραγμάτων- στοιχείο και εκδιπλώνοντας από έργο σε έργο κάθε ανεπαίσθητη ή λανθάνουσα ιδιότητα του. Οι παραλλαγές και οι μεταμορφώσεις του ρόδου στα έργα της σειράς διαπνέονται από ευφάνταστο μορφικό και τεχνικό πλούτο, υφολογική πυκνότητα και ευρύτητα συμβολικών αναφορών.
Οι αναρίθμητες εκδοχές του θέματος και της σύνθεσης προσδίσουν, ενδεχομένως, στο τριαντάφυλλο, ως πρωταγωνιστή της σειράς, τα χαρακτηρολογικά στοιχεία ενός φετίχ. Βλέπουμε ρόδα που ενσωματώνουν pop στοιχεία σε έντονη χρωματική κλίμακα, ρόδα που αναδύονται μέσα από ένα ακαθόριστο περιβάλλον βιομορφικών συμβόλων (ένζυμα, κύτταρα, μικροοργανισμοί), ρόδα που αναφύονται σε ένα υδάτινο χώρο, ρόδα που φύονται σ’ ένα συμπαντικό φόντο ή σε ένα περιβάλλον μεταφυσικών ή και μυστικιστικών προδιαγραφών, όλα εναλλάσοντας αρμονικά ζωγραφικότητα, αφαιρετικότητα και εκλεπτυσμένη διακοσμητικότητα. Άλλα ξεπροβάλλουν από ένα πουαντιγιστικό ή ντιβιζιονιστικό φόντο, άλλα αφομοιώνονται πλήρως σε αυτό ενώ άλλα συμπερικλείουν σωματογραφικά στοιχεία. Οι τεχνικές και τα σχήματα παρουσιάζουν, επίσης, έντονη ποικιλία: ακουαρέλες, τέμπερες, μονοτυπίες και συνδυασμοί μεθόδων, καθώς και συνθέσεις που ανάγονται σε χαρακτικές οπτικές εμπλουτίζονται από τις παραλλαγές των σχημάτων του πίνακα που μπορεί να είναι από κυκλικός μέχρι πολυγωνικός και ακαθόριστος.
Ο καλλιτέχνης διαχειρίζεται το τριαντάφυλλο σαν ένα διαρκώς αναπλαθόμενο μοτίβο το οποίο, όμως, ενεργοποιείται ζωτικά και το οποίο ενσαρκώνεται σε φυσικά περιβάλλοντα και διαλύεται ξανά μέσα στη διαστολή της μορφής του, λειτουργώντας σαν οιονεί μεταβατικό «αντικείμενο». Σ’ ένα από τα ποιήματα του Rainer Maria Rilke για τα τριαντάφυλλα, τα οποία ενέπνευσαν δημιουργικά τη συνέχεια αυτής της ζωγραφικής σειράς, ο ποιητής γράφει: «Σε βλέπω, ρόδο, μισάνοιχτο βιβλίο, που περιέχει τόσες σελίδες λεπτομερούς ευτυχίας που δεν θα διαβάσουμε ποτέ. Βιβλίο-μάγος». Υπό αυτό το πρίσμα και τα ζωγραφικά τριαντάφυλλα της σειράς, φαίνεται να υποστηρίζουν μία τέτοια αναγνωστική προσέγγιση, ενός οργανικού, αρχέτυπου τριαντάφυλλου που μέσα από τις αέναες μορφικές μεταπλάσεις του αναδεικνύει τον πλούτο της συμβολικής του κληρονομιάς.
Οι ανανεωτικές τάσεις που πρεσβεύει με φανερή ενάργεια η σειρά των τριαντάφυλλων, εδώ, αποτελούν το ακρότατο σημείο του νήματος μιας μακράς παράδοσης της ανθογραφίας στην τέχνη που ανάγεται σε άπειρους θρησκευτικούς, κοινωνικούς και αισθητικούς συμβολισμούς του ρόδου: από σύμβολο του αιώνιου έρωτα στην αρχαιοελληνική μυθολογία, σύμβολο της Παναγίας στη Χριστιανική παράδοση και βασικό στοιχείο του ροζάριου («στέμμα από τριαντάφυλλα»), το τριαντάφυλλο επενδύεται με άπειρες λειτουργίες, όπως το να κρυπτογραφήσει μηνύματα στην ασιατική τέχνη, να σημάνει ένα ολόκληρο λεξιλόγιο ανθογραφίας στη βικτωριανή εποχή, να λειτουργήσει ως διακοσμητικό στοιχείο σε ανθέμια και μεσαιωνικές τοιχογραφίες ή να αξιοποιηθεί ως εραλδικό σύμβολο σε οικόσημα. Στον Botticelli και τους Προραφαηλίτες ζωγράφους, ειδικότερα, τα ρόδα στη ζωγραφική συνθέτουν ένα πυκνό γλωσσικό σύστημα σημάνσεων και συμβολισμών.
Ο Κώστας Ευαγγελάτος χωρίς να αποσιωπά τη μυθολογία τους, υπερβαίνει την παραδοσιακή εμμονή του συμβολισμού και επαναπροσφέρει στα τριαντάφυλλα την μορφική τους καθαρότητα και αυταξία, μέσα από τη δημιουργία δομών, που σύμφωνα με την εύστοχη διατύπωση του Roger Eliot Fry, είναι «συνεπείς, αυτόνομες και ολοκληρωμένες». Αναδεικνύοντας την έμψυχη, δονούμενη προσωπογραφική τους παρουσία και την οργανική τους αφύπνιση, δημιουργεί την πιο εύγλωττη ανθογραφία και την πιο εκρηκτική σειρά ζωγραφικών έργων της μακροχρόνιας δημιουργικής του πορείας.
ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΝΑΚΑ, ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΤΕΧΝΗΣ
UNIVERSITE PARIS 1
PANTHEON-SORBONNE