The Art | Artists’ Diaries

Γράφει η Λιάνα Ζωζά

Η τέχνη, όπως ομόφωνα δέχονται οι άνθρωποι της, είναι αυτή που πλήττεται πρώτη και ανακάμπτει τελευταία σε περιόδους κρίσης. Πόσο μάλλον μέσα από μία μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση που αναμένεται, μετά από μία παγκόσμια πανδημία με άγνωστη ημερομηνία λήξης.

Χώροι τέχνης, όπως τα μουσεία, οι πινακοθήκες και οι γκαλερί, αναγκάζονται να αναστείλουν τη λειτουργία τους, για χρονικό διάστημα του οποίου όχι μόνο δεν γνωρίζουν τη διάρκεια, αλλά ούτε καν, το αν και πότε θα υπάρξει επιστροφή σε οποιαδήποτε μορφή κανονικότητας.

Η αγορά της τέχνης έχει “παγώσει” και περιμένει με αγωνία τις εξελίξεις. Μέχρι στιγμής, ο τρόπος με τον συνεχίζεται η επικοινωνία των εκθέσεων, αλλά και της τέχνης γενικότερα,  είναι μόνο μέσα από το internet και τις εφαρμογές του. Είναι μάλιστα, αξιοθαύμαστος ο αριθμός των επισκεπτών στις σελίδες των μεγάλων μουσείων που προσφέρουν εντυπωσιακές virtual περιηγήσεις στις αίθουσες τους, αλλά και σε θεατρικές παραστάσεις και μουσικά δρώμενα που προσφέρονται απλόχερα, μέσα από το διαδίκτυο, αυτό τον καιρό της κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Τι γίνεται, όμως με τους υπόλοιπους χώρους τέχνης και πως θα συνεχίσουν να λειτουργούν, μιας και ένα μεγάλο μέρος της επιτυχημένης λειτουργίας τους βασίζεται στην προσωπική επαφή με το κοινό τους;

Υπάρχουν στοιχεία που προκύπτουν από πρόσφατες μελέτες που σίγουρα δεν προμηνύουν ένα ευοίωνο μέλλον, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο, αλλά και προβλέψεις για το “κλείσιμο” πολλών, ιδίως των μικρότερων, χώρων τέχνης, που δεν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν, όλα αυτά που έπονται.

Μέσα από την ενότητα “The Art | Artists Diaries” θα φιλοξενούνται συνεντεύξεις από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες (εικαστικούς, μουσικούς, χορευτές, ηθοποιούς, κλπ), γκαλερίστες, επιμελητές και γενικότερα ανθρώπων που κινούνται στο χώρο της τέχνης και θα λειτουργούν σχολιαστικά, μέσα από τις ίδιες ερωτήσεις και ανάλογα με τις εξελίξεις, στην όλη ιδιαιτερότητα της κατάστασης που αφορά την τέχνη.

-Η τέχνη στα χρόνια της πανδημίας. Με ποιο τρόπο επηρεάζεται η τέχνη;

-Η τέχνη και γενικότερα ο πολιτισμός, είτε ως αγορά είτε ως δημιουργία, έχουν κλονιστεί, ελπίζω συγκυριακά και μόνο. Οι παραστατικές τέχνες περνούν τη μεγαλύτερη κρίση, αλλά το ζητούμενο δεν είναι η διατήρηση της επαφής με το κοινό μέσω ψηφιακών προβολών (κατανοητό και αναγκαίο), αλλά η εξεύρεση νέων τρόπων διάδοσης πρωτογενούς παραγωγής. Αυτό έχει να κάνει με μια άλλη λογική του εσωτερικού χώρου, ίσως πιο σύντομες σε διάρκεια παραστάσεις για μικρό αριθμό ατόμων, σε διασπορά μέσα στον χώρο, ίσως άνθιση των μονολόγων, ίσως εποχούμενες παραγωγές…. Νομίζω, θα βρεθούν τρόποι ώστε αυτό το καλοκαίρι τουλάχιστον να υπάρξει κάποιο είδος ζωντανής επαφής.

Το πρόβλημα της βιωσιμότητας των οργανισμών, των χώρων και των ομάδων είναι το μείζον, αλλά δεν μπορεί για όλα να υπάρχει κρατικό επίδομα. Θα ήταν πολύ ωραίο να υπάρξουν τρίμηνες υιοθεσίες θεατρικών σχημάτων, κινηματογραφικών αιθουσών, γκαλερί, μουσείων, εργαστηρίων, από τον ιδιωτικό τομέα και να στηριχτεί έτσι ένα μέρος του καλλιτεχνικού κόσμου. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη διάρκεια της πανδημίας, οπότε είναι ανώφελο να γίνονται προβλέψεις για το απώτερο μέλλον.

Πιστεύω σε ρεαλιστικά και βραχυπρόθεσμα στοχευμένα πλάνα που θα αναπροσαρμόζονται ανά τρίμηνο ή όταν το επιβάλλουν οι καταστάσεις και τα νέα δεδομένα.

Οι ηθοποιοί και οι μουσικοί πλήττονται ιδιαίτερα, πολύ περισσότερο από τους εικαστικούς ή τους συγγραφείς

-Τέχνη | Καλλιτέχνες. Ποια θα είναι η επόμενη ημέρα;

-Οι ηθοποιοί και οι μουσικοί πλήττονται ιδιαίτερα, πολύ περισσότερο από τους εικαστικούς ή τους συγγραφείς. Έχουν ανάγκη την άμεση παρουσία του κοινού και τη διάδραση. Πιστεύω ότι αυτό το ισχυρό σοκ θα έχει δυστυχώς θύματα, αλλά θα οδηγήσει και σε μια επαναθεώρηση της ανάγκης για τόσες πολλές παραγωγές, τόσες πολλές συναυλίες και τόση κατάχρηση του όρου τέχνη και πολιτισμός. Κατανοώ την ανάγκη έκφρασης και την ανάγκη απασχόλησης των αποφοίτων από δραματικές σχολές και ωδεία, αλλά η Ελλάδα έχει μικρή αγορά και το κοινό χρειάζεται ακόμη να διευρυνθεί πολύ και να εκπαιδευτεί.

Συνεπώς, αυτή η αρνητική κατάσταση μας δίνει την ευκαιρία να σκεφτούμε σοβαρά ως προς την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής τέχνης. Δεν γίνεται να υπάρχουν χιλιάδες ηθοποιοί που να μην έχουν ούτε το νοίκι να πληρώσουν. Δεν γίνεται η Αθήνα να έχει τόσες πολλές σκηνές αν δεν μπορούν να επιβιώσουν οικονομικά. Δεν γίνεται να επιβιώνουν οι τραγουδιστές και οι μουσικοί μέσα από περιφερόμενες συναυλίες αναπαράγοντας μια αισθητική και μια αντίληψη εντελώς παρωχημένη. Πρέπει να τα ξανασκεφτούμε όλα και ο καθένας να μετρηθεί με τις δυνάμεις και το ταλέντο του.

Κατανοώ ότι το 2020 θα είναι δραματικά δύσκολο για όλους, αλλά μιλάω για ένα γενικότερο ορίζοντα.

-Η αγορά της τέχνης θα επηρεασθεί; Πόσο και πώς;

-Η αγορά της τέχνης διεθνώς κατακρημνίζεται όχι απλώς επηρεάζεται. Μουσεία παγκόσμιας ακτινοβολίας έχουν τρομακτικές απώλειες και παγώνουν τη σχέση τους με μεγάλο αριθμό εργαζομένων. Έχουμε μπει σε μια μεταβατική, ενδιάμεση περίοδο, τη διάρκεια της οποίας δεν γνωρίζουμε και αυτό προκαλεί μεγάλη δυσκολία.

Θα είναι μια αυτόματη και σκληρή «διόρθωση» με πολλά θύματα, δυστυχώς. Οι «μικροί» έχουν το πλεονέκτημα του μικρού κύκλου εργασιών και των λίγων ή καθόλου εξαρτώμενων υπαλλήλων. Οι «μεγάλοι» έχουν δυσβάστακτα λειτουργικά έξοδα αλλά ελπίζουν σε ταχύτερη μερική αναπλήρωση.

-Τέχνη | Τεχνολογία. Ποιος θα είναι ο ρόλος της τεχνολογίας στην επικοινωνία, αλλά και στην αγορά της τέχνης;

-Έχει ήδη διαφανεί ότι η τεχνολογία κράτησε αρχικά την ψυχική υγεία όλων μας σε ένα κάποιο επίπεδο χάρη στη διαρκή επικοινωνία. Η τέχνη στηρίζεται τώρα στην ψηφιακή αναμετάδοση. Είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με το κοινό, το οποίο επωφελείται με δωρεάν υλικό, αλλά σαφώς είναι μία λειτουργία χρήσιμη και πολύτιμη, όταν δρα συμπληρωματικά και όχι αναγκαστικά ως μόνη επιλογή.

Είναι ένα τεράστιο ζήτημα, στο οποίο, δυστυχώς, δεν μπορούμε να προσφέρουμε επί του παρόντος άλλη απάντηση. Κάθε κρίση, βεβαίως, έχει τα θετικά της. Επιταχύνει διαδικασίες, επινοεί τρόπους, ανελκύει ανθρώπους και οργανισμούς από αδράνεια ή από ένα δρόμο ρουτίνας. Η αγορά της τέχνης συνεχίζει ψηφιακά, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει η αποτίμηση, που, όπως διαφαίνεται θα είναι εξαιρετικά αρνητική.

Η αγορά της τέχνης συνεχίζει ψηφιακά, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει η αποτίμηση, που, όπως διαφαίνεται θα είναι εξαιρετικά αρνητική

-Τέχνη | Κοινωνική Απόσταση. Πώς μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη με κανόνες κοινωνικής απόστασης;

-Επί της ουσίας – πολύ απλά-  δεν μπορεί να λειτουργήσει, αλλά δεν το ομολογεί κανείς. Είναι ένα θέμα περίπλοκο ως προς τις επιπτώσεις, αλλά απλό στη βάση της ερμηνείας του. Αυτό αφορά κυρίως τα μουσεία και τις παραστατικές τέχνες.

Η μοναχική δημιουργία ενισχύεται, αλλά έχει ανάγκη την κοινωνία για να αναγνωριστεί. Στο θέμα των εκθέσεων θα βρεθεί ένας τρόπος σε ελεγχόμενους χώρους τέχνης, χωρίς εγκαίνια και ίσως θέαση με ραντεβού ή σειρά προτεραιότητας. Φυσικά, είναι πολύ δυσάρεστες καταστάσεις αυτές αλλά θα πρέπει να προσαρμοστούμε όσο διαρκεί η πανδημία.

-Ποιο γνωστό έργο σύγχρονης τέχνης θα επιλέγατε για να περιγράψετε την υπάρχουσα κατάσταση και γιατί; 

-Επιλέγω το «Missing House», ένα από τα μικρογλυπτά της Κυριακής Μαυρογεώργη, της οποίας το έργο εκτιμώ πολύ για τη φαντασία, τεχνική και αισθητική. Οποιοδήποτε από τα μικρογλυπτά της θα συμβόλιζε αυτό που ζούμε, την απομόνωση και το γιγάντωμα της κατά μόνας φαντασίας, επιθυμίας και τρόμου.

-Η ιστορία, μέχρι σήμερα, έχει δείξει πως η τέχνη επιβιώνει ακόμη και κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες και μάλιστα προσφέροντας σημαντικά έργα. Θα συμβεί το ίδιο και τώρα;

-Το πιστεύω. Ήδη, νομίζω ότι η κατάσταση έχει επηρεάσει τους πάντες, πόσo μάλλον τους καλλιτέχνες, εικαστικούς, μουσικούς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, συγγραφείς. Η πανδημία είναι μια τομή, μια ρήξη, ένα ισχυρό σοκ που θα επιδράσει ποικιλοτρόπως στην αυτοσυνειδησία, αλλά και στη συλλογική αντίληψη.

Who is Who

Ο Νίκος Βατόπουλος γεννήθηκε το 1960 στην Αθήνα. Σπούδασε Κοινωνιολογία στο Deree College και ακολούθησε μεταπτυχιακά στο Reading University στο Ηνωμένο Βασίλειο σε Ευρωπαϊκές Σπουδές.

Από το 1988 εργάζεται στην «Καθημερινή». Έχει αποκτήσει ειδίκευση για θέματα αθηναϊκού περιβάλλοντος. Από το 2007 ως το 2014 ήταν υπεύθυνος του πολιτιστικού τμήματος. Έχουν εκδοθεί τα βιβλία του «Το Πρόσωπο της Αθήνας» (εκδ. Ποταμός, 2001 και 2008) και «Περπατώντας στην Αθήνα» (εκδ. Μεταίχμιο, 2018). Το δεύτερο, περιλαμβάνει επιλογή από κείμενά του στην «Καθημερινή» δημοσιευμένα στην κυριακάτικη στήλη του «Πτυχές». Παράλληλα, ασχολείται με τη φωτογραφία.

Έχει κάνει ατομική έκθεση φωτογραφίας («Η Αθήνα ενός αθηναιογράφου», Αίθουσα τέχνης ena, 2014), έχει συμμετάσχει με κολλάζ στην Art Athina (2015) στο περίπτερο των kaplanon galleries και έχει συμμετάσχει σε ομαδικές εκθέσεις (Γκαλερί Ζουμπουλάκη, Αθηνέο της Αθηναϊκής Ζυθοποΐας, Cube Gallery, «Τα ωραία του Πέραν», κ.ά.). Το 2014 οργάνωσε το προσωπικό πρότζεκτ «Η Αθήνα της δεκαετίας του 1960» στην Ελληνοαμερικανική Ένωση (έκθεση και ομιλία).

Δίνει ομιλίες με θέμα την Αθήνα και διοργανώνει περιπάτους στον αρχιτεκτονικό ιστό της πόλης.