Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*

Ο χαράκτης και ζωγράφος Δημήτρης Γαλάνης γεννήθηκε το 1882 στην Αθήνα. Αφήνοντας τη Σχολή Μηχανικών του Πολυτεχνείου ξεκίνησε την καλλιτεχνική του καριέρα στο τμήμα ζωγραφικής του Σχολείου Καλών Τεχνών στην Αθήνα όπου σπούδασε κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών του τροφοδοτούσε εφημερίδες και περιοδικά της εποχής με σκίτσα του. Συνέχισε στο Παρίσι, όπου εγκαταστάθηκε το 1900, με σπουδές στην Ecole des Beaux Arts. Βιοπορίστηκε για πολλά χρόνια ως σκιτσογράφος-γελοιογράφος σε εμβληματικά περιοδικά του είδους τόσο στην Γαλλία όσο και στην Γερμανία.

Για πρώτη φορά εξέθεσε στα 1904 στο Salon National και στο Salon d’ Automne, ενώ έζησε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του στη γειτονιά των ζωγράφων, στη Μονμάρτη. Το 1914 κατετάγη στη Λεγεώνα των Ξένων και τη διετία 1916-1918 διετέλεσε διερμηνέας του γαλλικού στρατού στην Κέρκυρα.

Στο Παρίσι σχετίστηκε με καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, ο Μπρακ, ο Ματίς, ο Ντερέν, ο Ντυφύ, ο Γκρίς, και συμμετείχε μαζί τους σε ομαδικές εκθέσεις. Το όνομα του περιλαμβάνεται σε γαλλικούς καταλόγους τέχνης και λεξικά, ενώ συχνά εμφανίζονται χαρακτικά του σε δημοπρασίες.

Κατά τη δεκαετία 1920-1930 εγκατέλειψε σταδιακά τη ζωγραφική και αφιερώθηκε σχεδόν αποκλειστικά στη χαρακτική και την εικονογράφηση βιβλίων έχοντας στην κατοχή του την πρέσα του Ντεγκά.

Συνεργάστηκε με διάσημους συγγραφείς όπως ο Αντρέ Μαλρώ, ο Αντρέ Ζιντ, ο Ζαν Μωρεάς, ο Πωλ Βαλερύ κ.α. για λογαριασμό σπουδαίων τυπογράφων και εκδοτικών οίκων όπως οι Editions de le Nouvelle Revue Française, Librairie Gallimard, Editions Kra, George Crès, Editions de la Pléiade. Η πρώτη έκθεση του στην Αθήνα έγινε το 1928 στο «Ιλίου Μέλαθρον» και η απήχηση της ήταν τεράστια.

Τα έργα του έγιναν υποδείγματα μιας χαρακτικής τέχνης που ήταν πλέον ανεξάρτητη και είχε δυνατότητες δημιουργίας τοπικής σχολής.

Το 1934, καταξιωμένος πια εικονογράφος, φιλοτέχνησε για τη Γαλλική Δημοκρατία το διάσημο του γραμματόσημο Le Coq Gaulois **

Με την απελευθέρωση από τους Γερμανούς το 1945, εκλέχτηκε καθηγητής ξυλογραφίας στην Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού που δίδαξε μέχρι το 1952 και την ίδια χρονιά 1945 και ισόβιο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1950, έγινε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Στην Ελλάδα επέστρεψε οριστικά το 1965. Απεβίωσε πλήρης ημερών ένα χρόνο αργότερα το 1966.

Αυτόν τον ξεχωριστό καλλιτέχνη παρουσίασε το 1973 η γκαλερί ΩΡΑ με μεγάλη έκθεση χαρακτικών εικονογραφήσεων του. Έργα του ζωγραφικά και χαρακτικά έχουν εκτεθεί στην Ελλάδα σε μεγάλες θεματικές εκθέσεις που έχουν διοργανωθεί στην Εθνική Πινακοθήκη, Μουσεία και Ιδρύματα τέχνης. Το ΜΙΕΤ σε συνεργασία με την Alpha Bank και χάρη στις πλούσιες συλλογές τους, τον τίμησε με μία έκδοση αναλυτικού καταλόγου «Δημήτρης Γαλάνης:

Τα εικονογραφημένα βιβλία» (πλήρης καταγραφή 152 τίτλων βιβλίων και άλλων εντύπων του διαστήματος 1904-1962) Η έκδοση αυτή καθώς και η ομότιτλη έκθεση που διοργανώθηκε στο Μέγαρο Εϋνάρδου κατέδειξε την μεγάλη ποικιλία και σημαντική αισθητική εμβέλεια των έργων του. Εκτέθηκαν τεκμήρια (προσχέδια, μακέτες, πλάκες χαρακτικής, σημειώσεις), από το Μουσείο της Μονμάρτης, σε πτέρυγα του οποίου στεγαζόταν για περισσότερα από πενήντα χρόνια το σπίτι και το ατελιέ του.

Οι Έλληνες χαράκτες που τον συνάντησαν και δούλεψαν κοντά του, τον θεώρησαν «πατέρα και δάσκαλο της νεοελληνικής χαρακτικής», αφού μέσω του έργου του γνώρισαν την σύγχρονη ευρωπαϊκή χαρακτική.

Αντικειμενικά ανέδειξε αυτόνομη την χαρακτική στην Ελλάδα και η διδασκαλία στην ΑΣΚΤ του κορυφαίου χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού, από το 1933 έως το 1957, διαμόρφωσε σπουδαστές που έγιναν η πρώτη σπουδαία γενιά Ελλήνων χαρακτών.

Αισθητικά ο Γαλάνης επηρεάστηκε από τα διδάγματα του ιμπρεσιονισμού και την κυβιστική δομική των συνθέσεων στο χώρο, χωρίς όμως να προσχωρήσει τεχνοτροπικά στον κυβισμό ή στα άλλα ανατρεπτικά κινήματα που είχαν αναπτυχθεί στην παρισινή εικαστική σκηνή. Παρέμεινε στα πλαίσια των κλασικών δομών και αναπαραστατικών αντιλήψεων που είχε διδαχθεί στην ΑΣΚΤ, εφαρμόζοντας όμως μια ρεαλιστική ρυθμολογία των σχηματικών όγκων, με άμεσες αφαιρετικές διατυπώσεις.

Έδωσε ώθηση στα χαρακτικά είδη της ξυλογραφίας και της οξυγραφίας και η διδασκαλία του βασίστηκε στην επιμονή του για άρτια τεχνική επεξεργασία και την συνθετική αρμονία μορφών και περιβάλλοντος.

Σε ορισμένα έργα του, ιδιαίτερα με γυναικείες φιγούρες, σε εσωτερικό η εσωτερικό χώρο, διακρίνεται η έντονη σχέση της οπτικής του με αυτήν του ώριμου Αντρέ Ντερέν.

Μια σχέση κυριολεκτικά αμφίδρομη που οι εικαστικοί καρποί της επηρέασαν αρκετούς από τους Έλληνες καλλιτέχνες που είχαν μεταβεί για μεταπτυχιακές σπουδές ή εργαζόντουσαν στο Παρίσι μέχρι το 1934 καθώς και όσους ήταν συντονισμένοι ιδεολογικά στην ατμόσφαιρα της ελληνικότητας. Του αισθητικού ιδεολογήματος δηλαδή που προώθησε η γενιά του 1930 σε μια προσπάθεια συγχρωτισμού και σύζευξης της παράδοσης με το μοντέρνο πνεύμα.

Χαρακτηριστικά αυτής της εκφραστικής επιρροής του Γαλάνη αναγνωρίζονται σε πρώιμα έργα του Σπύρου Βασιλείου, σε έργα του Αγήνορα Αστεριάδη, του Πολύκλειτου Ρέγκου, του Νίκου Νικολάου, του Δημήτρη Γιολδάση κ.α.. Κατεξοχήν είναι εμφανής σε έργα της πρώιμης περιόδου του ζωγράφου Κώστα Ηλιάδη που θεματογραφικά και τεχνοτροπικά αφομοίωσε θετικά τα μαθήματα του Γαλάνη στο Παρίσι, αν και αργότερα προσχώρησε στην αφηρημένη τέχνη και τον κονστρουκτιβισμό. Επίσης σε πολλά έργα-μελέτες του Γιάννη Τσαρούχη που τον θεωρούσε έναν από τους βασικούς δασκάλους του.

Ο Δημήτρης Γαλάνης διέπρεψε σαν καθηγητής χαρακτικής και παραγωγικός δημιουργός εμπλουτίζοντας και καθιερώνοντας με λιτότητα, ολιγοχρωμία και κορεσμένο φως, τοπία της Ελλάδας και μορφές μοντέλων εξ επαφής, αναδεικνύοντας με παραδοσιακή αύρα σύγχρονες πτυχές τους.

Με την τεχνική του επιδεξιότητα έδωσε στους νεότερους καλλιτέχνες της εποχής του δυνατότητες γερών εφοδίων για την τέχνη της χαρακτικής, ώστε να προχωρήσουν με αυτοπεποίθηση στην πολυμορφική μοντερνιστική κοσμογονία.

* Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της Τέχνης

**Le Coq Gaulois (Ο γαλατικός κόκορας)