Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
O Γερμανός ζωγράφος και γλύπτης, Άνσελμ Κίφερ, γεννήθηκε το 1945, λίγο πριν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Donaueschingen του Μέλανα Δρυμού. Ο πόλεμος, οι μύθοι και ο κόσμος καθόρισαν την σημαντική εικαστική του δημιουργία.
Εγκαταλείποντας το 1966 τις σπουδές Νομικής, Λογοτεχνίας και Ρομανικών γλωσσών στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, προτίμησε να σπουδάσει Καλές Τέχνες με δασκάλους τους Peter Dreher και Horst Antes . Ο Άνσελμ Κίφερ ξεκίνησε παρουσιάζοντας στην Ελβετία, στη Γαλλία και στην Ιταλία μια σειρά φωτογραφιών με πόζες μίμησης του ναζιστικού χαιρετισμού. Με την προκλητική του αυτή επίδειξη καλούσε τους συμπατριώτες του να θυμηθούν και να αναγνωρίσουν την κατάπτωση που προκάλεσε η ξενοφοβική υστερία του Γ’ Ράιχ.
Το έργο του θεωρείται μοναδικό χάρη στην εμμονή που εκφράζει ως προς την απεικόνιση της ιστορίας και των τευτονικών μύθων της γερμανικής κουλτούρας και της εβραικής Kabbalah. Στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1980 κατηγορήθηκε για «αφύπνιση των δαιμόνων του οδυνηρού παρελθόντος» και αντιμετώπισε υποψίες για «εθνικιστικές αποκλίσεις».
Ο Άνσελμ Κίφερ δημιούργησε νεοσυμβολιστικές και νεοεξπρεσιονιστικές συνθέσειςς πάνω στα ερείπια της ιστορίας. Γκρίζες εικόνες τοπίων που καλύπτονται με ιδιότυπα κολλάζ από τέφρα, άχυρο και αλουμίνιο, ηλιοτρόπια και βιβλία μολύβδου τυλιγμένα σε γυψοσανίδες, τεράστιες εικόνες μαυροπίνακα όπου ο ήλιος εκρήγνυται και η γη καταρρέει.
Για τον Κίφερ η ζωγραφική διαδικασία είναι ένας προβληματισμός, μια έρευνα, μια ενδελεχής εργασία στη μνήμη, στη μυθολογία, στον κόσμο. Χαρακτηριστικό της δουλειάς του είναι ένα ξεκάθαρο τεχνοτροπικό ύφος: πλούσιες επιστρώσεις χρώματος, οργανικών υλικών, σκελετωμένοι άνθρωποι με μια ζοφερή διάθεση ψυχρότητας και αφασίας.
Οι εικόνες του θυμίζουν την καύση των βιβλίων, το «Ολοκαύτωμα», τους χαμένους πολιτισμούς, αλλά και το μυστικό της εμμονής στην ύπαρξη, στο χρόνο. Ως μελετητής του φιλόσοφου Martin Heidegger είναι πεπεισμένος ότι η δημιουργία βασίζεται μπροστά και πίσω, ανάμεσα στο τίποτα και στο κάτι, πριν και μετά από την μεγάλη κβαντική έκρηξη.
Φιλοτέχνησε μνημειώδη γλυπτά και πίνακες ζωγραφικής που αντλούν την έμπνευση από το επιστημονικό πεδίο της θεωρίας των χορδών. Ένα από τα έργα είναι αφιερωμένο στον Αμερικανό μαθηματικό και φυσικό Edward Witten, ο οποίος έγινε γνωστός για το θεμελιώδες έργο του, την θεωρία των χορδών. Με απλά λόγια, η θεωρία αυτή ισχυρίζεται ότι όλα είναι συνδεδεμένα: το τίποτα και το κάτι, ο χώρος και ο χρόνος, η ζωή και ο θάνατος, ο μικρότερος και ο μέγιστος. Ο Kίφερ αντλεί την έμπνευσή του από μια ολοκληρωμένη συλλογή αναφορών και απεικονίζει τα οράματα του σε τεράστια ταμπλώ και πολύπλοκες κατασκευές στον χώρο.
Οι μυθολογικές θεότητες της βόρειας Γερμανίας και οι σκανδιναβικοί μύθοι προκάλεσαν βέβαια αμφιλεγόμενες συζητήσεις στη Γερμανία εδώ και δεκαετίες. Κάποιοι κριτικοί τους έχουν καταδικάσει ως αισθητική γοητεία του φασισμού και της αναβίωσης των αρχαίων παγανιστικών μύθων. Ο Κίφερ υπήρξε ο πρώτος Γερμανός καλλιτέχνης που έσπασε το ταμπού της απεικόνισης του ναζιστικού συμβολισμού.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, εμφανίστηκε ο ίδιος, σε διάφορα μέρη της Ευρώπης, με το χαιρετισμό του Χίτλερ – μια πρόκληση απαραίτητη, κατά την άποψή του, για να επιστήσει την προσοχή στο καθήκον της διατήρησης της μνήμης. “Η βιογραφία μου είναι η βιογραφία της Γερμανίας”, εξήγησε αργότερα. Η ζωγραφική των Margatethe εμπνέεται από το ποίημα (Death Fugue) του γερμανοεβραίου ποιητή Paul Celan, του οποίου η οικογένεια δολοφονήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Στη Γαλλία, όπου ο Kίφερ έζησε και εργάστηκε από το 1991, θεωρείται ο πνευματικός καλλιτέχνης από τη Γερμανία. Σ ‘αυτό το ρόλο, ήταν ο πρώτος εικαστικός που κλήθηκε στο Collège de France το 2010. Το 2008 ήταν ο πρώτος καλλιτέχνης που έλαβε το Βραβείο Ειρήνης των Γερμανών Εκδοτών. Έχει τιμηθεί με εντυπωσιακά αφιερώματα στο Κέντρο Πομπιντού, στη βιβλιοθήκη BNF και σε πολλά μουσεία και γκαλερί της Ευρώπης. Εκθέσεις του με πίνακες, εγκαταστάσεις, βιτρίνες με γλυπτικές συνθέσεις, έργα σε χαρτί, κολάζ και βιβλία έχουν συντελέσει στην μεγάλη διεθνή καταξίωση του.
Τα έργα του Κίφερ συγκλονίζουν με την καταλυτική πειθώ μιας επιδέξια αισθητικής κατάθεσης και της καθαρά ποιητικής ατμόσφαιρας που εκπέμπει. Με τις δημιουργίες του, που εκφράζουν μια μοναδική πλαστική και οπτική ένταση προσκαλεί τους επισκέπτες να μυηθούν στις ποικίλες λογοτεχνικές και φιλοσοφικές εμπνεύσεις που αντλεί από την ποίηση του Πάουλ Τσέλαν, τα μυθιστορήματα του Ζαν Ζενέ, από τη φιλοσοφία και τις επιστημονικές θεωρίες. Στο επίκεντρο τους βρίσκεται η καταγγελία του ναζισμού.
Με εικονική δραματουργία παρουσιάζει εφιαλτικές εικόνες, που ανακαλούν στον θεατή μνήμες από αμφιλεγόμενα κομμάτια της σύγχρονης ιστορίας. Χρησιμοποιώντας φωτογραφίες, πηλό, βερνίκι, θραύσματα γυαλιού, μέταλλο, ύφασμα, χώμα, στάχτη, άχυρο, αποξηραμένα φυτά, αποσπάσματα λογοτεχνικών κειμένων ανακατασκευάζει τον φανταστικό του ορίζοντα έμπνευσης και πράξης.
Οι εικόνες του διαγράφονται άκρως εντυπωσιακές. Κυριαρχούν έντονα και αντιθετικά χρώματα του πάγου, της φωτιάς, της φύσης που αναγεννιέται από ένα νεορομαντικό πνεύμα. Βλέπουμε χιονισμένα τοπία με ίχνη αίματος, έναν άντρα που φλέγεται, καμένη γη, καταθλιπτικές σκηνές, ερείπια, πυρκαγιές σε δάση, όπου ελίσσονται φίδια κι όπου αναπαύονται άψυχα σώματα, τάφους, μνημεία, σωρούς από καμένα βιβλία. Όλες οι συνθέσεις του συμπλέκονται με ετερόκλητα αντικείμενα. Τεράστιοι πίνακες δείχνουν μαυσωλεία, μνημεία, έρημες στοές με υψηλές κολόνες από μπετόν.
Μετά τα ταξίδια του στην Ευρώπη, στην Αμερική και στη Μέση Ανατολή το ενδιαφέρον του στράφηκε στην ανίχνευση αισθητικών διεξόδων από τον αντίκτυπο που είχε η ιστορία της χώρας του στον παγκόσμιο πολιτισμό. Δημιούργησε πίνακες με λευκά και ροζ λουλούδια που εκπέμπουν φωτεινή ακτινοβολία και εκφράζουν υπέροχα την απολύτρωση, την αρμονία. Ο Κίφερ δυναμικός και τολμηρός, εξορκίζοντας τα φαντάσματα της ιστορίας έχει εμβαθύνει με καταλυτικό φως και ωριμότητα στον μελλοντικό ρόλο της τέχνης.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, θεωρητικός τέχνης
