Γράφει η Δρ. Μαράη Γεωργούση
π. Διδάσκουσα στο Ιόνιο Πανεπ., Ιστορικός Τέχνης

Η αρχαία Ελλάδα για πολλούς αιώνες αποτελούσε στην συνείδηση των υπολοίπων Ευρωπαϊκών χωρών ένα ιδεώδες και μια κινητήριο δύναμη τόσο πνευματική όσο και συναισθηματική. Η ακτινοβολία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και η αρχαιολατρία που στην πορεία μετασχηματίστηκε σε φιλελληνισμό, έφερε στην επιφάνεια ανακαλύψεις, οι οποίες με την σειρά τους αναζωπύρωσαν το ενδιαφέρον της Ευρώπης και αποκάλυψαν την ισχυρή επιθυμία επιστροφής στα αρχέτυπα του ουμανιστικού πολιτισμού.

Η συνεισφορά της περιηγητικής λογοτεχνίας, για την διαμόρφωση της εικόνας της Ελλάδας στην Ευρώπη, υπήρξε καταλυτική. Ο φιλελληνισμός ήταν ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, που ήδη ξεκίνησε από τους Μεσαιωνικούς χρόνους αρχικά για εμπορικούς λόγους αλλά και για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Στον ελληνικό χώρο μετασχηματίζεται σε πρόδρομο του φιλελληνικού κινήματος με το έργο του Pierre-Augustin Guys, το Voyage Litteraire de la Grece το 1771 μάλιστα σε αυτό υποστηρίχθηκε πως οι σύγχρονοι Έλληνες, έστω και κάτω από τις σκληρές συνθήκες που ζούσαν, ήταν επάξιοι συνεχιστές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Στο ίδιο φιλελληνικό πνεύμα θα κινηθούν και οι μεταγενέστερες αφηγήσεις όπως το Voyage du Jeune Anacharsis en Grece του Jean Jacques Barthelemy και το δίτομο μνημειώδες έργο του γάλλου πρέσβη στην Κων/πολη Choiseul-Gouffier με τίτλο Voyage Pittoresque de la Grece, 1782-1822. Ο François René Chateaubriand εκπρόσωπος του ρομαντισμού εισήγαγε τον νέο τρόπο γραφής του ΧΙΧ αιώνα με το περιβόητο έργο του Itinéraire de Paris à Jérusalem, επίσης ο ποιητής Lord Byron ήταν σύμβολο της ρομαντικής μελαγχολίας, ο Louis Dupré μαθητής του David, με το έργο του Voyage à Athènes et à Constantinople το 1825 διαπνέεται από το φιλελληνισμό για μια χώρα που αναγεννάται.

Στις αρχές του 19ου αιώνα η ακαδημαϊκή τέχνη δεν ήταν απαλλαγμένη από έμμεσες αναφορές στην πολιτική πραγματικότητα. Οι καλλιτέχνες συχνά μέσα από τα έργα τους εξέφραζαν προσωπικές τους κοινωνικοπολιτικές ιδεολογίες. Η εμφάνιση του κινήματος του φιλελληνισμού στην τέχνη – η φιλελληνική τέχνη -αποτέλεσε ακόμα ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο υποστηρίζεται και όχι τυχαία από εκπροσώπους των φιλελευθέρων και του κινήματος του ρομαντισμού.

Τα ιδεολογικά, φιλελληνικά και ρομαντικά φίλτρα, δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστα τα αισθητικά πρότυπα. Το ελληνικό στυλ γίνεται της μόδας και εισάγεται στην καθημερινή ζωή διακοσμώντας με φιλελληνικές παραστάσεις ακόμα και χρηστικά αντικείμενα. Αφενός οι καλλιτέχνες βρήκαν στον Ελληνικό αγώνα μια ατελείωτη πηγή έμπνευσης γεμάτη συμβολισμούς, αφετέρου ικανοποιούσαν ταυτόχρονα τις χρωματικές και εξωτικές τους αναζητήσεις.

Παράλληλα ο εθνικός και θρησκευτικός χαρακτήρας της Ελληνικής επανάστασης, που τη διαφοροποίησε από τα υπόλοιπα επαναστατικά κινήματα των αρχών του 19ου αιώνα, τονίζεται μέσα από τις αλληγορικές συνθέσεις, τα πορτραίτα, της φιλελληνικής εικονογραφίας, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και να υπερθεματιστούν οι δεσμοί μεταξύ των χριστιανικών λαών.

Ο σκοπός της τέχνης δεν ήταν μόνο αισθητικός, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για το ελληνικό ζήτημα

Στοιχεία που μαρτυρούσαν την δόξα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού εμφανίζονταν συχνά στις συνθέσεις. Διάσπαρτα ερείπια και κίονες παρουσιάζονταν συχνά, καθώς οι αγωνιστές φέρονται να μάχονται δίπλα σε σημαντικά και γνωστά μνημεία της αρχαίας ελληνικής μας κληρονομιάς.

Στις αλληγορικές συνθέσεις άλλοτε οι αρχαιότητες είναι φανταστικές άλλοτε υπαρκτές, όπως διαφαίνεται από την γειτνίαση ετερόκλητων μνημείων σε πλασματικό χώρο που εξυπηρετεί κυρίως την σκηνοθεσία της σύνθεσης και τονίζει τη διαλεκτική σχέση της φύσης και των δημιουργημάτων του ανθρώπου. Τα «καπρίτσια» αυτά, παραπέμπουν στο μνημειακό μεγαλείο και με τις φωτοσκιάσεις, φορτίζουν εσκεμμένα συγκινησιακά την ατμόσφαιρα.

Επιπλέον, τα νέα εικονογραφικά μοτίβα συνεχίζουν να διαχειρίζονται με παραδοσιακούς μορφοπλαστικούς τρόπους και διατηρούν συχνά τις μνημειακές τους διαστάσεις. Οι διάφοροι δημιουργοί μέσω των επιρροών και των ερεθισμάτων που δέχθηκαν προσανατόλισαν την δουλειά τους σύμφωνα με τους στόχους που ήθελαν να επιτύχουν. Παράλληλα, πρωταρχικής σημασίας λοιπόν υπήρξε η προσωπική αισθητική, η τεχνική δεινότητα αλλά και η οπτική του κάθε δημιουργού.

Ανυπέρβλητο παράδειγμα η καλλιτεχνική παραγωγή του εμβληματικού Θηβαίου ζωγράφου Θεόδωρου Π. Βρυζάκη με θεματογραφία εμπνευσμένη κυρίως από σκηνές του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, ενώ αδιαμφισβήτητα δημιούργησε έργα-σύμβολα για την Ελληνική επανάσταση. Έδωσε έμφαση στο σκηνοθετικό στήσιμο των έργων, στις λεπτομέρειες και στις πτυχώσεις των ενδυμασιών, προσεγγίζοντας τα θέματά του μέσω των χαρακτηριστικών του ακαδημαϊκού, ιδεαλιστικού Ρομαντικού Ρεαλισμού. Ωστόσο στα πορτραίτα του διακρίνεται ο ψυχισμός των πρωταγωνιστών.

Ειδικότερα στο έργο του για τον κατά κόσμο Θεοχάρη Φαρμακίδη, διαφαίνεται το συναίσθημα, τα υγρά μάτια και η ένταση της προσωπικότητας. Η όμορφη καθισμένη Τιρολέζα αποτελεί έργο όχι φιλελληνικό του Θ. Βρυζάκη αλλά ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό της τεχνικής του δεινότητας. Μοναδικά αριστουργήματα, απαράμιλλης ομορφιάς και αρμονίας από την σημαντική φιλελληνική συλλογή του Μιχάλη και της Δήμητρας Βαρκαράκη μας δίνεται η δυνατότητα να θαυμάσουμε στο Β.Χ.Μ., όπως και ένα μικρό δείγμα της υπέροχης συλλογής του Ευαγγέλου και Κατίγκως Αγγελάκου, στην επετειακή εκδήλωση και την εικαστική έκθεση, που διοργανώνει για να τιμήσει τον Θηβαίο εμβληματικό ζωγράφο Θεόδωρο Π. Βρυζάκη, ο Δήμος Θηβαίων και ο ένθερμος υποστηριχτής του πολιτισμού Δήμαρχος Θηβαίων κ. Γιώργος Αναστασίου.

Ειδική μνεία χρήζει το ορειχάλκινο γλυπτό μπούστο, φιλοτεχνημένο από τον Θηβαίο γλύπτη Δημήτρη Δήμου το οποίο γενναιόδωρα προσφέρει στο Β.Χ.Μ. ο Δήμος Θηβαίων. Έργο υψηλής αισθητικής και τεχνικής αρτιότητας ενός ικανού γλύπτη αποδίδεται από τον Δήμο ως φόρος τιμής στον εμβληματικό Θηβαίο καλλιτέχνη Θ. Βρυζάκη. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα κειμήλια της οικογένειας Βρυζάκη ως ενδεικτικές μαρτυρίες μιας εποχής, η οποία ζωντανεύει στον καμβά του λαμπρού καλλιτέχνη.

Εν τέλει η φαντασιακή πρόσληψη της ελληνικής αρχαιότητας τίθεται στην υπηρεσία του φιλελληνισμού. Όπως ο Richard Wagner (1813-1883) αναφέρει, από μόνα τους τα ερείπια του ελληνικού κόσμου μας διδάσκουν την ζωή με τέτοιο τρόπο που καθιστούν τον σύγχρονο κόσμο μας ανεκτό.