Γράφει η Αντιγόνη Κατσαδήμα

Ο Αίαντας του Σοφοκλή είναι η τραγωδία που εγείρει αλληλένδετα μεταξύ τους ερωτήματα για το νόημα του πολέμου, όταν οι φίλοι-σύμμαχοι καλούνται να δράσουν εναντίον των εχθρών τους και να πράξουν υπέρ του Δικαίου. Ωστόσο, αν το Δίκαιο δεν συνάδει πάντα με την απονομή δικαιοσύνης, διερευνάται στον Αίαντα από το Σοφοκλή, ενόσω οι ταγοί της εξουσίας ενδέχεται να προβούν σε διασπάθιση των προνομίων τους. Εν τέλει, το ρητορικό ερώτημα υπαρξιακού εν γένει χαρακτήρα συνοψίζεται στις λέξεις μιας παλάμης: Είναι ο πόλεμος δίκαιος;

Η παράσταση Αίαντας, σε σκηνοθεσία του Σίμου Κακάλα στην Πειραιώς 260, συνέθεσε όλα τα στοιχεία και τις σύστοιχες παραμέτρους σε ένα δημιουργικό, αποκαλυπτικό αποτέλεσμα, ώστε να μην παραβλέψουμε κάποιο στοιχείο δομικής σημασίας του έργου. Ο χώρος έδρασε επικουρικά, τα σκηνικά του Γιάννη Κατρανίτσα επίσης. Έφεραν το έργο στο σήμερα και στις μεγάλες δίκες κρατουμένων, χωρίς όμως να δούμε βίντεο-παγίδες και να χαθεί η συγκέντρωση. Οι λεπτομέρειες, από την άλλη, έχουν τη σημασία τους. Δυο αφημένα μπουκάλια μπύρας στο περβάζι υπαινίσσονται ότι ο πόλεμος χωρίς πιοτό δεν αντέχεται.

Με την υπέροχη μετάφραση του Νίκου Α. Παναγιωτόπουλου-που κυκλοφορεί στο τεύχος 3 του περιοδικού Recto Verso-, ο Σίμος Κακάλας, ο οποίος υποδύεται τον Αίαντα -ως επί το πλείστον, με την έξοχη μάσκα της Μάρθας Φωκά- στο έργο και υπογράφει και τη σκηνοθεσία, απόσπασε τα χορικά, προσφέροντάς τα στο θεατή ως ποιητικές, διαχρονικές απαγγελίες, και επένδυσε στη σφυρηλάτηση των χαρακτήρων της τραγωδίας.

Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η αντιμετώπιση των σύστοιχων διαφορών των ηρώων. Ο Οδυσσέας – Μιχάλης Συριόπουλος είναι η πιο ήρεμη δύναμη της τραγωδίας, καθώς εκπροσωπεί την ανθρώπινη διαμεσολαβημένη σοφία. Καταδεικνύει τον άνθρωπο-ήρωα που βασίζει τη δύναμή του στην κατανόηση και της άλλης πλευράς. Από την άλλη, ο Μενέλαος-Κίμωνας Κουρής είναι ο άγριος και στυγνός εκπρόσωπος του λόγου της εξουσίας, ο οποίος πλησιάζει να διαπράξει μια απεχθή πράξη βίας, μην θάβοντας τον άλκιμο νεκρό Αίαντα. Ο νόμος λέει αυτό, εμείς εφαρμόζουμε τον νόμο και τιμωρούμε πέραν του θανάτου, είμαστε δυνατοί. Ο αδελφός του, ο Αγαμέμνων-Γιώργος Παπαγεωργίου βρίσκεται κάπου μεταξύ των δύο, ωστόσο τείνει με τις πράξεις και τα λόγια του -θυμίζω το χαρακτηριστικό «σκλαβόπαιδο» στον Τεύκρο- να μην είναι ο υπαίτιος μιας αλλαγής που θα λάμβανε υπόψη τον ανθρώπινο παράγοντα και τις αξίες. Όλα αυτά γίνονται τόσο καθαρά, στα μάτια των θεατών, ακριβώς επειδή όλοι οι συντελεστές έχουν κάνει δουλειά.

Συνεχίζοντας, στο θέμα των ερμηνειών, ο Τεύκρος-Κωνσταντίνος Μωραΐτης έχτισε έναν διαμαρτυρόμενο και ζωντανό χαρακτήρα, έναν αγωνιστή για τον ετεροθαλή αδελφό του, τον Αίαντα. Η αδελφική αγάπη ή και διαμάχη, εξάλλου, είναι ένα από τα θέματα-πρότυπα του Σοφοκλή. Η απόκοσμη ερμηνεία της Τέκμησσας-Ελένης Μπούκλη προς το τέλος της παράστασης ήταν μια πολύ δυνατή στιγμή. Ωστόσο, ήταν και μαχητική, στα πρώτα λεπτά, στο λόγο της Αθηνάς. Και συμπονετική στο λόγο προς τον Αίαντα, στη σκηνή με το παιδί-κούκλα, Ευρυσάκη. Η χρήση και μάλλον χρηστικότητα της κούκλας έγινε με έναν υποβλητικό τρόπο που νιώθαμε την πηγή της ενέργειας, την αγάπη. Και φυσικά, τι να τεθεί σε γραμμές για τον Αίαντα-Σίμο Κακάλα; Πόσο σταθερά πατήματα είχε ο λόγος του που έβγαινε μέσα από τη μάσκα αλλά και η κίνηση, το διαπιστώσαμε σε όλη την παράσταση.

Συμπερασματικά, ο εξαμελής θίασος έπεισε για τη δουλειά του στον Αίαντα. Από την στιγμή που ο Οδυσσέας παραπατάει στην καρέκλα και μας δείχνει το «ποιόν» του, ότι είναι ο ήρωας της ανδραγαθίας, ως το τέλος που ο Αίαντας-Κακάλας είναι νεκρός και το παράλογο -της κλοπής των όπλων- καθίσταται διαχειρίσιμο σε σχέση με την ανθρώπινη πλευρά και τη λογική, φαίνεται ότι όλοι έχουν εργαστεί και μοχθήσει για μια πολύ καλή παράσταση που «εκπνέει» μία ώρα και σαράντα λεπτά αργότερα. Αυτό είναι το τίμημα του θεάτρου, σου ζωντανεύει το κείμενο και ύστερα χάνεται, αυτό ήταν.

Η ταυτότητα της παράστασης

Συντελεστές:
Μετάφραση Νίκος Α. Παναγιωτόπουλος
Σκηνοθεσία Σίμος Κακάλας
Σκηνικό Γιάννης Κατρανίτσας
Κοστούμια Κλαιρ Μπρέισγουελ
Κατασκευή μασκών Μάρθα Φωκά
Φωτισμοί Παναγιώτης Λαμπής
Δάσκαλος Χορού Κωνσταντίνος Ντέλλας
Επιμέλεια ήχου Coti K.
Βοηθός σκηνοθέτη Ουίτσι
Παίζουν (αλφαβητικά) Σίμος Κακάλας, Κίμωνας Κουρής, Ελένη Μπούκλη, Κωσταντίνος Μωραΐτης, Γιώργος Παπαγεωργίου, Μιχάλης Συριόπουλος
Εκτέλεση παραγωγής POLYPLANITY Productions / Γιολάντα Μαρκοπούλου – Βίκυ Στρατάκη
Βοηθός παραγωγής Νίκος Χαραλαμπίδης