Ταχυδρομική τέχνη: Ο νέος τρόπος αισθητικής επικοινωνίας

Η όλη ιδεολογική θεώρηση της mail-art βασίζεται στη θεωρητική αφετηρία της εννοιολογικής τέχνης.

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*

Η μοντέρνα τέχνη, αν και προφανώς διατηρεί καταβολές και επιρροές από διάφορες εθνικές παραδόσεις, έχει πλέον αποκτήσει ένα παγκόσμιο χαρακτήρα, ένα κοινό μέσο συνεννόησης, που φιλοδοξεί να ξεπεράσει όλες τις εθνικές διαφορές.

Στη σημερινή εποχή του ανταγωνισμού, της αλλοτρίωσης ιδεών και συναισθημάτων, το έργο τέχνης επικοινωνεί απαραίτητα για να αγγίξει ποικίλα γούστα και αντιλήψεις αισθητικής, προκειμένου να καλύψει το πνεύμα της παγκοσμιοποίησης και της ενιαίας επικρατούσης αισθητικής αντίληψης.

Στην εποχή όπου κυριαρχεί η δυναστεία της εικόνας και της τάχιστης ανταλλαγής ιδεών και πληροφοριών γινόμαστε μοιραία συμμετέχοντες και ενεργοί της επικοινωνιακής διασικασίας, όπου το μήνυμα οφείλει να είναι σαφές και σύντομο. 

Ο αποδέκτης, έχοντας καταχωρημένα μέσα του αναφορές και στοιχεία άλλων ιστορικών εποχών, όταν η σχέση άνθρωπος–περιβάλλον ήταν άμεση, κατορθώνει να ερμηνεύσει την εικαστική γραφή και γλώσσα μέσα από γνώριμα κωδικοποιημένα οπτικά σύμβολα και μοτίβα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, εκδηλώθηκε με επαναστατικές εκδηλώσεις σε διεθνές επίπεδο, το κίνημα (Fluxus). Σε πνευματική διαδοχή του προγενέστερου ακραίου και ανατρεπτικού Νταντά, το “Φλούξους-Συνεχής ροή” στόχευε και αυτό στην απαλλαγή του ατόμου από κάθε αναστολή, φυσική, διανοητική και πολιτική, αρνιόταν την ύπαρξη τεχνητών εμποδίων ανάμεσα στα διαφορετικά καλλιτεχνικά πεδία και επεδίωκε την κατάργηση και διάκριση ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή.

Το αποκορύφωμά του κατά το 1963-65, ήταν ένα πολυεπίπεδο φεστιβάλ συγκέντρωσε μουσικούς, χορευτές, ζωγράφους, ποιητές και γλύπτες απ’ όλο τον κόσμο.

Πλέον, η καλλιτεχνική δραστηριότητα ήταν περισσότερο σημαίνουσα από το ίδιο το έργο τέχνης. Είναι γεγονός ότι μεγάλες εικαστικές διοργανώσεις σε όλα τα ανεπτυγμένα οικονομικά κέντρα διαδίδουν την σύγχρονη τέχνη. Εκπαιδευτικά ιδρύματα, εταιρείες και ιδιώτες επενδύουν σε έργα της σύγχρονης παραγωγής. Αρκετοί καλλιτέχνες ευημερούν και συναγωνίζονται τους πλουτοκράτες. Τα μέσα ενημέρωσης κάθε τύπου κάνουν καλά τη δουλειά τους…

Κι όμως στην πραγματικότητα ο σύγχρονος άνθρωπος ελάχιστα συγκινείται από την τέχνη της εποχής του, ή τουλάχιστον από την τέχνη που του επιβάλλουν τα media και οι έμποροι, σαν τέχνη της εποχής του. Η σύγχυση και η προσποίηση καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα των αναζητήσεων και παρά την πράγματι μεγαλύτερη διάδοση των έργων τέχνης, μέσω χαρακτικών και άλλων αναπαραγωγικών μεθόδων και στην προσέγγιση του καθημερινού ανθρώπου με την pop-art και την video-art, η τέχνη δεν βιώνεται από τους πολλούς σαν ουσιαστική ανθρώπινη ανάγκη. Σχεδόν πάντα μένει στο επίπεδο της διακόσμησης ή της επένδυσης, σε κάτι ενίοτε ακατανόητο που κάποιοι «επαίοντες» του δίνουν μεγάλη αξία.

Το 1965 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη, το κίνημα της Mail Art με εμπνευστή τον Ray Johnson

Σε όλα αυτά, νέες και ήδη διαδεδομένες εκφραστικές δυνατότητες στον εικαστικό χώρο, όπως η ιδιότυπη και σχεδόν προδρομική mail-art και όλες οι συναφείς εικαστικές διατυπώσεις, με την χρήση τεχνολογικών μέσων και μεθόδων, που αναρτούνται και διακινούνται στο διαδίκτυο συντελούν στην επικοινωνιακή διαδικασία με τρόπους, προσδιορισμούς και επιλύσεις για μια εφικτή παγκόσμια συμμετοχή σε έναν πολλαπλασιασμό των αισθητικών αντικειμένων.

Το 1965 εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Νέα Υόρκη, το κίνημα της Mail Art. Εμπνευστής του υπήρξε ο Ray Johnson, που χαρακτηρίστηκε σαν ο πιο διάσημος “άγνωστος” καλλιτέχνης της Αμερικής. Το κίνημα Mail Art Network αποκαλείται Δίκτυο Ταχυδρομικής Τέχνης, από το μέσο διακίνησης των έργων, που ήταν το Ταχυδρομείο.

Η Ταχυδρομική τέχνη ξεκίνησε ως κίνημα αντίστασης και απελπισίας ενάντια στα κατεστημένα της εποχής. 

Την ίδια εποχή, πολλοί άλλοι καλλιτέχνες, όπως οι Αρμάν, Κλάϊν, Ράουσενμπεργκ καθώς και οι Ben Vautier, George Brecht, Joseph Beuys, Robert Filliou, Dick Higgins, Nam June Paik, Daniel Spoerri, George Maciunas κ.α., ενσωματώνουν στην δουλειά τους γράμματα, επιστολές, γραμματόσημα, φακέλους, κάρτες.

Η όλη όμως ιδεολογική θεώρηση της mail-art  θάλεγα ότι βασίζεται στη θεωρητική αφετηρία της εννοιολογικής τέχνης.

Η Εννοιακή τέχνη (Conceptual Art) επιδιώκει την εξάλειψη του έργου τέχνης και την «αποπραγμάτωση του αντικειμένου στην τέχνη», περισσότερο ως φορέας ιδεών και πολιτισμικών μηνυμάτων, παρά ως είδος τέχνης.

Βασική θέση αποτελεί το έργο τέχνης να είναι πριν απ’ όλα μια ιδέα που μπορεί να οδηγήσει αλλά και όχι απαραίτητα σε μια ορατή φόρμα». Υποδηλώνει, πως η παραδοσιακή σχέση ανάμεσα στην ιδέα και την έκφραση, στο έργο τέχνης, έχει αλλάξει και έτσι τονίζεται περισσότερο η ιδέα απ’ ότι το τελικό αποτέλεσμα.

Το στάδιο ανάμεσα στην ιδέα και στο τελικό προϊόν το σημαντικό τμήμα της διαδικασίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Στηρίζεται στην «άποψη ότι το τελικό προϊόν του καλλιτέχνη έχει μικρότερη σημασία από την ιδέα και την διαδικασία δημιουργίας του και της οποίας δεν αποτελεί παρά μια καταγραφή», που συμβάδιζε με την ολοένα και βαθύτερη αποστροφή των καλλιτεχνών για το κύκλωμα της αγοράς των έργων τέχνης.

Η Εννοιακή τέχνη ταυτίστηκε γρήγορα με ακατάληπτα περίπλοκα γραπτά ή κρυπτογραφικά μηνύματα από τον καλλιτέχνη προς το κοινό του

Οι καλλιτέχνες προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τις δομές του συστήματος, που έδινε στα έργα τους ένα χαρακτήρα αποκλειστικότητας, σπανιότητας και είδους πολυτελείας με ανάλογη αξία. Η Εννοιακή τέχνη ταυτίστηκε γρήγορα με ακατάληπτα περίπλοκα γραπτά ή κρυπτογραφικά μηνύματα από τον καλλιτέχνη προς το κοινό του και παρήγαγε μια τεράστια ποσότητα από μικρά βιβλία, μαγνητοταινίες και άλλα τεκμήρια που όλα βασικά πραγματεύονται τρόπους συζήτησης πάνω στην τέχνη.

Το κίνημά της mail-art  βασιζόμενο κυρίως στην επαφή και στην ελεύθερη ανταλλαγή τέχνης και ιδεών, μεταξύ των καλλιτεχνών, εξελίχθηκε σε παγκόσμια δίκτυο. Σήμερα είναι ίσως και το μεγαλύτερο σε έκταση και αριθμό συμμετεχόντων κίνημα που δημιουργήθηκε ποτέ στην ιστορία της τέχνης. Είναι ένα δίκτυο ζωντανό, πολύμορφο, που καθημερινά εξελίσσεται και αυξάνεται. Είναι ένας ανοικτός δίαυλος παγκόσμιας καλλιτεχνικής επικοινωνίας, παράπλευρος στους γνωστούς και παγιωμένους που στοχεύει στη διαρκή πνευματική αφύπνιση. 

Η mail art δίνει τη δυνατότητα της ελεύθερης συνάντησης δημιουργών, διαφορετικών προελεύσεων και κατευθύνσεων – πολιτικών και κοινωνικών, διαφορετικών τεχνοτροπιών, ιδεολογιών και αντιλήψεων που προέρχονται σχεδόν από όλα τα είδη τέχνης. Είναι αποδεκτοί καλλιτέχνες ολοκληρωμένης καριέρας αλλά και αυθεντικά δημιουργικοί άνθρωποι που ασχολούνται με την τέχνη, που ανταλλάσσουν μεταξύ τους ιδέες, έργα τέχνης, πολιτιστικά στοιχεία, αισθητικά ντοκουμέντα, καθιστώντας το κίνημα φιλόξενο και αποδεκτό, πλούσιο εκφραστικά, σύγχρονο σε ιδέες και παράλληλα έντονα προσωπικό.

Τα έργα είναι αυθεντικά έργα τέχνης, ψηφιακή ζωγραφική, εκτυπώσεις, αντίγραφα, κάρτες, χαρακτικά έργα με εικαστικές σφραγίδες, οπτική ποίηση, εφημερίδες και περιοδικά που αφορούν το θεσμό, γραμματόσημα σχεδιασμένα από τους ίδιους τους καλλιτέχνες  και  επιζωγραφισμένους φακέλους ταχυδρόμησης. 

Διοργανώνονται μικρές και μεγάλες εκθέσεις, όπου οι καλλιτέχνες στέλνουν τα έργα τους στους διοργανωτές μέσω ταχυδρομείου και το διαδίκτυο, χωρίς κορνίζες, απαλλασσόμενοι έτσι από τις χρονοβόρες και δαπανηρές διαδικασίες εξαγωγής του έργου τέχνης. Τα έργα τους συνήθως παραμένουν στους διοργανωτές.

Η αμεσότητα της επικοινωνίας και η δυνατότητα συνεργασίας και επαφής με χιλιάδες καλλιτέχνες ανά τον κόσμο, χαρακτηριστικό γνώρισμα των εκθέσεων ταχυδρομικής τέχνης, δίνει τη δυνατότητα διοργάνωσης μετά από αναγγελία για τους όρους συμμετοχής σε γκαλερί, πανεπιστήμια, δήμους, κοινότητες, σχολεία ακόμη και εκκλησίες.

Στις διοργανώσεις αυτές συνήθως απουσιάζει κάθε οικονομική συνδιαλλαγή και περιορισμός με όρους και όρια που συνήθως επικρατούν στους εμπορικούς κύκλους διακίνησης και προβολής των έργων τέχνης.

Στη θεματολογία των εκθέσεων mail art παρακολουθεί κανείς ένα χάρτη των προβλημάτων που απασχολούν το σύγχρονο άνθρωπο. Απορρίπτονται βέβαια οι προβολές αντιλήψεων βίας, ρατσισμού, πορνογραφίας και αυτές που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και προσωπικά απόρρητα δεδομένα.

Το θέμα τίθεται συνήθως από τον διοργανωτή και καλείται ο καλλιτέχνης να εκφράσει εικαστικά την άποψή του. Πολλές πόλεις έχουν αναγάγει τη mail art σε θεσμό όπου πραγματοποιούνται εκθέσεις, διεθνείς συναντήσεις, συνέδρια, φεστιβάλ, με αποτέλεσμα, οι καλλιτέχνες να γνωρίζονται και προσωπικά. 

Σε ηλεκτρονικές γκαλερί του δικτύου δημοσιεύονται οι εκθέσεις, οι παρουσιάσεις του καλλιτεχνικού έργου και τα βιογραφικά στοιχεία των δημιουργών.

Στην εποχή μας η επικοινωνία δεν έχει όρια και πραγματοποιείται σε ελάχιστο χρόνο. Τηλεφωνούμε, στέλνουμε φαξ παντού σε όλο τον κόσμο, γράφουμε sms, επικοινωνούμε με mms, ενημερωνόμαστε από τις εφημερίδες και την τηλεόραση, φωτογραφίζουμε και βιντεοσκοπούμε με εμμονή.

Η ζωή πολλών συνανθρώπων μας βιώνεται μέσα από τις ποικίλες οθόνες, σε αντιπαράθεση, με την αποτύπωση της ζωής έξω από τη σπηλιά, του προϊστορικού ανθρώπου. Όμως ο άνθρωπος πάντα θα μετατρέπει σε τέχνη κάθε τι που βιώνει και αισθάνεται. Η τέχνη αποτελεί τη διαλεκτική λειτουργία προσέγγισης, μέσα από μια προσπάθεια ερμηνείας των προβλημάτων της ζωής, της ανθρώπινης ψυχής και της κοινωνίας και γι’ αυτό πρέπει να κινείται ελεύθερη, ενώ η εικαστική γλώσσα οφείλει να είναι απελευθερωμένη από κανόνες αποτρέποντας την τελμάτωση. Γιατί «το έργο τέχνης είναι πάνω απ’ όλα μια διαδικασία δημιουργίας»…, σύμφωνα με τον Κλέε.

Μέσα στο αντιφατικό φάσμα του κόσμου της ζωής η τέχνη είναι ένα αέναο συμβάν δημιουργικού πολλαπλασιασμού των αισθητικών και ιδεολογικών αποκρυσταλλώσεων. Η Mail-art προσφέρει τη δυνατότητα συμμετοχής στο συμβάν αυτό σε όλους.

*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.

*Τα ντοκουμέντα mail-art από τη συλλογή της Σύγχρονης Πινακοθήκης Villa Ροδόπη στο Αργοστόλι

Share this
Tags
Zeta Tz
Zeta Tz
Η Ζέτα ασχολείται με τη μετάφραση, την αρθρογραφία και την αρχισυνταξία στο χώρο των ΜΜΕ του πολιτισμού. Έχει ασχοληθεί με την διοργάνωση εικαστικών εκθέσεων και εκδηλώσεων που αφορούν στην κοινωνική ευθύνη. Έχει λάβει τιμητική διάκριση από το Ίδρυμα Μπότση για δημοσιογραφική της δραστηριότητα στα θέματα πολιτισμού. Στο artviews.gr είναι υπεύθυνη της συντακτικής ομάδας.

ΠΡΟΣΦΑΤΑ

Οι εννοιολογικοί περίπατοι της τέχνης του Richard Long

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος, Ζωγράφος. λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης Ο Richard Long γεννήθηκε στο Μπρίστολ της Αγγλίας το 1945. Σπούδασε από το 1962-1965 στο West of England...

Η απαράμιλλη γλυπτική της παραβατικής ζωής του Τσελίνι

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος, Ζωγράφος. λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης O Μπενβενούτο Τσελίνι / Benvenuto Cellini, γεννήθηκε το 1500 στη Φλωρεντία. Καλλιτέχνης αργυροχρυσοχόος, γλύπτης, ζωγράφος, σχεδιαστής, στρατιώτης, μουσικός,...

Η Κύπρος του Βασίλη Καρακατσάνη 

Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη  Ο καταξιωμένος εικαστικός Βασίλης Καρακατσάνης για άλλη μια φορά «προσγειώνεται» στην Κύπρο και παρουσιάζει τη νέα του δουλειά με τίτλο  «ΤΙΤΑΝΙΑ»...

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

More like this