«Την μεν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν, την δε ποίησιν ζωγραφίαν λαλούσαν».

– Σιμωνίδης ο Κείος, 556-468 π.Χ. Η ζωγραφική είναι ποίηση που σωπαίνει και η ποίηση είναι ζωγραφική που μιλάει.

Γράφει η Δρ.Μαράη Γεωργούση

Σε έναν κόσμο, που ο λόγος και η εικόνα συνυπάρχουν και αλληλοδιαπλέκονται, αναδύεται η οικουμενική διάσταση τόσο της ποίησης όσο και της εικόνας. Ανακύπτουν πνευματικές συγγένειες, κοινοί τόποι, καθώς το λεξιλόγιο της ποίησης σχηματοποιεί την εικόνα, ενώ το λεξιλόγιο της ζωγραφικής είναι η ίδια η εικόνα.

Ο ποιητικός λόγος μπορεί να λειτουργήσει ως έμπνευση για απεικόνιση και αντίστοιχα η εικαστική δημιουργία προσφέρεται ως έναυσμα ποιητικής έμπνευσης. Είναι πολλά τα ποιήματα που δημιουργήθηκαν με αφορμή κάποια ζωγραφικά έργα και το αντίθετο, όπως ακριβώς στην συγκεκριμένη έκθεση, είκοσι πέντε Έλληνες καλλιτέχνες-εικαστικοί εικονογραφούν μέσω της όρασης του εσωτερικού εαυτού και των αισθήσεων, ποιήματα από την Ιταλική γλώσσα, αποδεικνύοντας την διαλεκτική και τις βαθύτερες συνδέσεις, που ενώνουν τον λυρισμό του χρώματος με τον λυρισμό του λόγου.

Δεν αρκεί μόνο η όραση για την θέαση του αντικειμενικού κόσμου, η πραγματική θέαση των εσωτερικών διαδρομών πραγματοποιείται με τα μάτια της ψυχής. Τα παραδείγματα πολλά, ενδεικτικά: ο Μπωντλέρ γράφει το ποίημα Lola de Valence εμπνεόμενος από το ομότιτλο πορτρέτο του Εντουάρ Μανέ. Το ποιητικό έργο Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο του Τζων Άσμπερυ αντλεί το θέμα του από το ομώνυμο έργο του αναγεννησιακού ζωγράφου Παρμιτζανίνο.

Στην αδιάλειπτη αναζήτηση του νοήματος της ύπαρξης, η ποίηση και η ζωγραφική φωτίζουν αμφίδρομα πλευρές η μία της άλλης, ανακουφίζοντας την ανθρώπινη ψυχή συμφιλιώνοντάς την με την ατελή αντικειμενική πραγματικότητα. Όπως έλεγε και ο ποιητής Πωλ Βαλερύ, Paul Valery:

«Ο καλλιτέχνης ζει στην οικειότητα της αυθαιρεσίας του και στην αναμονή της αναγκαιότητάς του, δεν ζητά παρά τα δυσκολότερα δάκρυα και τη δυσκολότερη χαρά, που αναζητούν την αιτία τους και που δεν την βρίσκουν καθόλου μέσα στην εμπειρία της ζωής…».

Νευραλγικής σημασίας λοιπόν η σύλληψη της ιδέας, αυτοδύναμης και ενδελεχούς, ως κινητήριος δύναμη δημιουργίας. Η ζωγραφική μια σιωπηλή ποίηση και η ποίηση μια ομιλούσα ζωγραφική, φτάνουν στο ίδιο αποτέλεσμα από διαφορετικές αισθητηριακές οδούς, με κοινό παρονομαστή τη μίμηση, κατά τον Αριστοτέλη.

Στην έκθεση με τον τίτλο: «Τα Ποιητικά των Χρωμάτων» οι Εικαστικοί δημιούργησαν 25 έργα εμπνευσμένα από αντίστοιχα Ιταλικά ποιήματα.

Ο Δημήτρης Αγγελόπουλος δουλεύει με αυτονομία και τεχνική αρτιότητα το σχέδιο, καθιστώντας το ιδιαίτερα εκφραστικό και ζωντανό, δίνοντας στο έργο πνοή.

Ο Γιάννης Αδαμάκης δημιουργεί μια νοσταλγική, λυρική περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που μας μεταφέρει σ’ έναν μαγικό σχεδόν παραμυθένιο κόσμο, ενώ φέρνει στην επιφάνεια το βαθύτερο νόημα της εκάστοτε σύνθεσης.

Ο Χρήστος Αλατσάκης αναδύει το πρόβλημα της αποξένωσης, της υπαρξιακής αγωνίας. Παρατηρούμε πως τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά της γυναικείας μορφής έχουν εξαϋλωθεί.

Ο Αλέξης Βερούκας πειραματίζεται πέρα από τα καθιερωμένα, ενώ υπαινίσσεται αφηγηματικά θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, του μεταφυσικού φόβου και της φυσικής επιθυμίας.

Η Μαργαρίτα Βασιλάκου εικονογραφεί το όνειρο με την ανατρεπτική αφαιρετική της πλαστικότητα.

Η Όλγα Βερυκάκη δουλεύει χρωματικά οριοθετώντας σχεδιαστικά τον χώρο, συνδυάζοντας το υπερφυσικό με τον ρεαλισμό.

Ο Δημήτρης Βογιατζόγλου χρησιμοποίησε έντονα χρώματα στην παλέτα του, ενώ το έργο του έχει την αμεσότητα της αποτύπωσης της στιγμής και του φυσικού φωτός.

Το έργο της Όλγας Γουλανδρή, μέσα από την αντανάκλαση του φωτός και των πτυχώσεων, εκπέμπει δυναμισμό, ενώ επιτυγχάνει την ψευδαίσθηση της κίνησης και της ροής.

H Σοφία Δατσέρη αποδίδει με συναίσθημα και λυρισμό τον «συναισθηματικό» τόπο.

H Έρικα Δουραλή κάνει ένα αφαιρετικό παιχνίδι με την φύση.

Ο Νίκος Καρόκης μέσα από την διαδικασία του στοχασμού, της επιλογής, της σύνθεσης και της σχηματοποίησης των υλικών, δημιουργεί μια δίοδο έκφρασης.

O Πάνος Κόκκαλης συλλαμβάνει, αποτυπώνει σχεδόν εμμονικά την φευγαλέα εικόνα του μυαλού.

Ο Κωνσταντίνος-Νεκτάριος Κολέτσος εκφράζει το εφήμερο το μεταβατικό, τη μοναξιά και την ανάμνηση.

Ο Δημήτρης Λάμπρου δημιουργεί την προσωπογραφία του Pier Paolo Pasolini σαν θραύσμα της εικόνας, ενώ το υποκείμενο είναι φορτισμένο εννοιολογικά.

Η Λαμπρινή Μποβιάτσου αποδίδει τις φόρμες με χαρακτηριστική αίσθηση ελευθερίας και δημιουργική υπόκωφη ένταση.

Ο Δημήτρης Πανταζής κάνει έναν τολμηρό στοχασμό στο παρελθόν, στις ψευδαισθήσεις και την πραγματικότητα.

Ο Μίλτος Παντελιάς ανασύρει τους μηχανισμούς της μνήμης, την νοσταλγία, το παρελθόν, ενώ ανακαλώντας το, διαμορφώνει έναν νέο τόπο και χρόνο.

Ο Βασίλης Πέρρος προσεγγίζει ένα κωδικοποιημένο, σκληρό ουμανιστικό ταξίδι, με σύμβολα αναφορές που συνδέουν την συνείδηση με το ασυνείδητο.

Ο Αχιλλέας Πιστώνης με εργαλεία την σαφήνεια, την λιτότητα και την πιστότητα της σύνθεσης δημιουργεί την αφήγηση της ιστορίας του.

Ο Παύλος Σάμιος μεταφέρει στον καμβά με έναν ιδιαίτερο τρόπο τις φιγούρες ενός ζευγαριού, υμνώντας τον έρωτα που γίνεται κινητήριος δύναμη, διαχρονικό σύμβολο, πηγή έμπνευσης αλλά και µέσο διοχέτευσης προτύπων και μηνυμάτων διαχρονικά.

Ο Σωτήρης Σόρογκας ακολουθεί μια σχεδιαστική καθαρότητα που εξυπηρετεί την εκφραστική λειτουργία της σύνθεσης. Διακυβεύεται πάντα η ύπαρξη του φωτός και του σκοταδιού, η νοσταλγία της ερμητικής γοητείας του υποσυνειδήτου. Ο Γιώργος Σταθόπουλος συνδυάζει υπερρεαλιστικά, συμβολικά και εξπρεσιονιστικά στοιχεία με την άριστη χρήση χρώματος αγγίζοντας την ομορφιά της ζωής.

Ο Γιάννης Στεαφανάκις αποτυπώνει το ενδιαφέρον του για τη φύση, την αγωνία για την εξέλιξη της ζωής, την αμφιβολία για τη διαβίωση, την συμβολική σχέση των ζώων με τους ανθρώπους αλλά και την υπαρξιακή μοναξιά.

Ο Αντώνης Τσακίρης με την έντονη χρήση του χρώματος αντισταθμίζει την μελαγχολική φόρμα, ο πρωταγωνιστής του συνομιλεί σιωπηλά.

Η Φώφη Χαμπάκη χρησιμοποιεί τα αραβουργήματα σαν ένα είδος γραφής, ως προέκταση της ανθρώπινης γλώσσας στο χώρο και το χρόνο.

Ο Απόστολος Χαντζαράς συνθέτει μια ιστορία-σκηνικό εμφορούμενη από έντονη θεατρικότητα, ενώ κεντρικό σημείο αναφοράς αποτελεί η υπαρξιακή αγωνία του καλλιτέχνη.

Με άξονα την καλλιτεχνική δημιουργία και τη διέγερση της διάνοιας, οι εικαστικοί συνθέτουν, οριοθετούν έναν φαντασιακό εικαστικό χώρο, άλλοτε παραστατικά, άλλοτε υπαινικτικά, αναζητώντας τις μύχιες επιθυμίες, το νόημα, τις μνήμες, τον τόπο, τις πτυχές της ανθρώπινης ψυχής.

-Η Δρ. Μαράη Γεωργούση είναι διδάσκουσα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Ιστορικός τέχνης.

Eugenio Montale
Η άμμος

Η άμμος τραγουδά στη γη, όχι στα δέντρα
έτσι είπε κάποτε ένας ποιητής χωρίς φτερά,
προβλέποντας το τέλος κάθε φυτού.
Υπάρχει κι αυτός που δεν τραγουδά
ούτε στη γη, ούτε στον ουρανό κι αγνοώ αν είναι πουλί,
άνθρωπος ή άλλο ζώο.
Υπάρχει, ίσως υπήρχε, σήμερα έχει καταντήσει
τίποτα ή σχεδόν τίποτα.
Κι αυτό φτάνει, για ό,τι αξίζει.

Giuseppe Ungaretti
Πάντα νύχτα
Vallone στις 18 Απριλίου 1917

Η άθλια ζωή μου
απλώνεται πιο τρομαγμένη
κι απ’ τον ίδιο της τον εαυτό.

Σ’ ένα άπειρο που
με πιέζει και με συνθλίβει
με το ελαφρύ του άγγιγμα.

Elio Pecora
Ποιητές

Μην εκπλήσσεστε. Οι ποιητές είναι όλοι
ένας μοναδικός αόρατος, άφθαρτος λαός.
Μιλούν και είναι βουβοί. Διασχίζουν εποχές
κι ακόμη τραγουδούν σε μια γλώσσα νεκρή.

Γεννιούνται και χάνονται όπως οι πολιτισμοί
μα πάντα βαδίζουν στον δρόμο της καρδιάς.
Μιλούν για αναχωρήσεις, για επιστροφές.
Είναι ίδιοι με εκείνον που δεν ονοματίζουν.

Σωπαίνουν όπως η δροσιά, η σπορά, η επιθυμία,
όπως τα νερά που ρέουν στην άργιλο
κι ύστερα με το τραγούδι του αηδονιού
στο δάσος γίνονται ζωηρή πηγή καθαρή.

Federico Tavan
Το πεπρωμένο κάποιου ανθρώπου

Θα μπορούσε να συμβεί και σε σένα
να γεννηθείς σε μια χύτρα
ανάμεσα σε φρύνους και συμφύρματα
από μάγισσες χωρίς διαδικασία
και τον μεγάλο πόνο μιας μάνας.
Έτυχε εγώ να περνάω
από κείνα τα μέρη.

Mario Luzi
Η νύχτα ξεπλένει το νου

Η νύχτα ξεπλένει το νου.
Μετά από λίγο είναι εδώ όπως καλά ξέρεις,
ουρές ψυχών γύρω από την κορνίζα,
κάποιος έτοιμος για το άλμα, κάποιος σχεδόν με αλυσίδες.

Κάποιος στο παγκάκι της θάλασσας
χαράζει το όνειρο μιας ζωής, σκαλίζει ένα σημάδι.
Σπάνια εμφανίζεται κανένας γλάρος.

Gabriella Sica
Το όνειρο

Σε μια καμαρούλα ψηλά
κείτονταν εγκαταλελειμμένη
κατέβαινε χαλαρή στον δρόμο
λαίμαργη για να ψάξει ένα πρόσωπο
ή ίσως ένα όνειρο…

Umberto Fiori
Στον δρόμο

Νοιώθω τα φυτά που μεγαλώνουν, νοιώθω τη γη
που περιστρέφεται. Όλα μου φαίνονται δυνατά και καθαρά,
όλα
πρέπει ακόμη να συμβούν.

Pier Paolo Pasolini
Ο πειρασμός

Βλέπω τη ζωή που έζησα
κάτω από το σημάδι μιας αλήθειας άγνωστης
έτσι, που όλη χάνεται
κι όλη πάνω μου θα ξαναπέσει…
Ήρθα από μακριά
από το άγνωστο, σχεδόν στην καρδιά
στον χρόνο, σχεδόν αισθάνομαι ήδη
τον τρόμο εκείνου που πεθαίνει…

Pier Paolo Pasolini
Ο πειρασμός

[…]
Κι είναι ανέγγιχτη ακόμα η ζωή μου.
Ακόμα την ονειρεύομαι, τη χάνω.
Από άγνωστο σε άγνωστο είναι ατέλειωτη
η φυγή στον χρόνο της νεότητας
σ’ έναν άκτιστο χρόνο που σκορπίζει
στις μέρες που έζησα στο όνειρο.
Στο όνειρο που ο αγνός το νομίζει
για παιχνίδι με το κακό και τη συγχώρεση.

Ήρθα αγνός στη ζωή.
Όσο περισσότερο αμάρτησα, τόσο πιο άδολος
κι άφοβος έπαιξα την παρτίδα.
Χαμένη ή κερδισμένη, άλλο τόσο επιμένω.

Luigi Pirandello
Τα πάθη του ανέμου

Πόσα δεν κάνει ο άνεμος με τα σύννεφα
όταν τα συγκεντρώνει απαλά χωρίς τάξη!
Αρέσει στον ήλιο με μεγαλοπρέπεια και σεβασμό
Να τον υποδέχεται από τον ουρανό κάθε πρωί:
Μέχρι το τέλος της αυγής, να: ο άνεμος που φροντίζει
να τους προετοιμάσει με αχνή αυλαία
με τον φανταστικό οίστρο της νεαρής ομίχλης
που συχνά συνδυάζει μεγάλες ομορφιές:
τα τριαντάφυλλα με τη χρυσή παραλία
ή τ’ ασημί με την πορφυρή δαντέλα.

Alda Merini
Το παρελθόν μου

Το παρελθόν είναι σαν μια θηλιά
που σφίγγει τον λαιμό του μυαλού μου
και μ’ αποδυναμώνει για ν’ αντιμετωπίσω το παρόν.
Το παρελθόν είναι μονάχα καπνός
γι’ αυτόν που δεν έζησε.

Alda Merini
Το παρελθόν μου

Το παρελθόν και το μέλλον
δεν είναι πραγματικότητα
αλλά μόνο εφήμερες ψευδαισθήσεις.
Πρέπει να ελευθερωθώ από τον χρόνο
και να ζήσω το παρόν, αφού δεν υπάρχει άλλος χρόνος
παρά αυτή η καταπληκτική στιγμή.

Elsa Morante
Πουθενά

Στον P.P.Pasolini

Κι έτσι ,
εσύ –όπως λέγεται – έκοψες το νήμα.
Στην πραγματικότητα, ήσουν-όπως λέγεται-ένας ασυμβίβαστος
και στο τέλος πείστηκες κι εσύ ο ίδιος
αν και πάντοτε αυτό ήσουν: ασυμβίβαστος.

Ελπίζω η μοναδική χάρη που σου απομένει-για λίγο-να είναι να γελάς και να χαμογελάς.
Από εκεί που είσαι-για λίγο ακόμη-από εκεί απ’ το Πουθενά
που βρίσκεσαι την ώρα της μετάβασης-
να χαμογελάς και να γελάς[…]

Umberto Saba
Οδυσσέας

Στα νιάτα μου ταξίδεψα
κατά μήκος των Δαλματικών ακτών. Απομονωμένες
στον αφρό του κύματος αναδύονταν εκεί σπάνια
ένα πουλί, σταματούσε προσηλωμένο στα θηράματα
τα καλυμμένα με φύκια, γλιστερά στον ήλιο
όμορφα σαν σμαράγδια. Όταν η παλίρροια
κι η νύχτα τα εξαφάνιζε, πανιά
στον άνεμο σκορπούσαν στο πέλαγος,
για να ξεφύγουν την ενέδρα. Σήμερα το βασίλειο μου
είναι αυτή η γη του κανένα. Το λιμάνι
σ’ άλλους ανάβει τα φώτα του, εμένα στο πέλαγος
με σπρώχνει το αδάμαστο πνεύμα,
και της ζωής ο επώδυνος έρωτας.

Silvia Bre
Από το έργο τέχνης

Τι παθιασμένα φιλιά
δίνουν στα κρυφά οι ρίμες σου
ποια χάρη στριμώχνεται ανάμεσα στους στίχους,
είναι ικανοποίηση να έχεις στο στόμα το νόημα
να καταλάβεις.
(Είναι βράδυ, απαγγέλω τα ποιήματά σου
στο σκοτάδι εξομολογώ
μικρά ψέματα.

Vincenzo Mascolo
Ο ουρανός της Βενετίας
(Το αόρατο όνειρο του Marco Polo)

Όμως ο βυθός της Βενετίας είναι μια ψευδαίσθηση,
ένα παιχνίδι φανταστικό γυρισμών
που σβήνει λίγο λίγο
σε κάθε μια μου επιστροφή.
Κι ίσως ούτε κι εγώ την έχασα
ίσως η Βενετία δεν υπάρχει
ή ίσως είμαι εγώ που πότε δεν την απέκτησα.

Giovanni Raboni
Επαρκής χώρος

Περνά ο καιρός κι αισθανόμαστε
πιο μεγαλειώδεις κάθε μέρα: κι όμως
είμαστε πάντα ο κόσμος που σηκώνει το φρύδι
ή που ξύνει τη μύτη, εξακολουθώντας
να πιστεύουμε πως τέτοιοι τύποι
(εκείνος τραβά και δεν έχει τσίνορα
εκείνος που κάνει έρωτα με μαχαιροπίρουνο) είναι
σε σχέση με μας, κάποιος,
χωρίς να καταλαβαίνουμε
πως υπάρχει επαρκής χώρος
για τον καθένα από αυτούς
στον καθένα από εμάς.

Giovanni Giudici
Με ρωτάς τι σημαίνει

Με ρωτάς τι σημαίνει
η λέξη αποξένωση:
απ’ όταν γεννιέσαι σημαίνει πεθαίνω
για να ζεις με έναν αφέντη

που σε πουλά-σημαίνει παραδίδω
αυτό που έχεις-δύναμη, αγάπη
μίσος ατόφιο-για να βρεις
σεξ, κρασί, σπαραγμό.

Marcello Vitale
Το πρωί

Καθένας το πρωί καλλωπίζει
το πρόσωπο, λευκό του θανάτου,
και βγαίνει έξω με την ελπίδα μιας ακτίνας.

Franco Barbato
Χωρίς πραγματικότητα

Πίσω από τα μάτια μου
Βλέπω τον δρόμο
Βλέπω τον διαβάτη
Είμαι εγώ ο ίδιος
Πίσω από τη σιωπή
Κι από τη γέννησή μου
Όταν ακόμη δεν υπήρχα
Με είδα να κρεμώ έναν καθρέφτη
Από λευκούς τείχους
Στη μέση ενός διαδρόμου
Με βλέπω βουβό και μουγγό
Αιώνιο χωρίς χρόνο.

Margherita Goldesina

Τρυπώνω στις φλέβες σου
οι αρτηρίες πάνω στα τεντωμένα γόνατα
πέφτω με τα μούτρα
δεν κρατάω τίποτα για μένα.
Ξεφυσάω με κλειστά μάτια όλα όσα έχω
και επωφελούμαι από το μεγάλωμά σου.
Πρακτικά: ψηλώνω για σένα.
Μεγαλώνω στο εξωτερικό
Κι εσύ, Πατρίδα
φύτεψε τουλάχιστον κανένα δέντρο.

Cesare Pavese
Ακόμη κι εσύ είσαι έρωτας.

Ακόμη κι εσύ είσαι έρωτας.
Είσαι από αίμα και χώμα
όπως κι οι άλλοι. Βαδίζεις
όπως αυτός που δεν ξεκολλά
από την πόρτα του σπιτιού.
Κοιτάς όπως αυτός που περιμένει
και δεν βλέπει. Είσαι χώμα
που πονά και σιωπά.
Έχεις σκιρτήματα και κόπους,
έχεις λόγια-βαδίζεις
μέσα στην αναμονή. Ο έρωτας
είναι το αίμα σου-τίποτε άλλο.
[23 giugno 1946]
“Due poesie a T”, in “Cesare Pavese, Le Poesie”, Einaudi, Torino, 1998.

Mario Banedetti
Πώς να σου εξηγήσω;

Πώς να σου εξηγήσω πως πάντα υπάρχει χρόνος;
Πώς κάποιος πρέπει να τον γυρεύει και να τον χαρίζει;
Πώς δεν απαγορεύεται η αγάπη;
Πώς οι πληγές επουλώνονται;
Πως οι πόρτες δεν πρέπει να κλείνουν
Πως η μεγαλύτερη πόρτα είναι η στοργή
Πως ν’ αναζητάς μια ισορροπία δεν προϋποθέτει να είσαι αδιάφορος
Πως το να ανακαλύπτεις είναι όμορφο

Salvatore Quasimodo

Ο καθένας στέκει μόνος στην καρδιά του κόσμου
τρυπημένος από μια ηλιαχτίδα
κι αμέσως βραδιάζει

Vincenzo Cardarelli
Σεπτέμβρης στη Βενετία

Απ’ το Σεπτέμβρη κιόλας σκοτεινιάζουν
στη Βενετία πρόωρα τα ηλιοβασιλέματα
και με πένθιμα ρούχα ντύνουν τις πέτρες.
Εξακοντίζει ο ήλιος την τελευταία του αχτίδα
στα χρυσάφια των ψηφιδωτών κι ανάβει
φωτιές αχυρόχρωμες, εφήμερης ομορφιάς.

«Poesie», di Vincenzo Cardarelli, 1936.

Reberto Cescon
Η φορά των πραγμάτων

Το χέρι στο ξυπνητήρι σταματά τη νύχτα
στον χρόνο που ακόμη ξοδεύουμε.

Το παντζούρι τέμνει τον περίγυρο.

[…]
Ίσως στο σκοτάδι τα πράγματα
έχουν την δική τους διάνοια
διότι είναι πιο πολλά απ’ αυτό που είμαστε.