Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
Τι συμβαίνει όταν η τέχνη στρέφεται προς την παράδοση και χρησιμοποιεί στοιχεία της; Μήπως τότε ανακαλύπτουμε ότι ο συνδυασμός αυτός λειτουργεί λυτρωτικά για το παρόν και ελπιδοφόρα για το μέλλον;
Κάνοντας μια έρευνα για τους καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν στα έργα τους στοιχεία της παράδοσης, οδηγηθήκαμε στο νησί της Αποκάλυψης σε στοιχεία της μελέτης του δημοσιογράφου – λαογράφου Αριστείδη Μιαούλη, ο οποίος ασχολήθηκε και με το κέντημα και ειδικότερα με το πατμιακό τενερίφι. Αναφέρει ότι η βελονιά αυτή άκμασε στο νησί από τον 19οαιώνα. Τώρα στο νησί είναι μετρημένες στα δάχτυλα οι γυναίκες που συνεχίζουν αυτή την παμπάλαια παράδοση. Η εικαστικός Κατερίνα Μουράτη κατάφερε να δώσει συνέχεια σ’ αυτή την παράδοση μ’ έναν τρόπο πρωτοποριακό και δημιουργικό.
Συναντήσαμε την καλλιτέχνιδα στο ατελιέ της στη Χώρα της Πάτμου και μιλήσαμε μαζί της για το πώς οι συμβολισμοί και η «ενέργεια» της παραδοσιακής βελονιάς αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τα έργα της.
– Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς και να συνδυάσεις τη δουλειά σου με το κέντημα, το πατμιακό τενερίφι;
Το πατμιακό τενερίφι το για είδα πρώτη φορά όταν μια φίλη μου από την Πάτμο μού έκανε δώρο ένα σεμέν με τενερίφια, το οποίο εγώ φορούσα στο κεφάλι μου σαν μαντήλι για χρόνια. Η καταγωγή μου, από την πλευρά του πατέρα, είναι από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας και από την πλευρά της μητέρας από την Προύσα, άρα μεγάλωσα μέσα σε κεντήματα. Οι αναμνήσεις μου ξαναζωντανεύουν πιάνοντας αυτή την κεντητική πατμιακή παράδοση και μεταλλάσσοντάς την σε κάτι που φοριέται.
– Τι ακριβώς είναι αυτή η βελονιά; Μίλησέ μας για την ιστορία της.
Αυτό το κέντημα της Πάτμου λέγεται τενερίφι. Ο Πάτμιος δημοσιογράφος – λαογράφος Αριστείδης Μιαούλης αναφέρει ότι υπάρχει κάποια σχέση με την Τενερίφη (ισπανικά: Tenerife), το νησί της Ισπανίας, το μεγαλύτερο από τα επτά Κανάρια Νησιά στον Ατλαντικό απέναντι από τις ακτές της Βόρειας Αφρικής. Σίγουρα, όμως, είναι πολιτογραφημένο πατμιακό, πατινιώτικο όπως λέμε εμείς από την παλιά ονομασία της Πάτμου, που ήταν Πάτινος. Το τενερίφι είναι ένας κύκλος, με ένα κέντρο πυκνό. Διακλαδίζεται ισορροπημένα και επαναλαμβανόμενα. Εγώ επεμβαίνω πάνω στο κέντημα με μετάξια, δέρματα, χαρτιά, κορδέλες, κοχύλια, ημιπολύτιμους λίθους. Μερικές φορές συνεργάζομαι με αυτόν ή αυτήν που μου το παραγγέλνει και θα το φοράει. Μου φέρνουν μερικές φορές αντικείμενα που τα προσαρμόζω στο τελικό αντικείμενο ανάλογα με την προσωπικότητα του καθενός.
Ίσως πρέπει με το σχέδιο που φέρει πάνω του/της κάποιο άτομο με αέρινη προσωπικότητα να γειωθεί, ή, αν βρίσκεται σε μια φάση ζωής που πρέπει να απογειωθεί. Μελετώ την προσωπικότητα με μια ματιά και σχεδιάζω το δικό της τενερίφι. Στην ουσία το συγκεκριμένο εικαστικό κόσμημα, δεν είναι απλά κόσμημα, αλλά «νοοτροπία». Έχει μια ιδιότητα να ενεργοποιείται από τον φέροντα ή τη φέρουσα αυτό σαν αντικείμενο προσευχής, διαλογισμού και ενθύμησης του εαυτού.
– Πώς τα έχεις εισάγει στην τέχνη σου;
Στα κολλάζ μου τα πρόσφατα που είναι φτιαγμένα από υπόλοιπα κολλάζ των τελευταίων 25 χρόνων το εντάσσω το τενερίφι σαν τον ήλιο και το φεγγάρι της Πάτμου. Χρησιμοποιώ επίσης τα υπόλοιπα εικαστικών τενεριφιών στα έργα μου μεγάλων διαστάσεων, δημιουργώντας έτσι μια άγρια υφή.
Τα αναμειγνύω με λουλούδια που μαζεύω στην Πάτμο την άνοιξη, με αγριόχορτα της Πάτμου, με φλοιούς δέντρων, με κόκαλα ζώων στεριάς και θάλασσας, με σκουπίδια που βγάζει η θάλασσα. Ενώνω νήματα και συμβολικά με ενδιαφέρει μέσα από αυτή τη διαδικασία το «συλλογικό ασυνείδητο». Με ενδιαφέρει αυτό το αόρατο νήμα που συνδέει όλα τα ανθρώπινα όντα, είτε «γουστάρουμε» ό ένας τον άλλο, είτε όχι. Με ενδιαφέρει η «αρχαία ψυχή».
– Πώς ερμηνεύεται το πατμιακό τενερίφι;
Το τενερίφι, όπως σας ανέφερα, είναι μια βελονιά, ένας κύκλος, με πυκνό κέντρο που διακλαδίζεται ισορροπημένα και επαναλαμβανόμενα. Αυτό φέρνει την κεντήστρα σε μια ήρεμη εσωτερική κατάσταση και δύναμη. Άρα από αυτή την πλευρά, η κεντήστρα βρίσκεται σε ένα είδος αυτοσυγκέντρωσης και κάποιες φορές με την ολοκλήρωση του κεντήματος σε μία εσωτερική πληρότητα και ευτυχία. Μετά το παραλαμβάνω εγώ που επεμβαίνω πάλι με σχήματα ισορροπίας, τα κόβω, τα ξανακόβω, τα ράβω και δημιουργούνται από απλές μέχρι πολύπλοκες συνθέσεις. Ζητώ πάντα την ισορροπία, η οποία κάθε στιγμή με μια λάθος βελονιά μου, ή κόλλημα μπορεί να διαταραχθεί.
“το εικαστικό μου κόσμημα – νοοτροπία δεν φέρει μέταλλο, που εμποδίζει τη ροή ενέργειας, φορώντας το η ροή είναι ανακουφιστική”
Απολαμβάνω αυτή τη διαδικασία της δημιουργίας γιατί με κάνει ευτυχισμένη. Μετά πάμε στη φέρουσα ή τον φέροντα αυτό. Αυτοί επεμβαίνουν με την ενέργειά τους και καθότι το εικαστικό μου κόσμημα – νοοτροπία δεν φέρει μέταλλο, που εμποδίζει τη ροή ενέργειας, φορώντας το η ροή είναι ανακουφιστική. Αυτά δεν τα λέω μόνο εγώ αλλά και οι γυναίκες και οι άντρες που τους τα φτιάχνω χρόνια. Είναι η Πάτμος στη γνησιότητά της. Είναι η άλλη Πάτμος.
– Πιστεύεις δηλαδή ότι το πατμιακό τενερίφι κρύβει συμβολισμούς;
Εγώ δίνω τις ερμηνείες από την πείρα που έχω χρόνια στην ερμηνεία των συμβόλων. Σύμβολο είναι η υλική απεικόνιση μιας αφηρημένης κατάστασης. Το τενερίφι συμβολίζει το ηλιακό φως, τη χαρά, την ενότητα. Είναι αρχέτυπο σύμβολο, που αν καταστραφεί ο κόσμος όλος, τα όντα που θα αναγεννηθούν θα το ξαναφτιάξουν. Κύκλος, κέντρο, ακτίνες, κλείσιμο.
– Υπάρχει αγοραστικό ενδιαφέρον για αυτού του είδους την τέχνη; Πού αλλού μπορούμε να το προμηθευτούμε αντικείμενα με αυτήν τη βελονιά;
Αυτή την τέχνη μου την πουλάω στην γκαλερί μου στη Χώρα της Πάτμου και μέσω του νησιού «ταξιδεύει» σε όλο τον κόσμο. Τα εικαστικά τενερίφια μου μπορεί να τα βρει κάποιος εκτός Πάτμου, σε γκαλερί στη Ζυρίχη και στη Βιέννη.
“Πιάνοντάς το εγώ στα χέρια μου και μεταλλάσσοντάς το στο παρόν, ελευθερώνω αυτή την ψυχή κάνοντάς της σώμα”
– Πώς σκοπεύεις να διευρύνεις τη δουλειά σου με βάση αυτά τα κεντήματα;
Τώρα εργάζομαι πάνω σε ένα κέντημα της Πάτμου του 19ου αιώνα. Φέρνω πρώτα μπροστά μου την εικόνα των χεριών που το δημιούργησαν. Η ψυχή που το δημιούργησε είχε μια ευαισθησία, μια αγνότητα, μια καθαρότητα, είχε παρθενία. Πιάνοντάς το εγώ στα χέρια μου και μεταλλάσσοντάς το στο παρόν, ελευθερώνω αυτή την ψυχή κάνοντάς της σώμα. Κάνω αυτό που αυτή η ψυχή, αυτή η γυναίκα δεν ζούσε, το σώμα της. Όχι, δεν εργάζομαι το ίδιο με όλα τα κεντήματα. Καθώς αισθάνομαι ότι γεννήθηκα με το βαρύ χάρισμα να πιάνω κάτι και να αισθάνομαι την ενέργεια του δημιουργού, μερικές φορές πρέπει να κάνω φοβερή εργασία για να μεταλλάξω ενέργεια πάνω στην οποία δεν θέλω να εργαστώ. Αποφασίζω στη στιγμή.
– Ζεις μόνιμα στην Πάτμο. Σ’ αρέσει η ζωή στο νησί; Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια;
Ζω και εργάζομαι στην Πάτμο, χειμώνα καλοκαίρι. Φέτος έκλεισα 34 χρόνια στην Πάτμο. Μου αρέσει η ζωή στο νησί τον χειμώνα, γιατί μπορώ να αφοσιώνομαι στην τέχνη μου και στη φύση όπως εγώ θέλω. Το βιογραφικό μου όσον αφορά εκθέσεις, εκπαιδευτική και θεραπευτική εργασία, τεχνοκριτικές, συλλογές κ.λ.π. είναι αρκετά ικανοποιητικό για την ηλικία μου. Βιοπορίζομαι και εγώ και η οικογένειά μου από την τέχνη μου, άρα τα δικά μου σχέδια κινούνται γύρω από τις πωλήσεις.
Με ενδιαφέρει, εκτός από την τέχνη μου, η πνευματική εσωτερική μου ζωή, η οικογένειά μου, οι φίλοι μου. Άσκοπες φιλοδοξίες δεν έχω, οι φιλοδοξίες μου είναι στο πλαίσιο του εφικτού γιατί είμαι κοντά στον Θεό και γνωρίζω την ανθρώπινη φύση. Οφείλω τη πολυ-δημιουργία μου, μερικοί γνωρίζουν το μέγεθός της πολύ καλά, στο σύνδρομο της υπερκινητικότητας. Γιαυτό ζω και μακριά από την πόλη, γιατί λόγω του συνδρόμου η πόλη με ταράζει. Δεν γνωρίζω ακόμα τα μελλοντικά μου σχέδια ακριβώς, η ενασχόλησή μου αυτή την περίοδο με την πατμιακή κεντητική παράδοση, την οποία εντάσσω και στα έργα μου, που σαν ρεύμα ανήκουν στην outsider art, που είναι ό,τι πιο ελιτίστικο στο κόσμο της τέχνης διεθνώς σαν ρεύμα, θεωρώ ότι είναι μια πολιτική πράξη.
Φαντάζομαι τον ουρανό της Πάτμου ντυμένο με χρυσά τενερίφια, που ενδιάμεσα θα παρεμβάλλεται το ασπρογάλαζο της ελληνικής σημαίας, με ακτίνες φωτός από λέιζερ, που θα πέφτουν μέσα στο Αιγαίο και από κάτω στη στεριά πατινιώτικα βιολιά να παίζουν το «Μες στου Αιγαίου τα νερά αγγέλοι φτερουγίζουν» και ο ήχος να διαπερνά τον αέρα, γιατί στο Αιγαίο μας πραγματικά φτερουγίζουν άγγελοι.
* Η συνέντευξη έχει δημοσιευτεί στην εφημερίδα “axianews”
