4η Triennale της Θεσσαλονίκης, υπό τη διοργάνωση της Πινακοθήκης των Χρωμάτων

Γράφει ο Ιστορικός Τέχνης Γιώργος Ορφανίδης

Ο θεσμός της Triennale της Πινακοθήκης των Χρωμάτων στη Θεσσαλονίκη, ομολογουμένως, έχει τη δική του αξιοσημείωτη πορεία στο πολιτισμικό γίγνεσθαι της πόλης, και μάλιστα θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ναι, συμβάλλει καταλυτικά στην πολιτισμική εξωστρέφεια του τόπου, αφού ο χαρακτήρας αυτού του θεσμού είναι διεθνής.

Όλα ξεκίνησαν το 2012, τότε που πραγματοποιήθηκε η πρώτη Triennale με τίτλο «Το Αυγό του Φιδιού κατά του Φασισμού και Ρατσισμού». Όμως, η αλήθεια είναι ότι μέχρι να φτάσουμε σε αυτήν την πρώτη παρουσίαση είχαν ήδη πραγματοποιηθεί διεθνείς καλλιτεχνικές δράσεις με πρωτοβουλία της Πινακοθήκης, ενώ οφείλω να σημειώσω ότι είχαν προηγηθεί και σημαντικές διακρίσεις για μέλη της Πινακοθήκης ή/και για τη μέχρι τότε πολιτισμική προσφορά της εν τω συνόλω. Επομένως, η διεξαγωγή ενός θεσμού που ακούει στο όνομα «Triennale», μάλλον ήταν περισσότερο φυσικό απότοκο όλης αυτής της προσπάθειας.

Άλλες δύο Triennale – ή Triennali αν το προτιμάτε κατά την ιταλική γραμματική – ακολούθησαν έκτοτε: η δεύτερη με τίτλο «Η Σιωπή των Αμνών» (2016), αφιερωμένη στο φλέγον και δυστυχώς πάντοτε επίκαιρο ζήτημα του μεταναστευτικού, και η τρίτη με τίτλο «Revolution» (2019), αφιερωμένη στην επανάσταση που αποζητάει ο καθένας μας ξεχωριστά σύμφωνα με τα δεδομένα της ζωής του, όπως φυσικά και στην επανάσταση των λαών, των απανταχού καταπιεσμένων, των περιθωριοποιημένων επί της γης.

«Οι αγώνες συνεχίζονται μέχρι σήμερα», όπως άλλωστε πολλές φορές δηλώνει ιδιωτικά ή δημόσια η κ. Αφροδίτη Καραμανλή, πολύβραβευμένη εικαστικός (λ.χ. Οσάκα, Αγία Πετρούπολη, Σμύρνη) και ιδρυτικό μέλος της Πινακοθήκης των Χρωμάτων, ή με άλλα λόγια, η ψυχή ενός ζωντανού καλλιτεχνικού οργανισμού, που σήμερα γιορτάζει με υπερηφάνεια τα δέκα χρόνια από την πρώτη του μεγάλη διεθνή έκθεση, όπως προαναφέραμε. Τίποτα χωρίς την εμβληματική παρουσία της κ. Καραμανλή δε θα ήταν το ίδιο αυτήν τη στιγμή που μιλάμε.

Εν έτει 2022, λοιπόν, παρουσιάζουμε την τέταρτη Triennale, η οποία φέρει τον – κάπως αινιγματικό εκ πρώτης αναγνώσεως – τίτλο «Our Brain Cells». Αυτήν την περίοδο, είναι πέρα για πέρα αληθές ότι η ανθρωπότητα δοκιμάζεται για άλλη μια φορά. Η πανδημία του κορονοϊού εξακολουθεί να υφίσταται, ο πόλεμος στην Ουκρανία μαίνεται, ο πληθωρισμός εκτινάσσεται στα ύψη, το άγχος για το αύριο μεγαλώνει.

Η Triennale του 2022 μετουσιώνεται σε αντιπολεμικό άσμα, σε έπος που αφηγείται την αξία της ειρηνικής συμπόρευσης των λαών, σε βιτρίνα φύλαξης της ιστορικής/πολιτισμικής μας μνήμης, σε ευκαιρία για προσωπικό αναστοχασμό και συλλογικό επαναπροσδιορισμό εντός των όποιων συνόρων του παγκόσμιου χάρτη. Η Τέχνη ως αντίδοτο σε κάθε πηγή κακού, ως χαραμάδα φωτός, ως εφαλτήριο για ένα πολύ καλύτερο αύριο· και είμαστε αισιόδοξοι, διότι προσμένουμε σε ένα φωτεινό μέλλον, η Ιστορία από την εποχή του Ηροδότου – και παλαιότερα – φαίνεται ότι κάνει κύκλους, η αρμονία θα ξαναβρεί τη θέση της.

Και τι να σας πρωτο-ξεχωρίσω από μια τόσο μεγάλη εικαστική έκθεση; Πολύ γρήγορα δύο-τρία σημεία. Το πρώτο αφορά την κ. Καραμανλή, που όπως είπαμε είναι η ψυχή της Πινακοθήκης των Χρωμάτων, και το δεύτερο τον κ. Τενεκετζή, οι εικαστικές ανησυχίες του οποίου μας ταξιδεύουν στη μακρινή Άπω Ανατολή.

Από τη μια πλευρά, λοιπόν, έχουμε την κ. Αφροδίτη Καραμανλή, μια σύγχρονη Ελληνίδα εικαστικό, που αξιοποιεί την πλούσια πολιτισμική παράδοση του τόπου της στα καλλιτεχνικά της απότοκα ποικιλοτρόπως, τολμώντας να πειραματιστεί, ίσως και να προκαλέσει έναν τυχόν επαναπροσδιορισμό της μέχρι πρότινος παγιωμένης αντίληψης των εικαστικών επί του νεοελληνικού μοντέρνου, μεταμοντέρνου και μετα-μεταμοντέρνου.

Εμπνευσμένη από τα πανάρχαια σύμβολα της ελληνικής μυθολογίας (π.χ. ταύρος) μέχρι τη φρίκη του πολέμου, που ουκ ολίγες φορές στιγμάτισε την ελληνική γη (π.χ. Μικρασιατική Καταστροφή, Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος), η κ. Καραμανλή δημιουργεί άλλοτε επάνω στον «απλό» και «συμβατικό» λευκό καμβά, και άλλοτε σε υλικά, τα οποία χρήζουν ιδιαίτερων ικανοτήτων και φαντασίας, στην πορεία προς την πλήρη καλλιτεχνική «μεταποίησής» τους (π.χ. ανακυκλώσιμα υλικά/arte povera).

Αυτή τη φορά, όμως, στην Triennale του 2022 η σκέψη της διατρέχει – παράλληλα – μερικές από τις λιγότερο προβεβλημένες πτυχές του ό,τι ορίζουμε ως Τέχνη: στη ζωγραφική πορτραίτων με μονοκονδυλιές. Τώρα, η εικαστικός βουτάει στα λησμονημένα ύδατα της τέχνης του Πικάσο (1881-1973), ο οποίος εκτός από συν-ιδρυτής του Κυβισμού άφησε πίσω του μια σειρά έργων ανθρωπόμορφων και ζωόμορφων πορτραίτων σχεδιασμένων με μονοκονδυλιά. Και η αποστολή της κ. Καραμανλή δεν τελειώνει εκεί· η ίδια επαναφέρει στη μνήμη μας την υψηλή αισθητική που απορρέει από τα έργα της σχετικά πρόσφατης εικαστικής έκθεσης με τίτλο «Μονοκονδυλιές», όπου στον εκθεσιακό χώρο Connect στο Κολωνάκι (15 Ιουνίου – 30 Σεπτεμβρίου 2021) παρουσιάστηκαν σχέδια του Νίκου Εγγονόπουλου (1907-1985), πολλά εκ των οποίων εκτέθηκαν για πρώτη φορά.

Από την άλλη πλευρά, βρίσκεται ο κ. Δημήτριος Τενεκετζής, αρχιτέκτονας, φωτογράφος και εικαστικός, ο οποίος με τη διεισδυτική του ματιά στον πολιτισμό των «άλλων» θα μας ταξιδέψει πίσω –πολύ πίσω στο διάβα των αιώνων– παρουσιάζοντας, inter alia, δείγματα κινεζικής ή/και ιαπωνικής γραφής, δουλεμένα με μελάνια ειδικής σύνθεσης και με μία τεχνική εμπνευσμένη από τον τρόπο χάραξης των διάσημων «βραχόκηπων του Κιότο». Τους κήπους αυτούς πολύ στη Δύση τους γνωρίζουμε, επίσης, μέσα από τη λογοτεχνία ή/και τον κινηματογράφο με την ονομασία «Ζεν Κήποι», καθώς τους συναντάμε σε ναούς του της Σχολής του Ζεν Βουδισμού σε διάφορες περιοχές της Άπω Ανατολής, κατά κύριο λόγω ιδιαίτερου πολιτισμικού πλούτου.

Είναι πραγματικά απίστευτο το με πόση ευκολία ο κ. Τενεκετζής δημιουργεί, ακόμα και εκτός ενός καλο-οργανωμένου εικαστικού εργαστηρίου, αυτά τα έργα, παρατηρώντας μόνο ορισμένα πρότυπα συλλαβογραμμάτων· η επιλογή των οποίων δε γίνεται τυχαία, πάντα υπάρχει ένας σημαντικός λόγος πίσω το δράττειν του καλλιτέχνη, όμως αυτό καλύτερα να σας το αποκαλύψουμε σε κάποια από τις ξεναγήσεις της Triennale. Και φυσικά, δεν είναι μόνο οι «εικαστικές γραφές», είναι όλα εκείνα τα «εικαστικά σύμβολα» που δημιουργεί ο καλλιτέχνης, όπως η γυναίκα, η οποία (φέτος ίσως πιο πολύ από ποτέ) να μετατρέπεται σε σημείο επανάστασης, καθώς η φύση της πλήττεται δυστυχώς καθημερινά κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Και όλα αυτά να σας υπενθυμίσω ότι δημιουργούνται από μελάνι (ειδικής και ιδίας σύνθεσης), συνήθως μαύρο ή άλλου σκούρου χρώματος, και με μοναδικό γνώμονα τον αυθορμητισμό εικαστικού. Τι λέτε; Παρατηρείται κάποιο κοινό στοιχείο με τις μονοκονδυλιές της κ. Καραμανλή;

Τέλος, να αναφέρω ότι τιμητικά θα εκτεθούν ξανά τα δύο έργα, που ανήκουν ήδη στην Πινακοθήκη των Χρωμάτων, από δωρεά του κ. Ξενή Σαχίνη, πρώην Προέδρου του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, ενώ θα φιλοξενηθεί και γλυπτό του κ. Γεωργίου Τσάρα, Ομότιμου Καθηγητή του ίδιου τμήματος.

H τέταρτη Triennale της Πινακοθήκης των Χρωμάτων φιλοξενείται φέτος στον εκθεσιακό χώρο της Λέσχης Δημιουργικής Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης «Out of Focus», επί της οδού Αγνώστου Στρατιώτη 3, ή με άλλα λόγια, επί της οδού που οδηγεί από τη Ρωμαϊκή Αγορά, στον βυζαντινό Ναό του Αγίου Δημητρίου. Γίνεται, λοιπόν, άμεσα αντιληπτό από όλους ότι η έκθεση διεξάγεται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου της πόλης.

Θα ήθελα, επίσης, να σας πω ότι ο εν λόγω χώρος δεν επιλέχθηκε τυχαία. Το γεγονός ότι δεν είναι από τους ευρέως γνωστούς πολιτισμικούς χώρους της πόλης μας ήταν το στοιχείο εκείνο που μας ώθησε προς αυτήν την επιλογή. Είναι καιρός να δοθεί η ευκαιρία σε κάθε εκθεσιακό/πολιτισμικό χώρο της πόλης, ανεξαρτήτως μεγέθους ή πρότερου (ισχυρού) brand name να συμβάλει με τον τρόπο του, και ακολουθώντας πάντοτε τις νέες επιταγές της Τέχνης παγκοσμίως, στην πολιτισμική ανάδειξη του τόπου.

Τα στερεότυπα στην Τέχνη δεν καταργούνται μόνο όταν γίνεται λόγος για συγκεκριμένες θεματολογίες, ίσως ορισμένες φορές και τεχνικές απόδοσης, πολύ περισσότερο (πρέπει να) καταργούνται όταν μιλάμε για επιμέλεια χώρου, μουσειογραφική προσέγγιση, και κατ’ επέκταση διάδραση με το φιλοθεάμον κοινό. Μάλιστα, από το μυαλό μας κάποια στιγμή πέρασε η σκέψη η έκθεση να φιλοξενηθεί -φέτος ή αργότερα- σε κάποιον ανοιχτό ή ημι-ανοιχτό χώρο, με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Θεσσαλονίκης να αγκαλιάζει αρμόνικά τη δυναμική των προβαλλόμενων έργων (Όμως, δε μπορώ να σας αποκαλύψω ποιον ή ποιους είχαμε σκεφθεί!). Ενδεχομένως, σε κάποια άλλη Triennale της Θεσσαλονίκης, ή σε κάποια άλλη Triennale, που θα διοργανωθεί επίσης από την Πινακοθήκη των Χρωμάτων σε κάποια άλλη πόλη της Ελλάδας ή του εξωτερικού.

Τέλος, στο σημείο αυτό να σας αποκαλύψω ότι επιθυμώντας να δούμε κατά πόσο οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση είναι εξοικειωμένοι με ένα εξωτερικό χώρο, ξεκινώντας από τη διαδικασία της in situ καλλιτεχνικής δημιουργίας, φέτος στο πλαίσιο της έκθεσης έχουν προγραμματιστεί δύο πολιτισμικές δράσεις, οι οποίες θα λάβουν χώρα στους προαναφερθέντες αρχαιολογικούς χώρους. Υπό το πρίσμα μιας άλλης έννοιας, οι δράσεις αυτές δείχνουν ότι οι αρχαιολογικοί χώροι της Θεσσαλονίκης (ή έστω οι περισσότεροι εξ αυτών) είναι ποικιλοτρόπως ζωντανοί, αποτελώντας όχι μόνο αντικείμενα μελέτης από τους ειδικούς αλλά και πηγές έμπνευσης. Και, ναι, θα συνεχίσουν να είναι ανοικτοί για όλους, ικανοποιώντας τη βαθιά ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία με την Ιστορία. Είναι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε! Η Triennale δηλώνει «παρούσα!».

Είκοσι καλλιτέχνες, με σημαντική παρουσία στο χώρο των Τεχνών, μεταξύ τους και ακαδημαϊκοί, βραβευμένοι, και με καλλιτεχνική σκέψη που δεν εγκλωβίζεται σε στερεότυπα, πρέπει και συμβάσεις, ενώνουν τις δυνάμεις τους, πρωτοπορούν στον ομφαλό μίας εκ των πιο προβεβλημένων ιστορικά πόλεων της Μεσογείου, στη Θεσσαλονίκη.

Ανάμεσά τους και δύο σπουδαίοι Ιάπωνες, από την εμπορική πρωτεύουσα της χώρας τους, την Οσάκα: ο κ. Ryosuke Cohen και η κ. Noriko Shimizu. Αμφότεροι πρωτεργάτες του μοντερνισμού στην επονομαζόμενη «Σχολή της Οσάκα», με έμφαση στην παραγωγή πολυτελών χαρακτικών, ή με άλλα λόγια στην παραγωγή πολιτισμικών αποτόκων από σινικές μελάνες, πραγματικών δειγμάτων συνέχισης της τεράστιας ιαπωνικής πολιτισμικής κληρονομιάς.

Βλέπετε; Αυτή η Triennale της Πινακοθήκης των Χρωμάτων κατέχει ακόμα έναν αξιομνημόνευτο ρόλο, αυτόν του «προβάλλειν» και «διαφυλάττειν» πολιτισμικών έργων/τεχνικών/ιδεών που προέρχονται από τους «άλλους», όμως, μας αφορούν όλους. Άλλωστε, σήμερα η πολιτισμική επικοινωνία είναι κατά κύριο λόγο ζήτημα δια-πολιτισμικής συνεργασίας.

Μάλιστα, ίσως αυτό ακριβώς το στοιχείο – σε συνδυασμό με τα έργα και το εργαστήρι κινεζικό/ιαπωνικής τέχνης του κ. Τενεκετζή, που παρουσιάστηκε το απόγευμα της 3ης Μαΐου στον εκθεσιακό χώρο – οφείλω προσωπικά να εκφράσω και δημόσια την εξής άποψή μου: η Θεσσαλονίκη πρέπει να αναπτύξει ισχυρούς πολιτισμικούς ή/και άλλους δεσμούς με την Οσάκα, ήτοι οι δύο πόλεις να αδελφοποιηθούν. Οι άνθρωποι της Πινακοθήκης των Χρωμάτων έχουμε κάθε καλή πρόθεση να υποστηρίξουμε μία τέτοια πολιτισμική σύμπραξη, σε συνεργασία βέβαια με τις αρμόδιες αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η Τέχνη προωθεί τον διάλογο, η Τέχνη είναι διάλογος.

Τέλος, διερωτώμαι: είναι τυχαίο που δύο αναγνωρισμένες χαράκτριες της έκθεσής, η κ. Χαρά Μπούκα και η κ. Γλύκα Μίγκου το 2013 συμμετείχαν με έργα τους στην έκδοση του Art Book “Ex Libris / Εκ Θεσσαλονίκης” της Ομάδας Διάδοσης Έρευνας Χαρακτικής του Εργαστηρίου Χαρακτικής της Ε΄ Δημοτικής Κοινότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης (με εκπαιδεύτρια την κ. Μπούκα), εντός του οποίου, στο τελευταίο κεφάλαιο συναντάμε χαρακτικά όλων αδελφοποιημένων με τη Θεσσαλονίκη πόλεων; Η ερώτηση είναι μάλλον ρητορική!

Η επιστημονική ομάδα που υποστηρίζει την τέταρτη Triennale συν-αποτελείται από τον υποφαινόμενο, την κ. Μαρία Δρακάκη, ειδική στον τομέα της Διαχείρισης και Επικοινωνίας του Πολιτισμού, καθώς και στον ταχύτατα αναπτυσσόμενο κλάδο της Βιωματικής Μάθησης μέσω της Τέχνης και της Σημειωτικής, και την κ. Έλλη Κοκκίνη, μία αναγνωρισμένη Ιστορικό Τέχνης, και π. Επιμελήτρια της Πινακοθήκης του Δ. Θεσσαλονίκης, η οποία είναι η επίτιμη προσκεκλημένη μας, και ο σεβασμός προς τη λόγια μορφή της είναι -ομολογώ- περίσσιος. Σκέψεις και των τριών μας θα εκφραστούν την ημέρα των εγκαινίων, στις 02 Μαΐου, σε προφορικές ομιλίες, όπως και στα δημοσιευμένα κείμενα του εκθεσιακού καταλόγου, τον οποίον επιμελήθηκαν με πολύ ζήλο η κ. Αφροδίτη Καραμανλή και η κ. Χαρά Μπούκα, μια χαράκτρια που έχει αφήσει -και ακόμα αφήνει- ανεξίτηλο το στίγμα της στο σύγχρονο-ελληνικό πολιτισμικό περιβάλλον.

Τα εγκαίνια έγιναν τη Δευτέρα 02 Μαΐου. Πλήθος καλλιτεχνών, ακαδημαϊκών, θεωρητικών & κριτικών της Τέχνης, δημοσιογράφων, συλλεκτών, και περαστικών επισκέφθηκε την έκθεσή μας. Η εξερεύνηση, όμως, στο Ωραίο συνεχίζεται. Σας περιμένουμε με χαρά και σεβασμό σε ό,τι ονομάζεται Τέχνη, μέχρι τις 12 Μαΐου!

Who is Who

Ο Γεώργιος Ορφανίδης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ του ΑΠΘ – σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης ΙΙ, Αρχαιολόγος & Ιστορικός Τέχνης του ΥΠΠΟΑ, Art/Creative Director πολιτισμικών δρωμένων, και PR Manager οργανισμών πολιτισμικού ενδιαφέροντος. Συμμετέχει σε ακαδημαϊκά συνέδρια και δημοσιεύει μελέτες σε Περιοδικά, Συλλογικούς Τόμους, Πρακτικά Συνεδρίων, κ.αλ. Αρθρογραφεί στον εγχώριο Τύπο, ενώ ασχολείται και με την αρχισυνταξία. Είναι μέλος επιστημονικών και κοινωνικών Συλλόγων ελληνικού και διεθνούς βεληνεκούς.

Ιnfo

Διάρκεια έκθεσης
Έως Πέμπτη 12 Μαΐου 2022

Ώρες λειτουργίας
Καθημερινά και Σάββατο και Κυριακή 11.00 – 13.00 & 18.30 – 21.00

Δράσεις
Τα πρωινά 11.00 – 13.00 στον Αγ.Δημήτριο και την αρχαία Ρωμαϊκή Αγορά

Αίθουσα Τέχνης λέσχης δημιουργικής φωτογραφίας Out of focus
Αγνώστου Στρατιώτη 3 & Ολύμπου, Θεσσαλονίκη