Γράφει η Δρ. Ιστορικός Τέχνης, Μαράη Γεωργούση

Ως Αναγέννηση θα μπορούσε να οριστεί η ανάγκη του ανθρώπου για ανανέωση και αναδημιουργία, με πνεύμα ορθολογικό. Ως πολιτιστικό κίνημα, οδήγησε στην ακμή των γραμμάτων, της επιστήμης, της τέχνης, της θρησκείας, των πολιτικών επιστημών, καθώς και την αναβίωση της μελέτης των κλασικών συγγραφέων, την ανάπτυξη της γραμμικής προοπτικής στη ζωγραφική, μέσα από την εισαγωγή του τρισδιάστατου στοιχείου, καθώς και τη σταδιακή αλλά διαρθρωτική μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση.

Τόσο οι Βυζαντινοί όσο και οι Ιταλοί Ουμανιστές αναζήτησαν την ιστορική, πολιτιστική και πολιτισμική τους συνέχεια μέσα από τα πνευματικά επιτεύγματα της αρχαιότητας. Κοιτίδα της Αναγέννησης και της εξαιρετικής καλλιτεχνικής δραστηριότητας αποτέλεσαν οι Ιταλικές πόλεις με την εμπορική και οικονομική άνθησή τους.

Η αναβίωση των πόλεων στην Βόρεια Ιταλία παρείχε το γόνιμο  κοινωνικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο, καλλιεργήθηκε η αντίληψη του ανθρώπου ως κεντρικού πυρήνα της δημιουργίας. Ο καλλιτέχνης αποδεσμεύεται από τα δεσμά των Μεσαιωνικών συντεχνιών και έτσι μπορεί να εκφράσει το προσωπικό του όραμα για τον άνθρωπο και την φύση.

Ο αναγεννησιακός άνθρωπος κατανοεί τον εαυτό του ως Homo Singolare και Univerale ταυτόχρονα

Η επιδίωξη της προσωπικής φήμης και της υστεροφημίας αποτελούν κινητήρια δύναμη πλέον για τον καλλιτέχνη, που απαθανατίζοντας τις μορφές των ηγεμόνων εξασφαλίζει τη διαχρονικότητα του οράματός του.  Κυρίως όμως αλλάζει ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τον κόσμο και αυτό αποτυπώνεται έκδηλα στην καλλιτεχνική του δημιουργία. Οι άγιες μορφές απαλλάσσονται από την απειλητική μεγαλοσύνη του Μεσαίωνα και το φυσικό περιβάλλον ζωντανεύει.

Η “Αγία Οικογένεια” του Μιχαήλ Αγγέλου και η “Πιετά” που εμφορείται από το σαρωτικό μεγαλείο του γνήσιου πάθους, “ο Μυστικός Δείπνος” του Λεονάρντο και η σειρά με τις τρυφερές Μαντόνες του Ραφαήλ, αποδεικνύουν πως το θρησκευτικό αίσθημα ελάχιστα μειώθηκε αλλά κεντρικός άξονας πια είναι ο ίδιος άνθρωπος και ο τύπος της χειραφετημένης ατομικότητας, που στηρίζεται στις εγγενείς του δυνάμεις.

Παράλληλα με τις άλλες αλλαγές που συντελούνται, σημαντική εφεύρεση στη ζωγραφική, αποτέλεσε η ανάπτυξη της γραμμικής προοπτικής, μέσα από την εισαγωγή του τρισδιάστατου στοιχείου. Με τον τρόπο αυτό η φύση αποκτά μεγαλύτερη αμεσότητα. Η χρήση της προοπτικής υποβοήθησε και άλλες τεχνικές όπως το Chiaroscuro και το Sfumata.

Ο αναγεννησιακός άνθρωπος κατανοεί τον εαυτό του ως Homo Singolare και Univerale ταυτόχρονα. Ο καλλιτέχνης ενδοσκοπεί και ανακαλύπτει ξανά τη φυσικότητα και τη βουλητική του ενέργεια. Έτσι η ατομικότητά του εκφράζεται με πολλούς τρόπους και αναδεικνύει την πολυδύναμη, πολυσχιδή προσωπικότητά του. Ο καλλιτέχνης προβιβάζεται σε πραγματικό δημιουργό και η κοινωνική του θέση αναβαθμίζεται.

Τον μεσαιωνικό ανώνυμο καλλιτέχνη-χειρώνακτα, αντικατέστησε ο αναγεννησιακός καλλιτέχνης-δημιουργός, ο οποίος υπογράφει τα έργα του. Οι όροι βέβαια του παραγγελιοδοτικού καθεστώτος ήταν ετεροβαρείς και πάντα υπέρ του μαικήνα. Οι καλλιτέχνες πληρώνονταν ως ημερομίσθιοι και ειδικοί επόπτες έλεγχαν την πορεία της εργασίας τους.

Με τη συστηματική αναίρεση των μομφών εναντίον των εικαστικών τεχνών, μέσω της θεωρίας της τέχνης, διευρύνθηκαν οι ορίζοντες και τερματίστηκε η αντιμετώπιση της ζωγραφικής τέχνης ως κάτι απλώς χειρωνακτικό και υποδεέστερο.

Ο Λεόν Μπαττίστα Αλμπέρτι (1404-1472) στις πραγματείες του περί ζωγραφικής, περί αγάλματος , περί αρχιτεκτονικής, υποστηρίζει την πνευματικότητα των τεχνών αφενός άμεσα δηλαδή ρητορικά και αφετέρου έμμεσα παρουσιάζοντας ότι η εξάσκησή τους προϋποθέτει την καλή γνώση όλων των ελευθέρων τεχνών.

Κατά την διάρκεια της Αναγέννησης ο καλλιτέχνης αποκτά την κοινωνική καταξίωση που του αναλογεί, με την πολύτιμη βοήθεια της θεωρίας της τέχνης. Αναβαθμίζεται κοινωνικά και βελτιώνονται οι αμοιβές του. Ο Λεονάρντο επισημαίνει «η ζωγραφική είναι καθαρά πνευματική δημιουργία, γιατί όπως η μουσική και η γεωμετρία, χρησιμοποιεί και εκείνη τις αναλογίες των συνεχών ποσοτικών σχέσεων…Τόσο στον σκιοφωτισμό όσο και στην προοπτική».