Ο Μάνος Στεφανίδης πολυσχιδής και πολυπράγμων, καθηγητής, συγγραφέας, κριτικός τέχνης και επί 25 χρόνια επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης, δεν χρειάζεται συστάσεις στον κόσμο της τέχνης και όχι μόνο. Οξυδερκής και υπερδραστήριος καθώς είναι, παρουσιάζει πτυχές της τέχνης που κάποιες φορές ίσως σοκάρουν αλλά πάντα προκαλούν τον θαυμασμό.
Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
Συναντήσαμε τον Μάνο Στεφανίδη στην γκαλερί Trii Art Hub, στον πεζόδρομο της Δράκου, όπου πρόσφατα εγκαινιάστηκε η νέα έκθεση που επιμελήθηκε με τίτλο, «Αναφορά στον Μπουζιάνη – Μνήμη Σταύρου Ιωάννου» και αποτελεί ένα εξαιρετικό αφιέρωμα στον εξπρεσιονισμό.
Ο Μάνος Στεφανίδης μας μίλησε για τις εκθέσεις που επιμελήθηκε τον τελευταίο μήνα, καθώς και για το βιβλίο με τίτλο «Ο μοιραίος Αλέξης» που εκδόθηκε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.
-Κύριε Στεφανίδη, θα θέλατε να αναφερθείτε στις εκθέσεις που επιμεληθήκατε τον τελευταίο καιρό;
-Για μένα ο Δεκέμβρης δεν είναι μήνα διακοπών. Συνέπεσαν πολλά ενδιαφέροντα πράγματα. Τελείωσε η έκθεση της street art που επιμελήθηκα στον Εικαστικό Κύκλο Sianti. Μια έκθεση με τη συμμετοχή τεσσάρων καλλιτεχνών του δρόμου, όπου και παρουσιάσαμε και το βιβλίο «Τέχνη στους δρόμους του κόσμου» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» και έχει ως θέμα την ιστορία του graffiti και της street art από την απαρχή του στις λεωφόρους της Νέας Υόρκης μέχρι σήμερα.
Είναι γεγονός ότι η street art γίνεται όλο και πιο δημοφιλής σε όλο τον κόσμο, έτσι και η κουλτούρα του δρόμου της Αθήνας σημειώνει ανοδική πορεία. Οι καλλιτέχνες μέσα από τα έργα τους θίγουν κοινωνικά θέματα ή απλά φωτίζουν έναν γκρίζο τοίχο, προκαλώντας μια στιγμιαία αντίδραση.
Το βιβλίο εκτός από κείμενά μου, περιλαμβάνει και κείμενα του αρχιτέκτονα, ιστορικού τέχνης και αναπληρωτή καθηγητή στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης, Θανάση Μουτσόπουλου.
Στις 5 Δεκεμβρίου στην αίθουσα τέχνης ena contemporary εγκαινιάστηκε η Ομαδική έκθεση με τίτλο “Το Σώμα. Ο Έρωτας” την οποία επιμελήθηκα και θα διαρκέσει έως 13 Ιανουαρίου 2018.
Ήθελα από πολύ καιρό να οργανώσω μιαν “ακατάλληλη” έκθεση και να την επενδύσω με ανάλογα κείμενα μακριά από ακαδημαϊκές συμβάσεις και ψευδοπουριτανικούς συμψηφισμούς. Θέλησα εκτός του εύκολου ρεαλισμού και της τρέχουσας μόδας του γυμνού, να δείξω μια τέχνη ρεαλιστική, που όμως δεν φοβάται να ονειρεύεται και που τολμά να είναι “σπερματική” με τρόπους ανάλογους του Ανδρέα Εμπειρίκου, ο οποίος έλεγε ότι «Η ποίηση πρέπει να είναι σπερματική αλλιώς να μην υπάρχει».
Το σημαντικό που έκαναν ο Εμπειρίκος και ο Τσαρούχης την δεκαετία του 30 ήταν να παρουσιάσουν σε ένα φοβισμένο, άκρως συντηρητικό, αστικό κοινό την «επιθυμία»! Ο Τσαρούχης έδειχνε τα γυμνά σώματα της επιθυμίας και απενοχοποίησε μια ζωγραφική στα μάτια του κοινού. Ο Ι.Μ Παναγιωτόπουλος έλεγε ότι ο Τσαρούχης ζωγραφίζει παλιανθρώπους. Τηρουμένων των αναλογιών και σήμερα τα πράγματα είναι συντηρητικά.
Στην ομαδική έκθεση λοιπόν των τριών “Το Σώμα. Ο Έρωτας” πρωταγωνιστούν τα φετίχ, τα ταμπού, τα σώματα που δεν υποδύονται αλλά ζουν την ηδονή. Ακόμη και τα εννοιολογικά έργα της ενότητας στάζουν ίμερο, χωρίς φόβο, χωρίς ενοχές, αλλά και με το πένθος που συνοδεύει τις απώλειες να υποφώσκει διακριτικά. Στο κάτω-κάτω, όλα στο μυαλό μας βρίσκονται. Αναφέρομαι στην επιθυμία που γίνεται έρωτας, στον έρωτα που γίνεται αγάπη, στην καχυποψία που καταλήγει στο πένθος και πάλι από την αρχή.
-Σας δυσκόλεψε η διοργάνωση της;
-Ήρθα σε επαφή με πολλές γκαλερί που είδαν με επιφύλαξη την παρουσίαση αυτή. Είμαι λοιπόν ευτυχής που η γκαλερί ena contemporary αγκάλιασε την ιδέα και επιτέλους πραγματοποιείται και η έκθεση και το ομότιτλο βιβλίο, με την συνδρομή της γκαλερί και της Νίκης Παπαδάκη και των τριών φίλων καλλιτεχνών, που μου εμπιστεύτηκαν τόσο προσωπικά έργα, τα οποία πάντως δεν λειτουργούν σαν ψυχανάλυση αλλά ως μέθεξη στην πιο βαθιά ουσία του έρωτα: εννοώ την Μαρία Μαραγκουδάκη, την Αλεξάνδρα Νάκου και τον Ντίνο Πετράτο.
Μα πάνω από όλα, αναφέρομαι στην άκρως τιμητική για όλους μας συμμετοχή της Κικής Δημουλά, που υπεραμύνεται της ερωτικότητας των θνητών σωμάτων εγκλωβίζοντας θνητά σώματα σε αθάνατες λέξεις.
Επίσης, στο Trii Art Hub, στον πεζόδρομο της Δράκου, εγκαινιάστηκε στις 21 Δεκεμβρίου ομαδική έκθεση, που επιμελήθηκα με τίτλο, «Αναφορά στον Μπουζιάνη – Μνήμη Σταύρου Ιωάννου» και είναι ένα αφιέρωμα στον εξπρεσιονισμό.
Στη πορεία της ζωγραφικής των Ελλήνων εικαστικών υπάρχει ένας καλλιτέχνης που από μόνος του δημιουργεί ένα ολόκληρο ρεύμα. Πρόκειται για τον Γεώργιο Μπουζιάνη (1885-1959), προφητικό εισηγητή του μεσοπολεμικού Εξπρεσιονισμού στην συντηρητική κοινωνία της Αθήνας.
Ο Μπουζιάνης ουσιαστικά ανακαλύπτεται μετά θάνατον από έναν μικρό κύκλο αφοσιωμένων θαυμαστών αλλά και από τους καλλιτέχνες που γεννήθηκαν μετά το 1940 και ωρίμασαν ως δημιουργοί κατά την περίοδο της Δικτατορίας. Εννοώ τον Σταύρο Ιωάννου (1945-2009), τον Μάκη Θεοφυλακτόπουλο, τον Μανώλη Πολυμέρη, τον Κυριάκο Μορταράκο κλπ αλλά και τους νεότερους όπως τον Θράφια, τον Γιάννη Τζερμιά, τον Νίκο Κασκούρα, τον Γιώργο Λαναρά κλπ. Την ομάδα συμπληρώνει ένας μεγάλος Έλληνας της Διασποράς, ο John Christoforou (1921-2014).
Η ελληνική ζωγραφική των τελευταίων χρόνων έχει δυο σημαντικές αναφορές, στον Τσαρούχη και στον Μπουζιάνη. Στην μελέτη αυτή με ενδιαφέρει η επίδραση του Μπουζιάνη στους νεότερους ζωγράφους
Με τον Μάκη Θεοφυλακτόπουλο, τον Κυριάκο Μορταράκο, τον Σταύρο Ιωάννου τον Γιάννη Τζερμιά επανέρχεται το δράμα του προσώπου, το δράμα του υποκειμένου. Κυριαρχεί δηλαδή «ο καθένας μας απέναντι στη μοίρα του». Είναι όλο αυτό το δράμα που παρουσιάζεται μετά την δικτατορία. Ένα βίωμα, θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε βίωμα απαισιοδοξίας και κατήφειας. Υπάρχει βέβαια ένταση και πάθος, χαρακτηριστικά του ρεύματος αυτού.
Η ελληνική ζωγραφική των τελευταίων χρόνων έχει δυο σημαντικές αναφορές, στον Τσαρούχη και στον Μπουζιάνη. Στην μελέτη αυτή με ενδιαφέρει η επίδραση του Μπουζιάνη στους νεότερους ζωγράφους.
Από το 1980 και μετά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μπουζιάνης γίνεται μόδα. Ό,τι δεν έγινε εν ζωή, γίνεται μετά τον θάνατο του και είναι γεγονός ότι οι ζωγράφοι που επιστρέφουν στο τελάρο την εποχή εκείνη, κάνουν αναφορές σ’ αυτόν.
Αναφορά στον Μπουζιάνη, σημαίνει αναφορά σ’ εκείνη τη ζωγραφική, που αγωνίζεται να καταστήσει εικόνα τα σκοτεινά σύμβολα της ψυχής και να μεταμορφώσει τον υπαρξιακό φόβο σε καταπράυνση.
Με αυτή την έκθεση προσπαθώ να ιχνηλατήσω την επίδραση του Μπουζιάνη στους μεταγενέστερους. Είναι βέβαια μια έκθεση μνήμης στον Σταύρο Ιωάννου που έφυγε πριν δέκα περίπου χρόνια. Οι ζωγράφοι αυτοί είναι κατά κάποιο τρόπο, η δική μου παρέα, η γενιά μου.
Η ιδιαιτερότητα του Σταύρου Ιωάννου, μαθητή του Μόραλη, έγκειται στο ότι συνδυάζει την δυναμική εξπρεσιονιστική χειρονομία με το βαθύ χρωματικό λυρισμό
-Μιλήστε μας για τον Σταύρο Ιωάννου;
-Η ιδιαιτερότητα του Σταύρου Ιωάννου, μαθητή του Μόραλη, έγκειται στο ότι συνδυάζει την δυναμική εξπρεσιονιστική χειρονομία με το βαθύ χρωματικό λυρισμό. Πολιτικοποιημένος αλλά όχι προπαγανδιστής μιας πολιτικής ιδέας μοιράζεται συνεχώς καλλιτεχνικά ανάμεσα στις δυνατότητες του χάους που του προσφέρει η εικόνα αλλά και στην ανάγκη για την ύπαρξη μιας στοιχειώδους δομής της εικόνας.
Έστω και αν ψάχνει φαντάσματα σε έναν λαβύρινθο. Ακριβώς για αυτό, τα ώριμα έργα του μοιάζουν με τους σκελετούς ενός φανταστικού κτίσματος, ενός πύργου από τραπουλόχαρτα. Από τις πρώτες του σπουδαστικές νεκρές φύσεις ως τα τελευταία του εκρηκτικά τοπία της Αίγινας, ο Ιωάννου παραμένει μοναδικός κολορίστας, όχι της επιδερμίδας αλλά της ψυχής.
Έτσι λοιπόν, προσπαθήσαμε να κάνουμε ένα είδος απολογισμού. Δεν ξέρω αν είναι θετικός ή αρνητικός αλλά εμείς οφείλουμε να τον κάνουμε. Χαίρομαι επίσης, γιατί έμαθα και από την Πινακοθήκη Βογιατζόγλου ότι ετοιμάζουν με τον νέο χρόνο μια έκθεση στους ζωγράφους αυτής της γενιάς.
Θυμάμαι δε, όταν είχα πάει στην Εθνική Πινακοθήκη την δεκαετία του 1980, εκεί στο Dolce το σημερινό «Φίλιον» που μαζευόμασταν τότε όλοι οι επαναστατημένοι – και αναφέρω κάποιους- από αυτούς όπως τον Μπότσογλου, τον Σακαγιάν, τον Ματζαβίνο ότι αναφέρονταν όλοι στον Μπουζιάνη. Τότε είχαν πρωτοβγεί και οι ακουαρέλες του και όλοι είχαν επηρεαστεί από αυτές.
Η έκθεση αυτή τιμά την μνήμη ενός φίλου ζωγράφου που έφυγε βασανισμένος και πολύ γρήγορα από κοντά μας αλλά χαρακτήρισε με το ανήσυχο έργο του μια ολόκληρη εποχή.
-Μιλήστε μας για το βιβλίο σας «Ο μοιραίος Αλέξης: δοκιμή ενός πορτραίτου – ημερολόγιο απωλειών» .
-Εκ πρώτης, μιλώ ως ιστορικός τέχνης αλλά στο βιβλίο εκφράζομαι και ως πολιτικό υποκείμενο. Συγκεντρώνω μια σειρά πολιτικών κειμένων, που έγραψα εν είδει ημερολογίου τα τρία τελευταία χρόνια, από την εποχή που διατηρούσα έμμεσο και άμεσο διάλογο με τον πρωθυπουργό έως τις μετέπειτα δριμείες κριτικές μου. Ο πρωθυπουργός είναι ένα πρόσωπο που έχω στηρίξει και έχω θαυμάσει και δυστυχώς ανέλαβε μια τεράστια ιστορική ευθύνη.
-Ανταποκρίνεται ο κόσμος στις αναρτήσεις σας στο blog σας και στον λογαριασμό σας στο Facebook;
-Είμαι πολύ ευχαριστημένος με την διαδραστικότητα που δημιουργείται και τη μεγάλη επισκεψιμότητα στο blog μου manosstefanidis.blogspot.com καθώς εκεί, όπως θα διαπιστώσατε, διατυπώνω απόψεις, γενικά υπάρχει μια μεγάλη κινητικότητα και ανταλλάσσονται γνώμες.
