Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*

Ο Ράλλης Κοψίδης, με καταγωγή από την Αλεξανδρούπολη, γεννήθηκε στη Μύρινα (Κάστρο) της Λήμνου το 1929. Στη Μύρινα πέρασε τα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του, προτού να ζήσει για ένα διάστημα στην Αλεξανδρούπολη (1944-1949), όπου ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές και πήρε το πτυχίο του από την Παιδαγωγική της Ακαδημία.

Πέρασε πρώτος στην ΑΣΚΤ το 1949 όπου μετά το προκαταρκτικό εργαστήριο συνέχισε στο εργαστήριο του Ανδρέα Γεωργιάδη. Όμως δεν πήρε το πτυχίο του, αφού στην απαίτηση του Γεωργιάδη να διαλέξει αυτόν ή τον Κόντογλου επέλεξε τον βυζαντινότροπο Κόντογλου. Δούλεψαν μαζί στο εργαστήριο αγιογραφικά από το 1953-1959 και σε διάφορες εκκλησίες. Με τον Κόντογλου μοιραζόταν πολλά κοινά βιώματα και ταυτόσημες απόψεις. Η διδασκαλία του με τον προσανατολισμό της στην ανατολική παράδοση τον είχε βαθύτατα επηρεάσει στην όλη διαμόρφωση της τεχνοτροπίας του.

Από το 1958-1979 διοργανώθηκαν ατομικές εκθέσεις του σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας: Στην Αθήνα (γκαλερί «Τέχνη» 1958, «Ώρα» 1969, 1973, 1976, 1978, «Θόλος» 1975, «Κρεωνίδης» 1978, «Αργώ» 1982), στη Θεσσαλονίκη («Κοχλίας» 1970, 1974, 1977), στο Βόλο («Τέχνη» 1970), στην Κατερίνη («Τέχνη» 1977) και στο Ηράκλειο (1979). Συμμετείχε σε πολλές ομαδικές εκθέσεις και σημαντικές διεθνείς παρουσιάσεις στην Κολωνία (1976), στη Γιαουντέ του Καμερούν (1980), καθώς και στις παρουσιάσεις που οργάνωσε προς τιμήν του η Εθνική Πινακοθήκη, στο Δουβλίνο (1989) και στις Βρυξέλλες (1994). Το 1972-1974 ασχολήθηκε με την έκδοση του περιοδικού «Κάνιστρο», που έγραφε, εικονογραφούσε και βιβλιοδετούσε ο ίδιος (1972-1974).

Από το 1976 συνθέτει με νέο τρόπο τα εικαστικά του οράματα. Ο ελληνικός ουρανός, ο ήλιος, το ιδιαίτερο σε αποχρώσεις και διαφάνεια ελληνικό φως, η χλωρή βλάστηση και τα ξερόκλαδα των νησιών, με την μεταφυσική σε ταυτότητα και ποικιλία φύση, πρόσφεραν στα έργα με θέμα του τη Λήμνο και το Αιγαίο ένα μήνυμα πνευματικής αισιοδοξίας, το οποίο παρατηρούμε και γενικότερα στα έργα που φιλοτέχνησε από το 1980 και μετά. Στο σύνολο αυτής της πλούσιας και ζωτικής περιόδου ενορχήστρωσε έντεχνα τους συνδέσμους του με την βυζαντινή και μεταβυζαντινή ζωγραφική, την λαϊκή τέχνη, την ναΐφ αντίληψη και αντιμετώπιση, την υπερρεαλιστική γραφή με την προσήλωση στην εσωτερική του πατριδογνωσία.

Από τις αγιογραφίες που φιλοτέχνησε μετά τη θητεία κοντά στον Κόντογλου, εξαιρετικά δείγματα υπάρχουν στο μοναστήρι του Chevetogne στο Βέλγιο και το ναό του Ορθόδοξου Κέντρου του Πατριαρχείου στο Chambesy της Γενεύης. Υποδειγματικά και εμπνευσμένα, δημιούργησε μια νέα και συγχρόνως διαχρονική εκκλησιαστική γραφή θεμελιωμένη σε βυζαντινά, μεταβυζαντινά και λαϊκά πρότυπα χωρίς να αποσκιρτά από το καθορισμένο τυπικό και τις δογματικές προδιαγραφές.

Ήταν σε όλη την δημιουργική του ζωή αφοσιωμένος και στη χαρακτική τέχνη, όπου έχει ασχοληθεί με τις ποικίλες τεχνικές της, όπως με τις ξυλογραφίες, τα λινόλεουμ και τις χαλκογραφίες. Συνδύασε τις επιδέξιες χαράξεις του με την εικονογράφηση βιβλίων που έγραψε ο ίδιος σαν λογοτέχνης, πεζογράφος: «Σταυροί στον Άθωνα» (1963), « Εξοχή» (1964), «Προσκυνητάρι της Αίγινας «(1965), «Το άδυτον – 15 ξυλογραφίες από το Άγιον Όρος» (1968), «Μάνη η Πολύπυργος» (1972), «Ρακένδυτοι» (1976), «Στα μπάζα του Λαυρίου» (1985), «Τα Κουρσούμια και άλλα ιστορήματα» (1985), «Το τετράδιο του γυρισμού» (1987) κ.ά.

Το 1989 πραγματοποιήθηκε μεγάλη αναδρομική έκθεση του έργου του στην Εθνική Πινακοθήκη, η οποία μεταφέρθηκε και στην Αλεξανδρούπολη. Το 1994 έγινε αναδρομική έκθεση από το Δήμο Πατρών, στην Πάτρα. Από το 1963-1987 συνέγραψε και εικονογράφησε λογοτεχνικά βιβλία και δημοσίευσε άρθρα σε πολλά περιοδικά. Έργα του βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Υπουργείο Πολιτισμού, στην Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, στην Πινακοθήκη Ιωαννίνων, στην Πινακοθήκη του Δήμου Θεσσαλονίκης, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, στο Μουσείο Βορρέ κ.α. Απεβίωσε στην Γλυφάδα το 2010 μετά από πολύχρονη ασθένεια.

Η Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν Δρ. Ιστορικός της τέχνης, τεχνοκριτικός αναφέρει σε κείμενο της σε έκδοση για τον Κοψίδη με τίτλο «Ο δημιουργός που μετουσίωσε την πραγματικότητα σε όνειρο»: «Ο τρόπος με τον οποίο σφυγμομετρούσε τα οράματα και τα ερεθίσματά του, το μοναδικό φως της πατρίδας του, τα ελληνικά δρώμενα, ενορχηστρώνοντάς τα διαχρονικά, ώστε να εντοπίζονται και να αξιοποιούνται κατεξοχήν το ελληνικό πνεύμα και η ελληνικότητα, με την πιο πλατιά και δημιουργική τους έννοια, τον καθιστά φωτισμένη φυσιογνωμία σε διεθνή κλίμακα. Και αυτό, από την άποψη μιας προσωπικότητας, που, αφενός, εκφράζει μια πολύτιμη πολιτιστική ταυτότητα και που, αφετέρου, απαλλαγμένη από κάθε συναισθηματικό σωβινισμό, είναι συγχρόνως αντιδραστική σε κάθε ισοπεδωτική διεθνοποίηση». Για το έργο του έχουν γράψει επίσης οι ιστορικοί τέχνης Στέλιος Λυδάκης, Μιλτιάδης Παπανικολάου κ.α.

Γνωρίστηκα με τον Ράλλη Κοψίδη, που μικρός είχα δει αγιογραφικά πολλαπλά του στην Κεφαλονιά, το 1986 στην Αθήνα που συμμετείχε στην έκθεση «Ελληνικό νησιώτικο τοπίο» καθώς και σε άλλες ομαδικές εκθέσεις στη γκαλερί DADA, που είχα την επιμέλεια με θέμα το ελληνικό περιβάλλον και την ερμηνεία του από σύγχρονους δημιουργούς.

Η λεπτεπίλεπτη, ασκητική, καλοσυνάτη παρουσία του καθώς και η άκρως διδακτική συνομιλία μαζί του με έθελξαν αυθόρμητα. Στις επισκέψεις στο σπίτι-ατελιέ του στη Γλυφάδα που ήταν γεμάτο από το πλούσιο και πολυσχιδές έργο του και οι ξεναγήσεις μου εκεί, κύρια όμως οι παραστατικές εξιστορήσεις και οι αισθητικές ακράδαντες απόψεις του, τα λογοτεχνήματα του, πάντα στην αύρα του αυστηρού δασκάλου του, με εντυπωσίασαν.

Υπήρξε σημαντικός δημιουργός και συνάμα ευαίσθητος άνθρωπος. Κατόρθωσε να εμπεδώσει και να μεταδώσει εύληπτα, την ιδέα της «ελληνικότητας» που για τον ίδιο ήταν μια καθαρή και φωτεινή πραγματικότητα. Ιδιαίτερα στις αέρινες ακουαρέλες και τα χαρακτικά του σε λινόλεουμ αποτύπωνε με αμεσότητα τα ποιητικά του βιώματα. Συνθετικά συμπλέγματα με πρόσωπα, μορφές, σπαράγματα κάστρων, ναών και σπιτιών στα παράλια με ξάγναντο στο ατέρμονο πέλαγος. Στοιχεία και διαχρονικά μοτίβα από την προγονική, προσωπική, κοινωνική και εθνική ζωή που απεικόνισε ιδιότυπα με εσωτερικό πάθος και «αθώο» νοσταλγικό βλέμμα.

*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.