Γράφει ο Σωτήρης Χάιδας

Σαν απεσταλμένος της ανθρωπότητας, η οποία άρχισε να αναρρώνει από τον σκοταδισμό του Μεσαίωνα, στην καλύτερη εποχή «αποκατάστασης», τρομακτικής άνθησης και αστείρευτης έκφρασης, αυτή της Αναγέννησης, έκανε την εμφάνιση του στα εγκόσμια ένα πολυσχιδές άτομο που μας απασχολεί μέχρι και σήμερα.

Ένας φωτισμένος άνθρωπος ανυπέρβλητης έμπνευσης και δημιουργικού οίστρου, που μια ζωή δεν αρκεί για να διοχευτεί σε έργο αυτή η αχαλίνωτη περιέργεια και φαντασία που ακούει στο μεγαλοπρεπές όνομα, Leonardo da Vinci. Δεν αρκεί ολόκληρο βιβλίο -πόσο μάλλον ένα ταπεινό άρθρο- για να συμπεριλάβει έστω και ακροθιγώς, την συνεισφορά αυτού του υπερ-ανθρώπου σε όλους τους τομείς της ζωγραφικής, επιστήμης και εν γένει του πολιτισμού.

Ο da Vinci υπήρξε πέρα από ένας πολυπράγμων καλλιτέχνης, ένας αυθεντικός επιστήμονας,

μια φιλομαθής προσωπικότητα που η εκρηκτική του δημιουργικότητα και επινοητικότητα

Τα κατάλοιπα του ανεξήγητα παραγωγικού του βίου, θα μείνουν εσαεί ως λαμπρή παρακαταθήκη χάρη στα διασωθέντα σημειωματάρια του που είναι μια εμβριθής εγκυκλοπαίδεια, παρότι πολύ περιορισμένα σε αριθμό(!). Το όνομα του τεράστιο, η κληρονομιά του ανεκτίμητη και το ταλέντο του θα αντηχεί στην αιωνιότητα. Θεωρείται κατά κοινή ομολογία ένας από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες που υπήρξαν σε όλη την οικουμένη, από καταβολής κόσμου.Ο da Vinci υπήρξε πέρα από ένας πολυπράγμων καλλιτέχνης, ένας αυθεντικός επιστήμονας, μια φιλομαθής προσωπικότητα που η εκρηκτική του δημιουργικότητα και επινοητικότητα, επικύρωσαν το δικαίωμα σε όλους να τον χαρακτηρίζουν αντικειμενικά έναν από τους πιο ευφυείς ανθρώπους της καταγεγραμμένης ιστορίας, χωρίς την παραμικρή δόση υπερβολής.

Το ζωγραφικό του ταλέντο για το οποίο είναι δικαίως διάσημος, δεν χρήζει άλλης μιας τετριμμένης αναφοράς καθότι έχει αναπαραχθεί πολλάκις, αλλά είναι σημαντικό να πούμε ότι η ζωγραφική του πορεία δεν επισκίασε επουδενί την σαρωτική του επιστημονική εφευρικότητα που άνοιξε διάπλατα ένα ογκώδες γνωστικό εύρος μελέτης, αλλά αντιθέτως λειτούργησαν και τα δύο συνεργατικά μεταξύ τους, σαν συγκοινωνούντα δοχεία.

Το αστείρευτο μυαλό και η αχόρταγη του περιέργεια να ανακαλύψει τον κόσμο, τον έκαναν να «καταπιεί» γνώσεις που ακόμα και οι σύγχρονοι άνθρωποι με την υφιστάμενη πρόσβαση σε γνώση, δεν πρόκειται να αποκτήσουν ούτε μερικώς. Αυτή η πελώρια δεξαμενή γνώσεων συμπυκνωμένη σε έναν εγκέφαλο δεν είναι συγκρίσιμη μόνο με την εποχή της, αλλά με όλες τις εποχές που έχουν υπάρξει.

Αυτή η πολυμήχανη και πολυτάλαντη «μηχανή», ρουφούσε μέχρι σταγόνας ό,τι διαθέσιμη γνώση παρείχε το επιστητό και την ζύμωνε στον εκπληκτικό εγκέφαλό του, με αποτέλεσμα να την μετουσιώνει σε επινοητικότητα, εφευρετικότητα και τεχνογνωσία.

Η οξύνοια του μυαλού του αποτελεί αντικείμενο απορίας και θαυμασμού για τον κοινό θνητό. Αυτοδίδακτος, παιδιόθεν έδειξε σημάδια όχι απλώς προικισμένου παιδιού αλλά μιας μεγαλοφυίας που θεωρούσε ότι το έργο του καλλιτέχνη ήταν να εξερευνήσει τον ορατό κόσμο πληρέστερα και με μεγαλύτερη διεισδυτικότητα και ακρίβεια από τους προηγούμενους. Ένιωθε αποστροφή για τον ακαδημαϊσμό και η γνώση των λόγιων μέσα από τα βιβλία απείχε παρασάγγας από τις επιδιώξεις του, καθώς η ιδίοις όμμασι διαπίστωση ήταν το ζητούμενο για αυτόν και όχι η επίκληση σε λόγια συγγράμματα. Αντί λοιπόν να ανατρέχει στις αυθεντίες για κάθε πρόβλημα που ενέσκηπτε, προτιμούσε να το λύσει διαπιστωτικά μέσω πειραματικής διαδικασίας, όπως ένας κανονικός επιστήμονας, αριστοτελικής έμπνευσης.

Οι προσλαμβάνουσες και τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος ήταν μια πρόκληση για την ευφυία του, τροφή για το πνεύμα του. Μελέτησε ενδελεχώς τα μυστικά του ανθρώπινου σώματος, ανατέμνοντας περισσότερα από 30 πτώματα. Υπήρξε πρωτοπόρος στην μελέτη που αφορούν τα θαλάσσια ρεύματα και τα κύματα, μέσω της επιστημονικής μεθοδολογίας, δηλαδή της παρατήρησης, της υπόθεσης, του πειράματος και της επαληθευσιμότητας. Όλες οι παρατηρήσεις του είχαν απτό αντίκρισμα σε αναρίθμητες εφευρέσεις, όπως της ιπτάμενης μηχανής, αφορμώμενος από το πέταγμα των εντόμων και των πουλιών ύστερα από διεξοδική παρατήρηση.

Πάγιο αντικείμενο ασχολίας του, ήταν οι νόμοι που διέπουν την φύση και στο στόχαστρο της ατέρμονης έρευνας του και της ακόρεστης περιέργειάς του, η εξερεύνηση της φύσης, πράγμα που τον εξυπηρετούσε ώστε να θεμελιώσει την τέχνη του. Ένας επιστημονικός ντεντέκτιβ που ύστερα από την εξιχνίαση του εκάστοτε μυστηρίου με το οποίο καταπιανόταν, έχανε το ενδιαφέρον και ξεκινούσε εκ νέου με την καινούργια εφεύρεση που θα αιχμαλώτιζε την προσοχή του.

Πίστευε πως αν τοποθετούσε την τέχνη του σε επιστημονική βάση, θα μεταμόρφωνε την αγαπημένη του ζωγραφική από ταπεινή χειροτεχνία, σε αξιοσέβαστη και ευγενή επιδίωξη, όπως εύστοχα σημειώνει ο ιστορικός Gombrich. Αναγνώριζε μόνο στον εαυτό του το δικαίωμα να κρίνει αν ένας πίνακας ήταν τελειωμένος, για αυτό και δεν είναι παράξενο πως ελάχιστα έργα (σχεδόν κανένα) του είναι ολοκληρωμένα.

Στρατιωτικός μηχανικός και αρχιτέκτονας -μεταξύ άλλων-, καταπιάστηκε με τον σχεδιασμό πολεμικών μηχανών, την κατασκευή φραγμάτων, πρότεινε σχέδια μηχανών άντλησης νερού και δεν διέφυγε από την αντίληψή του ο σχεδιασμός πτητικών συσκευών, με γνώμονα τις αρχές της αεροδυναμικής. Καταρτισμένος στοιχειωδώς και στον τομέα της γεωλογίας, ερμήνευσε την προέλευση των οστράκων.Τα συγγράματά του βρίθουν από επιστημονικές μελέτες στην ανατομία, φυσιολογία, γεωολογία, μηχανική, οπτική (μελετώντας τα φαινόμενα της διάθλασης και της ανάκλασης) και ων ουκ έστι αριθμός γνωστικών πεδίων, άξιος τιμητής του τίτλου «Homo Universalis» (που σημαίνει συνολικός, καθολικός άνθρωπος).

Μελετούσε τη φυσιολογία των ανθρώπων και των ζώων υπό το πρίσμα της μηχανικής, αναλύοντας προσεκτικά τον τρόπο που συμπεριφέρεται το σώμα με βάση του πώς λειτουργεί μια μηχανή, με θεαματικά αποτελέσματα. Αποδομώντας τα επιμέρους όργανα του εγκεφάλου, μελέτησε σχολαστικά το ανθρώπινο κρανίο, αυγάτισε τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις για το κυκλοφορικό σύστημα και εξέθεσε τις απόψεις του για το πώς λειτουργεί η αναπνευστική διαδικασία και από που ενεργοποείται. Επινόησε, ακόμα, τον σχεδιασμό ενός υγρόμετρου το οποίο θα καταδείκνυε την χρονική στιγμή πρόκλησης της βροχής.

Το διεπιστημονικό του εύρος ξεπερνούσε τα όρια τεχνογνωσίας της εποχής και τις πεπερασμένες γνώσεις της, για αυτό και δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμα πώς μπορούσε η σκέψη του να υπερπηδάει τις τεχνικές δυνατότητες που πρόσταζαν οι καιροί και το βλέμμα του να ταξιδεύει με χρονοκάψουλα, αιώνες μπροστά. Αυτά είναι μια μικρή γεύση του υπερδραστήριου βίου του και μια πολύ ενδεικτική, επιγραμματική παρουσίαση της συνδρομής του στην ανθρωπότητα, από έναν ζωγράφο που σκεφτόταν σαν επιστήμονας και πίστευε πως ο συνδυασμός τέχνης και επιστήμης θα συνέθετε την απόλυτη δημιουργία.