Γράφει ο Γιώργος Δήμος

Ο συμβολιστής ζωγράφος, Νίκολας Ραίριχ, γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη το 1874. Όπως πολλοί άλλοι λόγιοι της εποχής, έτσι και ο Ραίριχ ενδιαφέρθηκε για τον πνευματισμό και τον εσωτερισμό και συνδέθηκε με το κίνημα της Θεοσοφίας. Τα έργα του, αποτελούμενα κυρίως από τοπία με συμβολικό χαρακτήρα (π.χ. από το Θιβέτ, την Ινδία και άλλα μέρη με έντονο το πνευματικό στοιχείο) μοιάζουν απλά, αλλά κατέχουν μία υπνωτική δύναμη.

Αφού έφυγε από τη Ρωσία και ταξίδεψε από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη, ο Ραίριχ πέθανε σε ηλικία 73 ετών στο Ναγκάρ της Ινδίας, λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ζωγραφική του θαυμάστηκε από πολλούς και αναφορές σε αυτή μπορεί κανείς να βρει ακόμα και στα έργα του Χ. Φ. Λάβκραφτ, ο οποίος βάσισε την εικόνα των επιβλητικών βουνών της Ανταρκτικής, στη νουβέλα του «Στα βουνά της τρέλας» (1931), στους πίνακες του Ραίριχ.

Ο πατέρας του Ραίριχ ήταν ένας εύπορος συμβολαιογράφος από τη Γερμανία και η μητέρα του ήταν Ρωσίδα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο καλλιτέχνης φοίτησε ταυτόχρονα στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης και στη Ρωσική Ακαδημία Τεχνών. Σύντομα, αφού έγινε αρχικά μέλος και στη συνέχεια ηγετική φιγούρα πολλών οργανώσεων καλλιτεχνών της εποχής, ο Ραίριχ αναγνωρίστηκε ως ο ζωγράφος του αρχαίου ρωσικού παρελθόντος.

Εξαιρετικά παραγωγικός και ενημερωμένος, ο καλλιτέχνης συνεισέφερε με την τέχνη του στα σκηνικά παραστάσεων της εποχής, όπως την «Ιεροτελεστία της άνοιξης» (1913), του επίσης Ρώσου συνθέτη, Ιγκόρ Στραβίνσκι. Μαζί με τον Μιχαήλ Βρούμπελ και τον Μιχαήλ Νεστέροφ, ο Ραίριχ θεωρήθηκε εκπρόσωπος του Ρωσικού Συμβολισμού.

Εκτός από την τοπιογραφία, ο Ραίριχ ασχολήθηκε και με την αγιογραφία. Μετά την κυκλοφορία του επιτυχημένου τόμου του, «Αρχιτεκτονικές Μελέτες» (1904-1905), που συμπεριλαμβάνει δεκάδες έργα με θέματα από κάστρα μέχρι μοναστήρια και εκκλησίες, ο ζωγράφος ταξίδεψε σε ολόκληρη τη Ρωσία και την Ουκρανία, ζωγραφίζοντας θρησκευτικά θέματα με το δικό του, σχεδόν ιμπρεσιονιστικό τρόπο. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα της εποχής είναι η «Βασίλισσα των Ουρανών» στον Ιερό Ναό του Αγίου Πνεύματος.

Το ενδιαφέρον του Ραίριχ στράφηκε πολύ σύντομα από το Χριστιανισμό της ανατροφής του, στο θεοσοφισμό και την ανατολίτικη φιλοσοφία. Όντας μια νέα σχετικά φιλοσοφία, την οποία εισηγήθηκε η Μαντάμ Μπλαβάτσκι κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, η Θεοσοφία ήταν ένα πάντρεμα της ανατολίτικης σκέψης με το δυτικό τρόπο ζωής. Όπως και πολλοί άλλοι ζωγράφοι, συγγραφείς και άνθρωποι των τεχνών, έτσι και ο Ραίριχ έσπευσε να γνωρίσει αυτή τη νέα ιδέα, που αδιαμφισβήτητα είχε μεγάλο αντίκτυπο στη μετέπειτα ζωγραφική του.

Ο μυστικισμός και ο ινδουισμός απασχόλησαν τον Ραίριχ, περίπου από την εποχή της Ρωσικής Επανάστασης μέχρι το τέλος της ζωής του. Στο μεταξύ, ο ζωγράφος ταξίδεψε στην Αμερική και το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και τελικά εγκαταστάθηκε στην Ινδία, που τότε ήταν ακόμα υπό βρετανική κυριαρχία.

Κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών του γνώρισε και επηρεάστηκε από φιγούρες, όπως τον Μαξίμ Γκόρκι, τον Χ. Τζ. Γουέλς και τον Ραμπίντραναθ Ταγκόρ. Μεγάλες εκθέσεις με τα έργα του πραγματοποιήθηκαν στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο και η Δύση αγκάλιασε το μαγικό και εμπνευσμένο έργο του.

Το μετέπειτα ταξίδι του στην Ασία κίνησε, εν μέσω πολέμου, τις υποψίες διαφόρων κρατικών υπηρεσιών και στοχοποιήθηκε ως πιθανός κατάσκοπος. Ο Ραίριχ, στην πραγματικότητα, απλώς συνέχισε ένα ταξίδι εσωτερικής αναζήτησης που είχε ξεκινήσει από νωρίς στη ζωή του. Λόγω της χρονικής μας απόστασης από την εποχή του σήμερα, πολλά στοιχεία του έργου του μας παρουσιάζονται κάτω από ένα πέπλο μυστηρίου.

Είναι δύσκολο πια να κατανοήσει κανείς πλήρως τι σκεφτόταν ο μεγάλος στοχαστής όταν ζωγράφιζε αυτά τα φαινομενικά ναΐφ, αλλά έντονα συμβολιστικά έργα. Παρόλα αυτά, δεν μπορεί κανείς, ακόμα και τώρα, να μη θαυμάσει το υπέροχο σχέδιό του και την εντυπωσιακή επιλογή χρωμάτων του.