Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Ο Ευάγγελος Πετρίτζης γεννήθηκε στη Σύρο το 1904. Αρχικά σπούδασε στο Παρίσι πολιτικές επιστήμες. Παρακολούθησε επίσης μαθήματα Ιστορίας της τέχνης στην Σχολή του Λούβρου και Αρχαιολογίας στη Σορβόννη. Αποφάσισε όμως να ακολουθήσει την έμφυτη κλίση του για τη ζωγραφική και γενικά τις τέχνες.
Μαθήτεψε κοντά στον υπαιθριστή ζωγράφο Γεώργιο Κοσμαδόπουλο (1895-1967) που είχε σπουδάσει στη Λειψία και το Παρίσι ακολουθώντας ιμπρεσσιονιστική τάση με ήπια εξπρεσιονιστικά στοιχεία. Συνέχισε στο Παρίσι τις σπουδές του στην Ακαδημία Section d’ Or με δάσκαλο τον Jean Souverbie καθώς και στην ελεύθερη Ακαδημία του κυβιστή ζωγράφου Andre Lhote.
Επιστρέφοντας από την Γαλλία στην Αθήνα συνεργάστηκε με τις γνωστές γκαλερί Πέυν, Νέες Μορφές και Άστορ. Έκανε επίσης ατομικές εκθέσεις στο Παρίσι το 1965, στο Μόναχο και την Στουτγάρδη το 1978. Σε όλη την πολύχρονη πορεία του από το 1952 μέχρι την αποβίωση του το 1992 στην Αθήνα συνέχισε την εκθεσιακή του δράση συμμετέχοντας σε ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στη Γαλλία, μαζί με την σύζυγο του Αλεξάνδρα Μαυρογορδάτου-Πετρίτζη, ζωγράφο και χαράκτρια. Υπήρξαν ένα από τα γνωστά καθιερωμένα εικαστικά ζευγάρια της εποχής τους με ανάλογες εικαστικές σπουδές, κοινή ως επί το πλείστον θεματογραφία, αλλά με διαφορετική ο καθένας τους αισθητική προσέγγιση και τεχνοτροπική απόδοση του τυπικού νησιώτικου περιβάλλοντος.
Η περίπτωση του Ευάγγελου Πετρίτζη μπορεί να ενταχθεί στις νεωτερικές κατευθύνσεις που χαρακτηρίζουν πολλούς αξιόλογους καλλιτέχνες που σπούδασαν σε ελεύθερες ακαδημίες στο Παρίσι και αξιοποίησαν τα διδάγματα και τα επιτεύγματα των μεγάλων καλλιτεχνικών κινημάτων που είχαν προηγηθεί από τις αρχές του 20ου αιώνα συντελώντας ο καθένας με τις δυνατότητες και τις επιλογές του στην ανανεωτική και μοντέρνα κατεύθυνση της νεοελληνικής τέχνης.
Κριτικές με αφορμή τις εκθέσεις του έχουν γράψει οι: Ελένη Βακαλό, Γιώργος Φωκάς, Μαρίνος Καλλιγάς, Τώνης Τσιρμπίνος, Ντιάνα Αντωνακάτου κ.α. Ο καθ. Ιστορίας της τέχνης Στέλιος Λυδάκης αναφέρει σε βιβλίο-λεύκωμα των εκδόσεων «Μέλισσα»: «Ο Ευάγγελος Πετρίτζης και στις πιο αφαιρετικές του προσπάθειες διατήρησε μια σχέση με την φύση. Γι’ αυτό και τα έργα του δεν είναι εγκεφαλικά δημιουργήματα, αλλά πνευματικές διαδικασίες που αποσκοπούν στην ερμηνεία της φύσης, η οποία παραμένει ο βασικός του ερεθισμός. ’Έτσι μπορεί να αξιοποιεί την χρωματική γκάμα των φωβ, αλλά κατά ένα απόλυτα νατουραλιστικό τρόπο, όσον αφορά στη σχεδιαστική δομή και τη ρεαλιστικότητα των αντικειμένων που απεικονίζει. Όπως και για τον Ματίς, η φύση είναι ένα απλό πρόσχημα. Αποτελεί όμως βασική προϋπόθεση και η τέχνη μπορεί να έχει έναν καθαρά ερμηνευτικό χαρακτήρα απέναντι της».
Ο Πετρίτζης στην πρώτη δημιουργική του φάση είναι επηρεασμένος σε μερικά έργα του από την νατουραλιστική και την μετα-ιμπρεσσιονιστική τεχνική, όμως στη συνέχεια υπερέχουν τα φωβιστικά χρωματικά πεδία και περιγράμματα στις προσωπογραφίες και τις τοπιογραφίες του σε συνάρτηση με την δομική σύνθεση των κατευθύνσεων για την επεξεργασία της φύσης του Σεζάν και του Μοντριάν. Στην ώριμη διαμόρφωση του στυλ του οι συνθέσεις του αξιοποιούν την οπτική του αναλυτικού κυβισμού και κάποιες φορές φθάνουν μέχρι και τις αφηρημένες χρωματικές παραθέσεις του Nicolas De Stael.
Γνώρισα τον ζωγράφο Ευάγγελο Πετρίτζη το 1986 σε ομαδική εικαστική έκθεση στη γκαλερί Dada στην Αθήνα και μετά ένα χρόνο διοργάνωσα και επιμελήθηκα αναδρομική έκθεση έργων του. Η συνεργασία μας και η φιλική σχέση που αναπτύχθηκε με τον ίδιο και την σύζυγο του ήταν από τις πλέον αξιόλογες που είχα με συνεργάτες.
Ήταν συχνές οι επισκέψεις μου στην αρχοντική μονοκατοικία-ατελιέ στην οδό Δεινοκράτους στο Κολωνάκι με την περίφημη συλλογή από σπάνια βιβλία, σημαντικά έργα τέχνης, πολύτιμα αντικείμενα, φωτιστικά και έπιπλα αντίκες. Οι συζητήσεις μας για αισθητικά θέματα, η θερμή και εκλεπτυσμένη «Συριανή» φιλοξενία τους με διαφώτισε για πολλά θέματα του χώρου της τέχνης και μου κατέδειξε την υπαρκτή περίπτωση της καλλιτεχνικής σεμνότητας και της αποκλειστικής αφοσίωσης στην προσωπική δημιουργία με την ταυτόχρονη αρμονική συνύπαρξη τους ως εικαστικού ζεύγους.
Στην αναδρομική έκθεση των έργων του μελέτησα την εξελικτική του κατάθεση και κατανόησα άμεσα τα διακριτικά στοιχεία της σταθερής του έμπνευσης. Επιγραμματικά αναφέρω τις διαπιστώσεις μου: Η θεματογραφία του καλλιτέχνη απαρτίζεται αρχικά από πρόσωπα οικεία και νησιώτες, αγκάθια, αθάνατα, μπιγκόνιες, ελιές, ξερά ή ζωντανά δέντρα, αραποσυκιές, μπανανιές, κάκτους, κυκλαδίτικους οικισμούς, λιμάνια, πλοία, καρνάγια, εργοστάσια της Σύρου, σκάλες της Τήνου και της Σαντορίνης, εξωτερικά και εσωτερικά σπιτιών της Σκύρου με νεκρές φύσεις και απλές καθημερινές στιγμές.
Αναφορικά δε με την τεχνοτροπία του: Γενίκευση λεπτομερειών, αδρές πινελιές, αποχρώσεις καθαρών χρωμάτων. Επιρροές από τον Ντεραίν στην απεικόνιση τοπίων, τον Μοντριάν στην ανάπλαση των κλαδιών των δέντρων, ακόμη και από τον Χατζηκυριάκου-Γκίκα στην αρχιτεκτονική σύζευξη των οικισμών.
Αφαίρεση των επουσιωδών στοιχείων του αισθητικού αντικειμένου και επιρροή στη γραφή του από την ομολογούμενη ιδιαίτερη αγάπη και τις γνώσεις του για την μουσική, την πλέον αφηρημένη τέχνη. Ρυθμική συσχέτιση των συνθετικών αξόνων, ανάλαφρα συμπλέγματα φυλλωμάτων, μελετημένη σύγχυση σχημάτων και χρωμάτων, οργάνωση συνολικής επιφάνειας ώστε ο πίνακας να μετασχηματίζεται τελικά σε ένα δραστικό εκφραστικό πεδίο και σε αυτόνομο φορέα ενεργητικότητας.
Άμεσος και εμφανέστατος ο σύνδεσμος του με την Σύρο, που επισκεπτόταν συχνά και ζωγράφιζε στην εξοχική οικογενειακή έπαυλη και με όλα τα νησιά του Αιγαίου. Ένα θεματολογικά ενοποιημένο οπτικό φάσμα με φιγούρες που συμφύονται στο βραχώδες περιβάλλον με τους θάμνους και τον αέρα, σε μια μουσική ρυθμολογία λυρισμού που εκφράζεται με τα αχνιστά χρώματα, το δυνατό φως και τις διαβαθμίσεις του. Γενικά η διακριτική και σεμνή πορεία του Ευάγγελου Πετρίτζη εκπέμπει μια ιδιότυπη εκφραστική κονστρουκτιβιστική ελευθερία με κυβιστικές νύξεις, που αποτυπώνουν όμως την υπαρκτή νησιώτικη φύση και αναδίδουν την συγκίνηση από την ενδελεχή μελέτη και την ενδόμυχη αποκρυστάλλωση της.
*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης
