Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος,
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.
Ο Μορίς Ουτριλό / Maurice Utrillo γεννήθηκε το 1883 στην Μονμάρτρη του Παρισιού. Ήταν ο γιος της ζωγράφου Σουζάν Βαλαντόν. Σοuζάν είναι ψευδώνυμο της νεαρής Μαρί-Κλεμεντίν, που ήταν τότε μοντέλο ενός δεκαοχτάχρονου καλλιτέχνη. Ποτέ δεν αποκαλύφθηκε ποιος ήταν ο πατέρας του παιδιού της, που έγινε και αυτός ζωγράφος και καθιερώθηκε σαν ο εικονογράφος της Μονμάρτρης. Εικάζεται ότι ήταν γόνος από έναν δεσμό της με έναν νέο ερασιτέχνη ζωγράφο, που ονομαζόταν Μπόισι ή με τον καθιερωμένο συμβολιστή ζωγράφο Πιέρ Πυβί ντε Σαβάν ή ακόμα με τον διάσημο ιμπρεσιονιστή Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ για τον οποίο πόζαρε. Το 1891, ένας Ισπανός καλλιτέχνης, ο Miguel Utrillo y Molins, υπέγραψε ένα νομικό έγγραφο που αναγνώριζε την πατρότητα του Ουτριλό, αν και παραμένει η αβεβαιότητα εάν πράγματι ήταν ο πατέρας του.
Ο Ουτριλό όταν ενηλικιώθηκε φανέρωσε μια ανησυχητική τάση προς τον αλκοολισμό. Όταν το 1904 εκδηλώθηκε στον 21χρονο Ουτριλό ψυχασθένεια, η μητέρα του τον ενθάρρυνε να στραφεί στην ζωγραφική. Σύντομα έδειξε γνήσιο καλλιτεχνικό ταλέντο. Χωρίς βασική εικαστική εκπαίδευση πέρα από αυτά που του δίδαξε η Βαλαντόν, σχεδίαζε και ζωγράφιζε όσα έβλεπε στο περιβάλλον της Μονμάρτρης. Οι γραφικές πλατείες της, η εκκλησία της Ιερής Καρδιάς, οι μύλοι της, τα μπαρ, τα καμπαρέ, οι κατοικίες με τις ανθισμένες αυλές, οι δρόμοι, τα σκαλοπάτια, οι αλέες και βέβαια οι κάτοικοι της, καθημερινές φιγούρες, καλλιτέχνες, διασκεδαστές της περιοχής απαρτίζουν τις απλοικές, χαριτωμένες και αυθεντικές εικόνες του.
Αναμφισβήτητα η επιρροή της Βαλαντόν υπήρξε καταλυτική για την ζωή και το καλλιτεχνικό έργο του Ουτριλό. Η μητέρα του είχε αρχίσει να ζωγραφίζει στα εννιά της χρόνια. Ποζάροντας ως μοντέλο, έμαθε το πώς αποτυπώνονται σχεδιαστικά τα σώματα. Την ενθάρρυνε σε αυτό ο εραστής της Τουλούζ-Λωτρέκ. Στη συνέχεια ο Εντγκάρ Ντεγκά αναγνώρισε τη ευφυΐα της, έγινε ο μέντορας και πάτρονας της. Η Βαλαντόν χρησιμοποίησε αρχικά ως μοντέλα την μητέρα της, μια ανηψιά της και τον μικρό Μωρίς. Γνωρίστηκε με πολλούς καλλιτέχνες και διανοητές των δεκαετιών του 1920 και του 1930 και χαρακτηρίστηκε αμφιλεγόμενη μούσα, επαναστάτρια, που με την ζωγραφική, ιδιαίτερα τα γυμνά ανδρικά σώματα, διέλυε τα στερεότυπα περί γυναικείας συμπεριφοράς στην καλλιτεχνικά ανδροκρατούμενη σκηνή του Παρισιού.
Επέλεξε να ζήσει ελεύθερα, με μια συμπεριφορά που θεωρούνταν μποέμικη και προκλητική για τα μέτρα και τα ήθη της εποχής της. Ο τρόπος ζωής της θεωρήθηκε σκανδαλώδης επειδή έκανε ένα παιδί εκτός γάμου και ποτέ δεν αποκάλυψε τον πατέρα του. Στα 45 της χρόνια η Βαλαντόν εγκατέλειψε τον ευκατάστατο σύζυγο που είχε για τον κατά είκοσι χρόνια νεότερό της καλλιτέχνη Αντρέ Ιτέρ, φίλο του γιου της, τον οποίο και παντρεύτηκε. Εξέθεταν τακτικά έργα τους και συγκατοικούσαν μαζί με τον ψυχικά ασταθή Ουτριλό. Τους αποκαλούσαν trinité maudite (καταραμένη τριάδα) λόγω των συχνών καυγάδων, των διαστάσεων και του αλκοολισμού. Έχουν ταφεί μαζί στο νεκροταφείο Saint Ouen στο Παρίσι. Αν και ο Ουτριλό βασανίστηκε από όλα αυτά πέτυχε να γίνει διάσημος ζωγράφος, με έναν προσωπικό, αναγνωρίσιμο «ναΐφ» τρόπο.
Ο όρος «ναΐφ», προερχόμενος από την γαλλική λέξη naive (αφελής), χαρακτηρίζεται συνήθως από μια παιδικού τύπου απλούστευση, τόσο στην επιλογή της ύλης και του θέματος, όσο και στην τεχνική ή την εικαστική γραφή και χρησιμοποιείται για τα ζωγραφικά έργα, παρουσιάζοντας ελάχιστη συγγένεια -τόσο ως προς την έμπνευση, όσο και ως προς την τεχνική- με τα κύρια εικαστικά ρεύματα της εποχής τους. Ναΐφ τέχνη (Toddler art) είναι μία κατηγορία τέχνης που χαρακτηρίζεται από μια παιδικού τύπου ηθελημένη απλοϊκότητα, τόσο στην ύλη και το περιεχόμενο όσο και στην τεχνική. Η λέξη «ναΐφ» είναι διεθνής πλέον. Όμως το δεδομένο ότι υπάρχουν τόσοι πολλοί ναΐφ καλλιτέχνες, οι οποίοι έχουν ελάχιστη ή καθόλου εικαστική παιδεία, αποδεικνύει ότι ο όρος συχνά δεν ισχύει καθαυτός αλλά συνδέεται με τους χαρακτηρισμούς «ερασιτέχνης», «αυτοδίδακτος» και «λαικός».
Τελικά ο όρος «ναΐφ» που στην αγγλική γλώσσα ταυτίζεται με τον «primitive» (πρωτόγονος) ερμηνεύεται πλέον σαν εκφραστική αδυναμία ή ατέλεια και σταδιακά άρχισε να αποδυναμώνεται εκφραστικά, φορτισμένος αρνητικά στους εικαστικούς κύκλους. Πολλοί διάσημοι Ευρωπαίοι ζωγράφοι του 20ού αιώνα μπορεί εύκολα και εκ πρώτης όψεως να ταξινομηθούν άμεσα ότι σχετίζονται με την τεχνοτροπία Ναΐφ ή ότι έχουν επηρεαστεί έμμεσα, όπως ο Joan Miro, ο Henri Matisse, o Paul Gauguin, ο Raoul Dufy, ο Jean Dubuffet κ.α. Ορισμένοι παραδέχονται τον ναιβισμό ως στοιχείο αυθεντικότητας, αυθορμητισμού και αμφισβήτησης. Χαρακτηριστική είναι η στάση πρωτοπόρων δημιουργών που αναγνωρίζουν την δύναμη που απαυγάζει η εκτός κανόνων παιδική ζωγραφική.
Μετά το 1910 τα έργα του Ουτριλό προσέλκυσαν την προσοχή των κριτικών και μέχρι το 1920 καταξιώθηκαν. Το 1928, η γαλλική κυβέρνηση του απένειμε τον Σταυρό της Λεγεώνας της Τιμής. Στη μέση ηλικία ο Ουτριλό έγινε έντονα θρησκευόμενος και το 1935 στα πενήντα δύο του χρόνια παντρεύτηκε την Λούσι Βαλόρε και μετακόμισαν στο Λε Βεσινέτ, λίγο έξω από το Παρίσι. Από τότε, ένιωθε ανίκανος να δουλεύει εκ του φυσικού στην ύπαιθρο και άρχισε να ζωγραφίζει τοπία που έβλεπε από παράθυρα, από κάρτες ή ανακαλούσε με την μνήμη.
Ο Μορίς Ουτριλό πέθανε από μια πνευμονική νόσο και ενταφιάστηκε στο “Cimetière Saint-Vincent” στη Μονμάρτρη το 1955. Δυστυχώς όμως όλη του την ζωή ταλαιπωρήθηκε και ήταν επανειλημμένα τρόφιμος σε ψυχιατρικά άσυλα. Στην εποχή μας οι φιλότεχνοι τουρίστες στην εμβληματική περιοχή όπου γεννήθηκε και που αναδείχθηκε ως το λίκνο πολλών κορυφαίων δημιουργών, την Μονμάρτρη, προμηθεύονται τις ταχυδρομικές κάρτες και τις συναφείς εμπορικές αναπαραγωγές με τα έργα του. Πλέον δημοφιλής θεωρείται ο πίνακας, με τίτλο “Montmartre Street Corner” ή “Λαπέν Αζίλ” που φιλοτέχνησε το 1936. Εκεί θαυμάζουν στα Μουσεία και τις γκαλερί πολλούς από τους χαρακτηριστικά ατμοσφαιρικούς πίνακές του.
