Οι «Νεφελογραφίες» ήταν στην πρώτη φάση τους περί το 1994-95 αφετηρία μιας νέας οπτικής προσέγγισης του φαινομενικά ατέρμονου τοπίου, που έχει συνθετική του βάση την παράλληλη σχέση ουρανού και γης, ουρανού και θάλασσας, ουρανού και «διφορούμενων» επιπέδων που καλύπτουν τα νεφοσκεπή τμήματα της ατμόσφαιρας.
Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*
Τα έργα αυτά ήταν και μια καταληκτική αποκρυστάλλωση της ήδη πολύχρονης αναζήτησης μου πάνω στις χρωματικές σχέσεις και την έμφυτη τάση μου για ένα τύπο χρωματικού «σχεδίου» που μου έδινε τη δυνατότητα να ζωγραφίζω με άνεση τόσο εκ του φυσικού, όσο και από τη φαντασία μου.
Ήδη μετά την τρίτη έκθεση έργων μου της ενότητας «Σωματογραφίες-bodygraphics» στη Gallery Dada της Αθήνας τo 1989 και την έκδοση τους σε λιθογραφίες, portfolio τέχνης (Dada Art Gallery, 1988) και στη Νέα Υόρκη, (BOA Editions, N.Y, 1989) είχα ουσιαστικά ολοκληρώσει τις ανατομικές μου μελέτες, «Anatomical compositions, variations and elaborations» με θέμα το ανθρώπινο σώμα που είχαν εκτεθεί αρχικά στο Γαλλικό Ινστιτούτο στην Καλαμάτα το 1983 και στη συνέχεια το 1984 στη γκαλερί του Writers and Books, Ιnc. στο Rochester της Νέας Υόρκης (κείμενο A.Poulin, jr.) κατά τη διάρκεια των εικαστικών σπουδών μου στο University The New School στο Manhattan.
Οι συνθέσεις αυτές ήταν με ολιγόφωτη χρωματική γκάμα, πολλές φορές ασπρόμαυρη σχεδίαση η δίχρωμη τονική διατύπωση
Δεν έπαψα βέβαια να ασχολούμαι με το ανθρώπινο σώμα στο τελάρο και στο χώρο, αλλά όχι πλέον με τη συγκεκριμένη οπτική δηλαδή ανθρώπινα μέλη με εγχάρακτες γραφές εννοιών, τόσο στα σώματα όσο και στα φόντα των έργων. Οι συνθέσεις αυτές ήταν με ολιγόφωτη χρωματική γκάμα, πολλές φορές ασπρόμαυρη σχεδίαση η δίχρωμη τονική διατύπωση. Έτσι, σχεδόν παράλληλα με τη δημιουργία των Σωματογραφιών- Bodygraphics, προχώρησα στην ανάπτυξη συνθέσεων με μελάνι, όπου γράμματα, ονόματα, αριθμοί και σύμβολα ύφαιναν γεωμετρικές συνθέσεις.
Οι «Συλλήψεις-Conceptualizations», με αναφορές προέλευσης τα προγενέστερα μικρά σχέδια μου, τις «Ιδεογραφίες», εκτέθηκαν πρώτη φορά στη Lowenstein Gallery του Fordham University at Lincoln Center στη Νέα Υόρκη το 1985. Ολοκληρώθηκαν σαν ενότητα το 1988, με την παρουσίαση τους στην ατομική μου έκθεση στο Centre Culturel «Les Fontaines» στο Σαντιγύ της Γαλλίας. Eκδόθηκαν σε κάρτες, portfolio τέχνης της σειράς «Photothiki» (κείμενο Βιβή Βασιλοπούλου), αφού εκτέθηκαν στη Gallery «F» στην Αθήνα το 1989. (κείμενα: Ερρίκος Μπελιές, Στέλιος Λυδάκης).
Η συνήθεια μου να δουλεύω ταυτόχρονα δύο κύριες θεματικές και τεχνοτροπικές ενότητες συνεχίστηκε. Αφενός συνέχιζα με τα « Εννοιακά τοπία», στα οποία εγκαταλείπω την απόλυτη γεωμετρικότητα και εισάγω στα αλληλένδετα χρωματικά επίπεδα φυσικά στοιχεία -ουρανός, νερό, βροχή, σύννεφα, βλάστηση, φωτιά- που αποδίδονται με τη χρήση τέμπερας και αυγοτέμπερας σε συνδυασμό με μονοτυπίες.
Αφετέρου μετέφερα παραλλαγές με τις συνθετικές ιδέες των και τις ανάλογες γραφές-χαράξεις της ενότητας «Συλλήψεις» σε μεγάλων διαστάσεων πίνακες.
Η φορμαλιστική αυτή μεταφορά ήταν μια εντυπωσιακή οπτική μεγέθυνση των αισθητικών μου ιδεών. Τους προσέδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στο χώρο και κάποια διακοσμητική διάσταση, που η αυστηρότητα του αρχικού άσπρου- μαύρου, τοποθετούσε τις συνθέσεις μου με πρώτη ματιά στην «εγκεφαλική» τέχνη (αν και εγώ δουλεύω πάντα συνειρμικά και συναισθηματικά, βασισμένος σε προσωπικά βιώματα), κάνοντας τες έτσι, σχεδόν απρόσιτες στο μέσο κοινό.
Παρατηρώντας ξανά αυτό το έργο, που πάντα η θέαση του μου έδινε ψυχική ανάταση, φαντάστηκα μια μεγάλη σειρά έργων με ανάλογη συνθετική δομή, που θα μου έδιναν όμως τη δυνατότητα να αναπτύξω χωρίς περιορισμούς τις χρωματικές μου δυνατότητες
Τα νέα σχηματικά συμπλέγματα με έντονα ακρυλικά χρώματα και λάδια που είχα την πεποίθηση ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν οι συνθετικές τους δομές και ιδέες σε ποικίλες εφαρμογές σε δημόσιους χώρους, μου άνοιξαν το κεφάλαιο έργα σε σχέση και ένταξη σε αρχιτεκτονικό περιβάλλον.
Τα έργα αυτά εκτέθηκαν αρχικά σε ομαδικές εκθέσεις στις Αίθουσες Τέχνης Επίπεδα το 1992, στη Βίλλα Βοναπάρτη του Δ. Ζωγράφου, στο Χώρο Σύγχρονης Τέχνης της Vicky Dracos -Art τo 1992, στο Κέντρο Τεχνών Δ. Αθηναίων-Πάρκο Ελευθερίας το 1993 και αργότερα στην αναδρομική έκθεση μου «Scriptorium» στο Κέντρο Τεχνών Δ. Αθηναίων-Πάρκο Ελευθερίας το 1999 (κείμενο Στέλιος Λυδάκης).
Παράλληλα με όλα αυτά που απαιτούσαν καθημερινή δουλειά ιδιαίτερα κοπιαστική πνευματικά και επιζητώντας κάποια εσωτερική γαλήνη, άρχισα να ζωγραφίζω πάλι εκ του φυσικού.
Τα Καλοκαίρια του 1992, 1993, 1994 στην Κεφαλονιά, Ιθάκη, Νίσυρο, Ρόδο, Μυτιλήνη, Λήμνο, Άνδρο, Μύκονο και Σαντορίνη αφέθηκα και μελέτησα την οπτική χαρά της ομορφιάς του φυσικού τοπίου. Φιλοτέχνησα με μολύβια, μελάνια και τέμπερες, αρκετά έργα επί τόπου και άλλα που έκανα ύστερες επεμβάσεις στο ατελιέ μου. Σιγά σιγά πέρασα με αφαιρετική διαδικασία στη συνθετική αντίληψη της σειράς με τις «Νεφελογραφίες».
Αφορμή για αυτή μου τη στροφή στάθηκε ένα παλιό έργο μου με ακρυλικό, από τη σειρά των συνθέσεων μου που είχαν εκτεθεί το 1981 στη γκαλερί της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης στην Αθήνα (κείμενα, A.Poulin, jr., Άγγελος Φουριώτης). Αυτές οι συμβολιστικές συνθέσεις, με στρατιωτικά εξαρτήματα, είχαν όλες για φόντο νεφελώματα. Στη συγκεκριμένη μικρή σύνθεση υπήρχε η γραμμή του ορίζοντα και μόνον. Από κάτω της μια σκούρα γκρίζα λωρίδα ακαθόριστου τοπίου και από πάνω της σχηματισμοί νεφών με ολιγόφωτες αποχρώσεις δειλινού.
Παρατηρώντας ξανά αυτό το έργο, που πάντα η θέαση του μου έδινε ψυχική ανάταση, φαντάστηκα μια μεγάλη σειρά έργων με ανάλογη συνθετική δομή, που θα μου έδιναν όμως τη δυνατότητα να αναπτύξω χωρίς περιορισμούς τις χρωματικές μου δυνατότητες. Έτσι άρχισα, πυρετικά σχεδόν, να δουλεύω νεφοσκεπείς επιφάνειες, με ενθουσιασμό και γοητευμένος από τις χρωματικές τονικότητες και ενίοτε απρόβλεπτες ανταύγειες. Όσο για τις γραφές και τις χαράξεις εννοιών, στοιχεία που υπήρχαν σε όλες σχεδόν της προηγούμενες φάσεις της αναζήτησης μου, απλοποιήθηκαν σε γραμμές που ελίσσονται σχεδόν αδιόρατα, συμπλέκονται και δίνουν κατευθύνσεις στα σύννεφα.
Οι «Νεφελογραφίες» μου ήταν η ενότητα δουλειάς με τη μεγαλύτερη ζωγραφικότητα, έντεχνες υποβλητικές λαζούρες και πρόσληψη του «αττικού αλλά και του ιόνιου φωτός». Συγκεκριμένες και αφηρημένες ταυτόχρονα, οικείες αλλά και αινιγματικές ήταν αναμφισβήτητα εικαστικά προιόντα της ζωγραφικής μου άνεσης. Η εκθεσιακή τους πορεία από το 1995 που πρωτοπαρουσιάστηκαν στον Πολιτισμικό Οργανισμό του Δ. Αθηναίων ( κείμενα: Στέλιος Λυδάκης, Susan Smith Bautista) μέχρι σήμερα υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική και πλούσια σε έργα.
Η μεταμόρφωση των Νεφελογραφιών μου σε Νεφελομορφίες προσέδωσε ένα νέο στοιχείο στη δομή των νεφελωμάτων και των απίθανων σχημάτων που αναδύονται σε αυτά
Ενδεικτικά αναφέρω τις εκθέσεις στη Σύρο, στο Ναύπλιο, στο Αργοστόλι, στη Θεσσαλονίκη, στα Χανιά, στην Κόρινθο, στην Λευκάδα , στη γκαλερί Opus 39 της Λευκωσίας (κείμενο Δώρα Φ. Μαρκάτου). Επίσης στην Magna Gallery (κείμενο Λεόντιος Πετμεζάς), στο Artower Agora, στο Κέντρο Δικανικών Μελετών στην Αθήνα (κείμενο καθ. Κώστας Ε. Μπέης) κ.α. Η έκθεση τους στην Down Town, Marathianakis Art Gallery στην Αθήνα το 2006 στην έκθεση «Νεφελογραφίες και Κιονόκρανα» (κείμενο Χρύσανθος Α. Χρήστου) καθώς και η έκθεση τους στην Πινακοθήκη Δήμου Κέρκυρας το 2010 στην έκθεση «Μορφές και Νεφελόφωτα» (κείμενο Μαρία Μελέντη) ήταν σταθμοί της εικαστικής μου πορείας.
Ήδη πριν το 2010 στα ουράνια επίπεδα και φόντα άρχισαν να αναφαίνονται μορφές πνευματικής διάστασης. Η μεταμόρφωση των Νεφελογραφιών μου σε Νεφελομορφίες προσέδωσε ένα νέο στοιχείο στη δομή των νεφελωμάτων και των απίθανων σχημάτων που αναδύονται σε αυτά. Η αποκρυστάλλωση των φανταστικών μορφών στην χρωματική επιφάνεια των ουράνιων πεδίων, με διακριτική γραφή φοράς και έκφρασης ολοκληρώνουν την αισθητική μου έρευνα, μέσα από πολύχρονες και πολυσχιδείς διαδρομές.
Οι αναζητήσεις και οι τρόποι μου αυτοί είχαν στόχο ανέκαθεν την πρόκληση μιας ποιητικής μέθεξης, που σε ύψιστο βαθμό προξενεί και προσφέρει η ομορφιά και η ωραιότητα της φύσης, σαν αντίδοτο και προστατευτικό δίχτυ έναντι της ποικιλότροπα πληγωμένης καθημερινότητας και των μεγάλων πάσης φύσεως δυσεπίλυτων αδιέξοδων που ταλανίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες.
Το σύνολο των Νεφελομορφιών εκτέθηκε στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών- Ίδρυμα Βούρου- Ευταξία το 2016-17 σε μεγάλη έκθεση αναδρομικού χαρακτήρα. Ορισμένες από τις συνθέσεις αυτές εκτίθενται πλέον μόνιμα στη συλλογή της Σύγχρονης Πινακοθήκης Villa Ροδόπη στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς.
Σε πρόσφατο κείμενο του ο καθ. Ιστορίας της Τέχνης Στέλιος Λυδάκης αναφέρει για την ενότητα αυτή:
Ο πολύπλευρος καλλιτέχνης Κώστας Ευαγγελάτος εμπνέεται από τον Ουρανό, όπως μας αποκαλύπτεται την ημέρα ή τη νύχτα, κάταστρος ή νεφελώδης, περισσότερο σαν αυτό τούτο το Αχανές, όπου η ανθρώπινη φαντασία πλάθει τον δικό της ιδιαίτερο κόσμο. Και είναι γεγονός, ότι ο Ουρανός επενεργούσε πάντοτε στον άνθρωπο ως αποκάλυψη της ίδιας της Υπόστασης του Υπέρτατου Όντος, ενώ το δέος που του διεγείρει, τον κάνει να ταυτίζει το Άπειρο με την Αιωνιότητα και την Αθανασία. Ο Emmanuel Kant τον αντιμετώπιζε ως το ύψιστο θαύμα, παράλληλα με τον Ηθικό Νόμο: «Ο Ουρανός από την μια μεριά και ο Ηθικός Νόμος μέσα μου αποτελούν το θαύμα αυτό καθαυτό». Κάποιοι καλλιτέχνες της Αναγέννησης και κυρίως ο Andrea Mantegna έβλεπε στις σιλουέτες των νεφών γίγαντες και ιππότες και κάθε λογής φανταστικά όντα.
Ο Κώστας Ευαγγελάτος με διάφορες τεχνικές, που χρησιμοποιεί, οραματίζεται μορφές ανάλογες μ’ εκείνες, που αείποτε οι άνθρωποι ανακάλυπταν στον Ουρανό συσχετίζοντας τα σύνολα των άστρων με γνωστές τους μορφές. Τυπικό παράδειγμα ο ζωδιακός κύκλος και άλλα μεμονωμένα συγκροτήματα. Και σε όλες τις περιπτώσεις ο καλλιτέχνης συμπλέκει αυτά που του αποκαλύπτονται, με την προσωπική βίωση και μάλιστα με την ελευθερία εκείνη, που αποζητά και βρίσκει, εκεί που δεν υπάρχουν όρια και περιορισμοί. Απλά αξιοποιούνται οι αφορμές που προσφέρουν κάποια τονισμένα φωτεινά σημεία, για να μορφοποιηθεί ένα σχήμα, ένα πρόσωπο και η αφηρημένη εικόνα να αποκτήσει υπόσταση κατανοητή. Χρώμα και σχήματα, φωτεινά και σκοτεινά σημεία μετουσιώνονται θαρρείς σε νότες μιας υπερκόσμιας παρτιτούρας.
*Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός τέχνης.
www.gisi.gr/evangelatos
