Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

Η νέα δουλειά του εικαστικού Ανδρέα Νικολάου που παρουσιάζει προσόψεις σπιτιών με παράθυρα άλλοτε ερμητικά κλειστά άλλοτε μισάνοιχτα αποτελεί αντιπροσωπευτική εικόνα της αστικής μοναξιάς των ημερών μας. Σε κάποιους πίνακες του ίσως διακρίνουμε ακόμα και τους ίδιους μας τους εαυτούς να περιφερόμαστε, να κινούμαστε, να στεκόμαστε, να πονούμε, να ελπίζουμε πίσω από τους χρωματιστούς τοίχους αυτών των οικιών. Ίσως ακόμα και να απομονωνόμαστε και να κλείνουμε τις ψυχές μας σε αυτά τα ψηλά οικοδομήματα.

Πρόσφατα ο βραβευμένος Jonathan Jones έγραφε στον “the Guardian” ότι όλοι είμαστε εν δυνάμει πίνακες του Ε.Χόππερ και δεν θα μπορούσε να είχε πει πιο εύστοχη ατάκα. Κάποια άρθρα βάφτισαν τον Αμερικανό ζωγράφο, «ζωγράφο της εποχής του κορωνοϊού». Όχι, ο καταξιωμένος εικαστικός Ανδρέας Νικολάου δεν ζωγραφίζει μόνο «σιωπηλά» έργα.

Ο καλλιτέχνης που αυτόν τον καιρό βρίσκεται απομονωμένος στην Κύπρο, δουλεύει πολλά χρόνια έργα που παρουσιάζουν τον κρυμμένο κόσμο πίσω από τα παραπετάσματα των προσόψεων. Μη μπορώντας να τον συναντήσουμε, επιλέξαμε έναν σύγχρονο τρόπο επικοινωνίας και μιλήσαμε μαζί του για τα νέα του έργα.

 -Ανδρέα, η πανδημία που περνάμε έχει επηρεάσει σημαντικά και την αγορά της τέχνης. Πώς διαβλέπετε να εξελίσσεται η κατάσταση;

-Χρέος της τέχνης είναι να μετουσιώνει ακόμα και το κακό σε καλό. Με ένα μαγικό τρόπο η τέχνη εξυψώνει την ανθρώπινη ύπαρξη στην σφαίρα του καλού. Έτσι εξηγείται που ακόμα και έργα με ακόμη και αποκρουστική θεματολογία, με έναν ανεξήγητο τρόπο έχουν μια τραγική ομορφιά.

Είναι λες και η απόρροια της αληθείας που η τέχνη πάντα πρεσβεύει, να ξεπλένει την ασχήμια, την τραγικότητα, την μιζέρια και τον πόνο και καταφέρνει πάντα να μένει στο τέλος ένα ωραίο έργο τέχνης.  Οπότε όταν μιλάμε για πραγματική τέχνη το κακό δεν είναι ικανό να την πλήξει με οποιοδήποτε τρόπο.

Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να ξεχνά πολύ γρήγορα και αγέρωχος να συνεχίζει την αυτοκαταστροφική του πορεία συμπαρασύροντας τα πάντα γύρω του, άψυχα και έμψυχα!

 -Πώς φαντάζεσθε την επόμενη ημέρα;

-Η επόμενη μέρα έχει να κάνει με το πως ο κάθε καλλιτέχνης βίωσε αυτή την δοκιμασία. Ο εγκλεισμός και η απομόνωση μπορούν να αποβούν κερδοφόρες για έναν καλλιτέχνη, ο οποίος μπορεί να ενσκήψει μέσα του και να ψάξει ξανά για την αλήθεια του.

Παρόλα αυτά και ενώ αισθανόμαστε ότι τίποτα πια δεν θα είναι το ίδιο, πολύ φοβάμαι ότι σε γενικό πλαίσιο την επόμενη μέρα δεν θα αλλάξουν και πολλά.

Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να ξεχνά πολύ γρήγορα και αγέρωχος να συνεχίζει την αυτοκαταστροφική του πορεία συμπαρασύροντας τα πάντα γύρω του, άψυχα και έμψυχα!

 -Πιστεύετε ότι η αγορά της τέχνης θα φτάσει κάποια στιγμή στα επίπεδα προ κρίσης του 2009;

-Η αγορά της τέχνης έχει ισοπεδωθεί ήδη από την τόσο σκληρή οικονομική κρίση που βιώνουμε χρόνια τώρα. Δεν είναι μόνο η οικονομική κρίση που την επηρέασε δυσμενώς.

Στην σύντομη «χρυσή» περίοδο που διανύσαμε ακριβώς πριν την οικονομική κρίση, άνθρωποι που στερούνταν ευαισθησίας και γνώσης – που η ατέρμονη ασυδοσία τους για οικονομικά και άλλα οφέλη που παρέχει η τέχνη -  κατακρεούργησαν το όλο σύστημα εμπορίου της τέχνης.

Η παγκοσμιοποίηση της τέχνης επίσης έφερε μια τεράστια σύγχυση στους λάτρεις και συλλέκτες της τέχνης αλλά και στους ίδιους τους δημιουργούς. Μοιραία πιστεύω ότι η κρίση που θα επέλθει από αυτό που βιώνουμε τώρα θα επιφέρει το τελικό χτύπημα.

 -“Την μιά μονότονην ημέραν άλλη μονότονη, απαράλλακτη ακολουθεί. Θα γίνουν τα ίδια πράγματα, θα ξαναγίνουν πάλι – οι όμοιες στιγμές μας βρίσκουνε και μας αφήνουν.
Μήνας περνά και φέρνει άλλον μήνα. Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει· είναι τα χθεσινά τα βαρετά εκείνα.
Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει.
(K.Π. Καβάφης)”

Πώς θα το σχολιάζατε;

-Ο διαχρονικός Καβάφης μιλά για τα αέναα ψυχικά αδιέξοδα του ανθρώπου που όμως ο άνθρωπος καλείτε να αντιμετωπίσει στωικά γιατί ακόμα και με όλα αυτά, τα προβλήματα και τα αδιέξοδα,  πρέπει να μην λιποψυχά και να αισθάνεται ευτυχής που αξιώθηκε να ζήσει σε μια τέτοια πόλη – σε έναν τέτοιο πλανήτη.

Επίσης προτρέπετε από τον ποιητή να ελπίζει σε ένα μεγάλο ταξίδι γιατί όσο σκληρό και με όσα εμπόδια και αν είναι στρωμένος ο δρόμος άλλο τόσο ωραίο και γλυκές εμπειρίες είναι γεμάτο, κυρίως όταν οι ψυχές μας δεν στήνουν τα δικά μας «τέρατα» μπροστά  μας.

-Τέχνη και τεχνολογία. Λύση ανάγκης ή το μέλλον της τέχνης;

-Το ότι όλα στις προβληματικές μέρες μας γίνονται διαδικτυακά μοιάζει να είναι μια πρόβα Generale του τι θα συμβεί πολύ σύντομα.

Η τεχνολογία που σίγουρα στις δύσκολες μέρες που περνάμε είναι μια παρηγοριά αφού μας φέρνει κοντά, είναι αυτή που στο μέλλον θα μας αποξενώσει – όπως είδη έχει ξεκινήσει να κάνει – από την πραγματική επαφή. Διαδικτυακές συναλλαγές, cyber sex όλα μέσων μια οθόνης.

Έχουμε να κάνουμε πια όχι με το πραγματικό αλλά με την εικόνα του πραγματικού, άσχετα αν αυτή είναι το χρήμα, το σώμα, η τέχνη.

Η τεχνολογία θέλοντας και μη θα παίξει τον κύριο ρόλο στον μελλοντικό χώρο της τέχνης. Μόνο που οι κανόνες δεν νομίζω να έχουν ξεκάθαρα καθοριστεί ακόμα. Με την πληθώρα και την ταχύτητα με την οποία εναλλάσσονται οι εικόνες στα μέσα μαζικής δικτύωσης, ο συλλέκτης και εραστής της τέχνης δεν ξέρω αν μπορεί ή είναι ικανός να εστιάσει στο έργο τέχνης αφού στο επόμενο δευτερόλεπτο μια άλλη εικόνα τέχνης ή μη θα διαδεχτεί την προηγούμενη.

Φοβάμαι ότι μιλούμε για έναν άνισο αγώνα του έργου και της εικόνας του ιδίου του έργου τέχνης.

 -Τελικά αυτή η κρίση έχει μόνο αρνητικά.

-Οι δύσκολες συνθήκες δεν ήταν ποτέ συνυφασμένες με το εκφύλισμα της τέχνης. Κακές και σκοτεινές για την ανθρωπότητα περίοδοι απέφεραν τέχνη με λαμπρότητα αντιστρόφως ανάλογη. Όπως επίσης και η σκληρή και προβληματική ζωή καλλιτεχνών δεν στάθηκε εμπόδιο στην δημιουργία ακόμα και της πιο υψηλής τέχνης. Ίσως δεν μπορούμε να γενικεύουμε αλλά σίγουρα με τα παραδείγματα του παρελθόντος μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι ότι και μέσα από το απόλυτο κακό η τέχνη μπορεί να ανθήσει.

Το κακό λοιπόν ήταν πάντα συνυφασμένο με την ζωή άρα και την τέχνη, και ο άνθρωπος καλλιτέχνης το μετουσίωνε, το ξόρκιζε φτιάχνοντας τέχνη από αυτό. Η τέχνη ήταν και είναι το απόσταγμα της λύπης της δυστυχίας φορές φανταστικές φορές αληθινές.

Στις μέρες μας η τέχνη κινδυνεύει μονό από το υπέρτατο κακό που δεν είναι άλλο από την καταστροφή της ίδιας της φύσης και της ζωής, που μοιραία χωρίς αυτά θα σβήσει και ο καθρέφτης τους που είναι η τέχνη.

-Η κοινωνική απόσταση εμποδίζει την τέχνη;

-Η τέχνη σε περιόδους κοινωνικής απόστασης μπορεί να λειτουργήσει παρηγορητικά, τόσο για τον δημιουργό όσο και για τον φιλότεχνο. Η τέχνη έχει το χάρισμα να δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος σταματά ή τουλάχιστον ότι το γρήγορο πέρασμα του δεν είναι ανώφελο.

Αυτή η ικανοποίηση που βιώνουμε όταν βλέπουμε έναν ωραίο πίνακα ζωγραφικής, όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο ή παρακολουθούμε μια ταινία, έγκειται στο ότι βιώσαμε κάτι πέρα του εαυτού μας και ανεξήγητα μεταφερθήκαμε μέσα από το έργο τέχνης που ζει σε ένα φανταστικό χρόνο μέσα στον απόλυτο χρόνο. Σε ένα τετ α τετ με το πάντα δηλαδή, που είναι η παρηγοριά κάθε θνητού πλάσματος.

-Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή, ποιοι από τους πίνακες που εξιστορούν ιστορικές καταστροφές και πανδημίες σας έρχονται στο μυαλό; Είναι κάποιοι από αυτούς που σας έχουν επηρεάσει;

-Ένα έργο που μου έρχεται στο μυαλό είναι το νησί των νεκρών του Αrnold   Böcklin. Ένα έργο που εμπεριέχει ποιητικά την μοναξιά και τον εγκλεισμό σε ένα μικρό αφιλόξενο νησί θανάτου – φυλακής.

Παράλληλα όμως μου έρχεται αμέσως στο νου, και σκεπάζει την θλιβερή εικόνα αυτού του έργου ένα άλλο έργο με λαμπερά χρώματα του David Ηockney, όπου ένας νέος που κολυμπά – στην δική του απομόνωση – κάτω από το νερό είναι έτοιμος να βγει και να συναντήσει τον νεαρό άντρα που τον περιμένει παρατηρώντας τον…η επόμενη στιγμή…η επόμενη μέρα.

-Τον τελευταίο καιρό δουλεύετε προσόψεις σπιτιών, μοναχικές γειτονιές. Πηγή έμπνευσης;

-Δουλεύω πάνω σε αυτό το θέμα πολλά χρόνια. Αφορμή στάθηκαν τα αρχοντικά αλλά και τα λαϊκά σπίτια της Ύδρας. Ήταν κάτι σαν πορτρέτα σπιτιών με την φθορά του χρόνου αποτυπωμένη στις προσόψεις τους που μοιάζουν πρόσωπα που με τον ίδιο τρόπο ο χρόνος τα σημαδεύει.

Η συνέχεια ήρθε με την πράσινη γραμμή, την νεκρή ζώνη στην Λευκωσία. Ερειπωμένα κτίρια σε αυτό το κομμάτι γης, που εδώ και τόσα χρόνια χωρίς την ανθρώπινη επέμβαση άφησαν τον χρόνο και τις εποχές να γράψουν πάνω τους. Τραγικές φιγούρες όπως ακριβώς εξαθλιωμένα πρόσωπα που από ζωγραφική άποψη παρέχουν πολύ ενδιαφέρον, όχι μονό για τις υφές και τα καταπληκτικά χρώματα που ο ήλιος, η βροχή και ο άνεμος τους χάρισε αλλά και για το μυστηριακό κομμάτι πίσω από την πρόσοψη – το μη φανερό.

Τώρα, κλεισμένος στο σπίτι ζωγραφίζω πάλι σπίτια φανταστικά αυτή την φορά. Είναι κτίρια που πολλές φορές ξεφεύγουν από την κλασική δομή ενός χρηστικού σπιτιού. Τα παράθυρα και οι πόρτες είναι πια σύμβολα φυλακής και ελευθερίας ενώ οι σκάλες δεν οδηγούν πουθενά. Τα συνθήματα στους ρημαγμένους τοίχους μοιάζουν να χαρακτηρίζουν τις αθέατες μοναχικές ψυχές που τα κατοικούν.

-Ως καλλιτέχνης που βρίσκεστε μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, πιστεύετε ότι στην Κύπρο η αγορά της τέχνης είναι σε καλύτερη κατάσταση;

-Στην Κύπρο η κατάσταση δεν είναι καλύτερη όσον αφορά στο εμπορικό κομμάτι της τέχνης. Ενώ τα πράγματα είχαν αρχίσει πολύ δειλά να προχωρούν κάπως, τώρα πιστεύω θα κινηθούν ξανά προς τα πίσω.

Και φυσικά όπως και στην Ελλάδα το πρόβλημα στο εμπόριο της τέχνης δεν έγκειται μόνο στις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις που μας ταλαιπωρούν αλλά και η ασυδοσία κάποιον έμπορων τέχνης που κατακρεουργούν οτιδήποτε και εξευτελίζουν ακόμα και σπουδαίους καλλιτέχνες στο βωμό του συμφέροντος.