Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος, το Ίδρυμα Κυδωνιέως στην Άνδρο μας εκπλήσσει ευχάριστα με την εύστοχη επιλογή καλλιτέχνη που παρουσιάζει. Ο εικαστικός θεσμός ΠΛΟΕΣ είναι φέτος αφιερωμένος στον σκιτσογράφο, γελοιογράφο, συγγραφέα και εικαστικό δημιουργό Αρκά, που αυτή την χρονιά γιορτάζει τα 40χρονα της έντυπης καλλιτεχνικής του παρουσίας.
Μέσα από τους «ήρωες κι αντι-ήρωες» που διαμορφώνει, αντανακλά προσωποποιήσεις και συμπεριφορές, που εκφράζουν ως κρυμμένες αλήθειες κι ευτράπελα της ζωής.
Στην έκθεση παρουσιάζονται 185 μεγεθυμένες κι ακριβείς αναπαραγωγές από τα περισσότερα albums του καλλιτέχνη, από εξαντλημένα βιβλία του κι άλλα που ακόμη κυκλοφορούν, όπως επίσης και γύρω στα 65 πρωτότυπα και χειροποίητα έργα του, που έγιναν και «ιστορικά».
Εμπνεύστρια και επιμελήτρια της έκθεσης, καθώς και του συνοδευτικού της εικαστικού Καταλόγου είναι, όπως κάθε χρόνο, η Ιστορικός Τέχνης & Θεωρίας του Πολιτισμού (ΕΚΠΑ), κυρία Αθηνά Σχινά.
Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
–Επί 26 χρόνια κυρία Αθηνά Σχινά, διαμορφώνετε και καθ’ ολοκληρία επιμελείστε, όπως επί χρόνια σας έχουμε παρακολουθήσει, τις εκθέσεις του εικαστικού θεσμού ΠΛΟΕΣ που εσείς άλλωστε έχετε δημιουργήσει και αυτός υλοποιείται, μέσα από την φιλοξενία, την υποστήριξη και την οργανωτική προβολή του Ιδρύματος Κυδωνιέως, στο ιδιόκτητο κτίριό του, στην Άνδρο. Εφέτος τι σας έκανε να επιλέξετε ως τιμώμενο καλλιτέχνη τον Αρκά;
-Εφέτος ολοκληρώνονται 40 χρόνια με την παρουσία των εικαστικών έργων του Αρκά στην καθημερινότητά μας. Τον γνωρίζουμε και μάλιστα πολύ καλά όλοι μας, μέσα από τα κόμικς, τα σκίτσα και τις γελοιογραφίες του, που συναντούμε σε εφημερίδες και περιοδικά, αλλά και μέσα από τα περιζήτητα βιβλία-λευκώματά του, που εκείνος δημιουργεί με χιούμορ και ακατάβλητη φαντασία, όλα αυτά τα χρόνια.
Ο ίδιος δεν εμφανίζεται ποτέ και πουθενά. Έχει συνειδητά επιλέξει, από την αρχή της καριέρας του, να υπάρχει μέσα από τα χαρακτηριστικά του έργα, που απαρτίζουν την συγγραφή των «ιστοριών» τις οποίες φιλοτεχνεί ως ένα πλέγμα από δικές του ετεροπροσωπίες.
Σε αυτές περιλαμβάνει κι όλες μαζί όσες χαρακτηρίζουν εμάς τους αποδέκτες, σαν τα πρόσωπα του Ιανού. Συνδυάζοντας και μετουσιώνοντας αυτά τα γνωρίσματα, εμβολιάζει κι εμψυχώνει τους χάρτινους του «ήρωες», στις ευφάνταστες γελοιογραφίες του.
Ο ίδιος δεν εμφανίζεται ποτέ και πουθενά. Έχει συνειδητά επιλέξει, από την αρχή της καριέρας του, να υπάρχει μέσα από τα χαρακτηριστικά του έργα, που απαρτίζουν την συγγραφή των «ιστοριών» του
Εκείνος, με άλλα λόγια, θέλησε αυτοσαρκαζόμενος κι αποκαθηλωνόμενος, να εμφανίζεται απρόσωπα διοχετευμένος μέσα από τις εικαστικές του δημιουργίες, τις οποίες χρησιμοποιεί ως λειτουργικό καταλύτη, που τροφοδοτεί το σύνθετο, πολυεπίπεδο κι εντελεχές του πάντα χιούμορ.
-Εσείς τον έχετε γνωρίσει; Πώς είναι σαν άνθρωπος και καλλιτέχνης;
-Ο Αρκάς είναι προσωπικά αφανής, γιατί αποφάσισε να είναι αντιστάρ στην καταναλωτική και αλληλοσπαρασσόμενη κοινωνία μας. Τον είχα γνωρίσει πριν 39 χρόνια, για λίγο, κι έχω μια σκιώδη ανάμνηση της φιγούρας του, από εκείνη την σύντομη συνάντηση, όταν έγραψα το κείμενο της πρώτης του εικαστικής έκθεσης.
Μέσα ωστόσο από τα έργα του τον γνωρίζω καλύτερα τον Αρκά, όπως και οι περισσότεροι από εμάς, πολύ βαθύτερα κι από το αν τον συναναστρεφόμουν. Τον εκτιμώ ανεπιφύλακτα, για το ήθος και τις γνώσεις, για την καλλιέργεια και το ταλέντο του, για την σεμνότητα και την εντιμότητά του, για την γενναιοφροσύνη και την ειλικρίνειά του, για την εξυπνάδα και την ευαισθησία του, για την ωριμότητα και παράλληλα για την ανανεωτική του διάθεση, για τον αδέσμευτό του επιπλέον χαρακτήρα και φυσικά για το ευφυές του χιούμορ.
Όλα αυτά τα ποιοτικά γνωρίσματα του χαρακτήρα του, μου τα διαμηνύουν τα ίδια τα έργα του, μέσα από τους τρόπους που τα αποκωδικοποιώ.
Το χιούμορ του Αρκά μας αφυπνίζει. Γίνεται εργαλείο αυτεπίγνωσης και αναστοχασμού, αλλά κι ευρηματικής υπέρβασης από αδιεξοδικές καταστάσεις
-Πώς, κατά την άποψή σας, λειτουργεί το χιούμορ στον Αρκά;
-Το χιούμορ του Αρκά μας αφυπνίζει. Γίνεται εργαλείο αυτεπίγνωσης και αναστοχασμού, αλλά κι ευρηματικής υπέρβασης από αδιεξοδικές καταστάσεις. Μέσα από τα έργα του ο Αρκάς μας αφυπνίζει συνειδησιακά, αντικατοπτρίζοντας τον κρυμμένο μας εαυτό, πίσω από την αυλαία της παράστασης. Υπάρχει σαν ένας πανταχού παρών παρατηρητής και τα πάντα πληρών σχολιαστής των θεατών και αθεάτων της ζωής μας. Γι αυτό μπορεί και δίνει μια άλλη διάσταση στην έννοια της «ψυχαγωγίας».
Μια διάσταση, που την είχε το χιούμορ στην αρχαιότητα, αλλά την έχασε αλλάζοντας με τα χρόνια ύφος και στοχεύσεις, κυρίως κατά τον Μεσαίωνα, με τις αλλαγές βασικών κοσμοθεωρήσεων κι αντιλήψεων.
-Οι Έλληνες ιδιοσυγκασιακά πώς τα πάμε με το χιούμορ; Τι γινόταν στην αρχαιότητα;
-Κατά την διάρκεια της αρχαιότητας, η ίδια η γλώσσα των αστεϊσμών και των «δονήσεων της ψυχής», είχε στόχο, τουλάχιστον μέσα από την τέχνη, να αποκαλύπτει τα κρυφά και τα φανερά, με πόνο και με πάθος, με διλήμματα κι υπαρξιακά ερωτήματα (όπως π. χ. στο θέατρο) μέσα όμως από «ειρωνικού τύπου» αποστάσεις, που τις προσωποποιούσε και τις παρίστανε με μεταμορφώσεις, με παροιμιομύθους και συμβολισμούς, με ευτράπελα και παραδοξότητες, με αινιγματικές σχέσεις κι απροσδόκητες καταστάσεις, χρησιμοποιώντας ο κάθε ποιητής παρομοιώσεις και αλληγορίες.
Το χιούμορ είχε ανέκαθεν την δυνατότητα να αναφέρεται στις πίσω όψεις της πραγματικότητας, δείχνοντας ταυτοχρόνως όχι μόνον το ένα, αλλά τα πολλά και παράλληλα σύμπαντα της ζωής μας, σε ατομικό (υπαρξιακό) και συλλογικό (κοινωνικό) επίπεδο, τόσο αναφορικά με το «εδώ» των τεκταινομένων μας, όσο και με το φαντασιακό μας επέκεινα. Το κωμικοτραγικό στοιχείο, ήταν πάντα συνυφασμένο με την ιδιοσυγκρασία μας, κάνοντάς μας να αντέχουμε τα παράδοξα της ζωής.
-Θεωρείται πως υπάρχουν απηχήσεις από την αρχαιότητα που να αναβιώνουν στα έργα του Αρκά;
-Μετουσιωμένες, αφομοιωμένες και συνδυασμένες απηχήσεις και βέβαια υπάρχουν, προερχόμενες ωστόσο από επιλογές ενός μεγάλου εύρους πολιτισμικών παρακαταθηκών. Μακρινές π.χ. απηχήσεις του Ομήρου, (από το επεισόδιο με την Κίρκη και την μεταμόρφωση των συντρόφων του Οδυσσέα σε γουρούνια), βρίσκουμε θαρρεί κανείς και στο γουρούνι που συντροφεύει τον πετεινό, συνομιλώντας μαζί του, στον «Κόκκορα» του Αρκά, που δημιουργεί περί το 1980-81.
Στο δίπολο αυτό της συμβίωσης των «φίλων», υπονομεύεται το ισοζύγιο δύναμης κι αδυναμιών της εξουσίας, καθώς δηλώνεται η υπαρξιακή αγωνία κι ανασφάλεια, που πηγάζει μέσα από την ματαίωση των προσδοκιών και την διάψευση των φαντασιώσεων.
Ο κόκκορας του Αρκά έχει φτερά, αλλά δεν μπορεί να πετάξει. Προσπαθεί να επιβεβαιωθεί υπαρξιακά μέσα από την παραγωγικότητά του, αλλά δεν πείθουν οι ικανότητες του ρόλου και των απογειωτικών προσδοκιών του. Το γουρούνι του Αρκά, από την άλλη πλευρά, έχει συμβιβαστεί προσγειωτικά με την χαρά του εφήμερου, της υλικότητας αλλά και μιας «απονευρωτικής» απόλαυσης / αποκτήνωσης.
-Τα ζώα που χρησιμοποιεί ο Αρκάς, έχουν σχέση με τον Αίσωπο;
-Το γεγονός ότι ο Αρκάς χρησιμοποιεί ζώα, ενανθρωπίζοντάς τα, δεν σημαίνει ότι παραπέμπει οπωσδήποτε και μάλιστα μονοδιάστατα στον Αίσωπο.
Ασφαλώς και ο Αίσωπος, με την τόσο πρώιμη χρονικά κοινωνική του ανθρωπολογία υπάρχει στο στρώμα των πολιτισμικών μας παρακαταθηκών και σίγουρα η θυμοσοφία των Ιστοριών του, δεν μπορεί να μην έχει επηρεάσει την κουλτούρα όλων μας.
Ενυπάρχει λοιπόν και η παράδοση του Αισώπου στα έργα του, αλλά ο Αρκάς διαμορφώνει μέσα από τον ζωομορφικό του κόσμο, μια δική του κοινωνική χημεία, με περσόνες που ζουν, αντιδρούν, παραβιάζουν συμβάσεις, αυτοθαυμάζονται κι αυτοσαρκάζονται μέσα από τους ναρκισσισμούς και τις αδιαφορίες, τις επισφάλειες και τις διαψεύσεις τους ή τις συγκρουσιακές τους καταστάσεις, τις βασιζόμενες σε μια μετα-νεωτερική χαρακτηρολογία, με καυστική σάτιρα κι ευτράπελα.
Ο Αρκάς, χωρίς να μας χαρίζει άλλοθι, μας αντικατοπτρίζει
Συμβάντα δηλαδή, που αφήνουν μέσα από την σκωπτικότητα, μια μελαγχολική απόγευση, υπογραμμίζοντας κυρίως τα αστικολαϊκά μας γνωρίσματα. Εκείνα που αποδιώχνουμε αλλά αφήνοντας τα ίχνη τους, εντέλει μας προσδιορίζουν. Μαζί με αυτά, είναι κι εκείνα του περιβάλλοντος (φυσικού και κοινωνικού), όπου ζούμε και καλλιεργούμε ή άθελά μας κάποια στοιχεία τους υιοθετούμε, μέσα από την συνήθεια και την ανεκτικότητα ή την αμετροέπεια και την αδυναμία, μπορεί και τον φόβο μας, καθώς αποφεύγουμε να αντιδράσουμε προς κάθε τέτοιου τύπου πρόκληση.
Ο Αρκάς, χωρίς να μας χαρίζει άλλοθι, μας αντικατοπτρίζει. Με όπλο το μοναδικό του κι ευφάνταστο χιούμορ ως όργανο συνειδητοποίησης, μας διαφωτίζει πότε με ειρωνεία κι άλλοτε με σαρκασμό τις αλλαγές των ηθών ή των συμπεριφορών που, κατά τα άλλα, αποφεύγουμε, αλλά Μιθριδατικά και σταδιακά κάποιες από τις όψεις τους, έστω κι ερήμην μας, φαίνεται ότι τις αποκτούμε.
Αξιοσημείωτος ο τρόπος που ο Αρκάς συλλαμβάνει νοηματικά και διαμορφώνει οπτικά την εικαστική απόδοση του κάθε πλάνου του, το οποίο εμπεριέχει ένα είδος θεατρικότητας.
-Ποια θα θέλατε να υπογραμμίσετε ως επιπλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Αρκά;
-Ο Αρκάς ξέρει να χειρίζεται την πολυδιάστατη γλώσσα του χιούμορ σε όλη της την κλίμακα και την συνθετότητα. Δημιουργεί μια κοινωνιολογία των ηθών της μετα-νεωτερικότητάς μας. Θα ήθελα να υπογραμμίσω τον τρόπο που ο Αρκάς συλλαμβάνει νοηματικά και διαμορφώνει οπτικά την εικαστική απόδοση του κάθε πλάνου του, το οποίο εμπεριέχει ένα είδος θεατρικότητας.
Ο Αρκάς, με ελλειπτικότητες και παραδοξολογίες, με αποστροφές και ανατροπές, «δραματοποιεί» όψεις και στιγμές, καταγραφές κι αντιδράσεις, που αναφύονται θαρρεί κανείς μέσα από παλίμψηστα χαράγματα και ανεξίτηλα αποτυπώματα, προερχόμενα κυρίως από το υποσυνείδητο.
Γιατί οι μύχιες σκέψεις του υποσυνειδήτου, οι σκέψεις χωρίς φραγμούς και συμφεροντολογικές λογοκρισίες, τα σχόλια επίσης του εσωτερικού «εαυτού», όπως και η απελευθέρωση των απωθημένων, είναι όσα συνήθως μιλούν μέσα από τις γελοιογραφίες του. Εκείνα τα στοιχεία προσωποποιούνται, παίρνουν σάρκα και οστά, ντύνονται ρόλους και μορφές, οικοδομώντας πλοκές και απροσδόκητες «διαπλοκές» αστεϊσμών και ειρωνείας, καυστικού χιούμορ και σάτιρας, κριτικής διάστασης και ριζοσπαστικότητας, στα έργα του.
Info Έκθεσης
Αρκάς – «Με αντίδοτο το ευφυές χιούμορ»
Ίδρυμα Π. & Μ. Κυδωνιέως
Επαρ.Οδ. Άνδρου-Λιμάνι Γαυρίου 102, Άνδρος 845 00
2282 024598
Διάρκεια έκθεσης
Σάββατο 1 Αυγούστου έως Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 2020
(εκτός αν ανακύψουν ειδικοί λόγοι και μπορέσει να παραταθεί)
Ημέρες και ώρες λειτουργίας
10.30 – 14.30 & 18.30 – 21.30
Καθημερινά, εκτός Τρίτης