Banksy: «Η τέχνη στο δρόμο»

Γράφει ο Γιώργος Δήμος

Η ταινία, «Exit Through the Gift Shop» (2010), που είναι και η μόνη την οποία, από όσο γνωρίζουμε, έχει σκηνοθετήσει ο διάσημος Βρετανός «street artist», Banksy, διαφημίστηκε ως ντοκιμαντέρ και ως θέμα της έχει την καλλιτεχνική εξέλιξη του Γάλλου μετανάστη στο Λος Άντζελες, Thierry Guetta, που από μαγαζάτορας έγινε σταρ της «τέχνης του δρόμου». Ο Guetta είναι παθιασμένος με τη «street art» και του αρέσει να βιντεοσκοπεί με τη μικρή του ατομική κάμερα ό,τι ενδιαφέρον βλέπει στη νέα του πατρίδα. Αν και αδέξιος και χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις επάνω στην ιστορία της τέχνης, ο Guetta γνωρίζεται με μερικούς από τους διασημότερους «street artists», μεταξύ των οποίων είναι ο Invader, ο Shepard Fairey και ο ίδιος ο Banksy.

Ο Guetta αρχίζει, όχι μόνο να συμμετέχει στη δημιουργία εικονικών έργων της «street art», αλλά σιγά-σιγά δημιουργεί και δικά του και αποκτά το προσωπικό του στυλ, μέχρι που, προς το τέλος της ταινίας, είναι έτοιμος να κάνει το μεγάλο του εκθεσιακό ντεμπούτο στο Λος Άντζελες. Το «ντοκιμαντέρ» αφηγείται ο ηθοποιός, Ρις Ίφανς, και συχνά ακούμε τη μουσική του Geoff Barrow από τους Portishead και το κομμάτι, «Tonight the Streets Are Ours», του Richard Hawley. Η ταινία σχεδιάζει ένα ολοκληρωμένο πορτραίτο της σύγχρονης «street art», με συνεντεύξεις και έργα από μερικούς από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες  της, όμως το επιχείρημα πως η απογείωση του Thierry Guetta από καθημερινό άνθρωπο σε αστέρα του καλλιτεχνικού γίγνεσθαι μοιάζει πλαστή και εύρημα του γνωστού για τις φάρσες του σκηνοθέτη της ταινίας, έχει μία κάποια βάση.

Ο Guetta απεικονίζεται ως ναΐφ, αλλά γεμάτος ενδιαφέρον και ενθουσιασμό για τη σκηνή της «street art». Η προσκόλλησή του στη μικρή του handycam θα μπορούσε να φέρει στο νου του θεατή τα ημερολόγια του Τζόνας Μίκας, όμως η επιλογή του να βιντεοσκοπεί από τη μία τη γυναίκα του να μαγειρεύει και από την άλλη τον Invader να αποτυπώνει με σπρέι τους χαρακτήρες από το Pacman, που αποτελούν το σήμα κατατεθέν του, σε κεντρικούς τοίχους της πόλης, θυμίζει μια παιδικότητα, σαν εκείνη του Mr. Bean, που δεν ταιριάζει στο χώρο με τον οποίο καταπιάνεται. Από την άλλη, οι «street artists» που συναντά είναι όλοι εξαιρετικά πρόθυμοι να τον αφήσουν να τους βιντεοσκοπήσει «εν δράσει», κάτι το οποίο σίγουρα οφείλεται στην παρουσία του Banksy πίσω από την κάμερα.

Το ενδιαφέρον του ίδιου του Banksy για τον Guetta είναι επίσης ύποπτο. Ως «μετανάστης» και ο ίδιος από το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ξεκίνησε, τουλάχιστον, την καλλιτεχνική του δραστηριότητα, ο Banksy θέλει να μας πείσει πως συγκινήθηκε από τη θέληση και το κρυφό «ταλέντο» του Guetta. Σε μια από τις πιο προκλητικές σκηνές της ταινίας, το δίδυμο πηγαίνει στη Disneyland, γνωστή για τις μηνύσεις που εξαπολύει απέναντι σε όσους προσπαθούν να σπιλώσουν το όνομά της, και πετάει μέσα στο πάρκο μια κούκλα ντυμένη ως κρατούμενο στο Γκουαντάναμο. Ο Banksy «εκτελεί» το έργο και ο Guetta φυσικά βιντεοσκοπεί τη διαδικασία. Είναι απορίας άξιο πως η σκηνή, ακόμα και «κομμένη», διατηρήθηκε στο τελικό μοντάζ και η Disney δεν απαίτησε να την αφαιρέσουν, όπως άλλωστε θα έκανε σε κάθε άλλη περίπτωση.

Σημαντικό ρόλο στην ταινία παίζει και ο Shepard Fairey, γνωστός αφενός για το λογότυπο «OBEY», αλλά και το πορτραίτο του Μπαράκ Ομπάμα σε ποπ χρώματα, το οποίο τύπωσε σε χιλιάδες αντίτυπα την περίοδο της πρώτης του εκλογής ως Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Guetta γνωρίζει τον Fairey σε προχωρημένο σημείο της ταινίας, λίγο πριν υιοθετήσει το ψευδώνυμο που του δίνει ο Banksy, «Mr. Brainwash», και κάνει τη μεγάλη του έκθεση, με τίτλο, «Life is Beautiful» (2008), όπου καταφέρνει να πουλήσει έργα συνολικής αξίας άνω του ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Οι «συνομωσιολόγοι» διχάζονται, με κάποιους να υποστηρίζουν πως ο Guetta είναι απλό εύρημα του Banksy και του Fairey, και άλλους να πιστεύουν πως ο ίδιος ο Guetta είναι τελικά ο Banksy, ο οποίος δεν αποκαλύπτει το πρόσωπό του στην ταινία και η φωνή του ακούγεται αλλοιωμένη. Οι κριτικοί παρατηρούν, επίσης, πως τα έργα του Guetta θα μπορούσαν να είναι κάλλιστα έργα του Banksy «επίτηδες» χαμηλότερης αισθητικής.

Το μήνυμα της ταινίας μοιάζει να είναι πως ο καθένας μπορεί να πετύχει σε αυτό που κάνει, αρκεί να το πιστέψει πραγματικά. Είναι ακριβώς αυτό το μήνυμα, το οποίο προκύπτει από την ιστορία του Guetta, που προβλημάτισε με την απλοϊκότητα και την φαινομενικά ειρωνική του διάθεση τους κριτικούς, ακριβώς επειδή ο Guetta δεν είναι αυτό που θα έλεγε κανείς «εξαιρετικός καλλιτέχνης». Ένα από τα έργα του έφτασε, μάλιστα, να στολίζει το εξώφυλλο μιας συλλογής της Madonna, με τίτλο, «Celebration», που κυκλοφόρησε το 2009. Το όλο εγχείρημα μπορεί να πρόκειται για καλά οργανωμένη φάρσα, αν και ο Banksy, όταν ερωτήθηκε σχετικά, απάντησε κατηγορηματικά πως δεν είναι.

Όπως και να ’χει, ο ίδιος ο Guetta, ή «Mr. Brainwash», παραδέχεται πως είναι στην ουσία «δημιούργημα» του Banksy, με όποιο τρόπο κι αν διαλέξει κανείς να ερμηνεύσει τα λόγια του. To «Exit Through the Gift Shop», είτε ως ταινία μυθοπλασίας, είτε ως ντοκιμαντέρ, συνεχίζει να είναι σημαντικό δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, καθώς μας παρέχει μια τρισδιάστατη εικόνα διάσημων έργων της «street art», που άφησαν εποχή.

Δείτε το trailer της ταινίας στο YouTube: