Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
Η εικαστικός Χριστίνας Μήτρεντσε παρουσιάζει τη νέα της δουλειά με τίτλο “The Wood Wide Web” στην CITRONNE Gallery στην Αθήνα δημιουργώντας ένα δασικό περιβάλλον, στο οποίο προσκαλείται να εισέλθει ο επισκέπτης.
Το δίκτυο Δάση-Δέντρα-Κορμοί-Χαρτί-Βιβλία-Μύκητες-Μυκόρριζα-Αποσύνθεση, που ξεκίνησε στο Λονδίνο με τη δημιουργία του «The Secret School» (2005), αποτελεί μια εννοιολογική και οργανική αλυσίδα στην καλλιτεχνική πρακτική της Μήτρεντσε.
Αναγνωρίσιμα δέντρα που συμβιώνουν με μύκητες, ζωγραφισμένα σε χρωματιστό χειροποίητο χαρτί 180 x 85 εκ., το καθένα με ξεχωριστές υφολογικές ιδιομορφίες, μοιάζουν σαν να ενσαρκώνουν προσωπικότητες με ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά. Τα «Fungi Logs–Nugrybauti», χειροποίητα ξυλόγλυπτα σκαμπό φτιαγμένα από κορμούς δέντρων, μας προσκαλούν σε συζητήσεις που πραγματεύονται τη σημασία της μυκητολογίας για την κοινωνία. Οι μοναδικές ιδιότητες των μυκήτων, η ιστορία τους και οι αμέτρητες χρήσεις τους σε υλικά, ιατρική και οικολογία έχουν θετικό αντίκτυπο στον πλανήτη. Η καλλιτέχνιδα έχει εξερευνήσει με εμμονή τη σχέση της ασώματης γνώσης με την ενσαρκωμένη εμπειρία και την υλικότητα, αλλά και την κοσμική ομοιότητα των βραγχίων των μυκήτων με τις σελίδες των βιβλίων.
Συναντήσαμε την Χριστίνα στα εγκαίνια στης έκθεσης και μιλήσαμε μαζί της.
-Πώς προέκυψε η ιδέα για την έκθεση “The Wood Wide Web” και ποιο ήταν το αρχικό σας ερέθισμα για να συνδέσετε τα δέντρα, τα μανιτάρια και τα βιβλία σε μια ενιαία αφήγηση;
-Ο τίτλος «The Wood Wide Web » αναφέρεται σε μια επιστημονική θεωρία της καθηγήτριας Suzanne Simard του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας, που έχει αιχμαλωτίσει τη λαϊκή φαντασία. Το μυκήλιο, το υπόγειο πλέγμα νηματώδων υφών, δημιουργεί περίπλοκα δίκτυα που συχνά αποκαλούνται «ξυλώδες διαδίκτυο» (wood-wide-web)—μια σιωπηλή υποδομή που υποστηρίζει και τροφοδοτεί ολόκληρα οικοσυστήματα. Η έκρηξη του ενδιαφέροντος δεν προέρχεται από ένα ακαταλόγιστο πάθος για τα δίκτυα μυκήτων, αλλά από αυτό που υπονοεί η θεωρία: ότι ο φυσικός κόσμος δεν είναι στατικός και σκληρός, αλλά μάλλον μια ζωντανή κοινότητα που διέπεται από τις ίδιες ηθικές αρχές με τις δικές μας.
Το δίκτυο «Δάση-Δέντρα-Κορμοί-Χαρτί-Βιβλία-Μύκητες-Μυκόρριζα-Αποσύνθεση-Αναγέννηση» αποτελεί μια εννοιολογική και οργανική αλυσίδα στην καλλιτεχνική μου πρακτική. H έρευνα αυτή ξεκίνησε στο Λονδίνο κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του «The Secret School» (2005), μιας επιτόπιας εγκατάσταση/έκθεσης, σε ένα πολεμικό καταφύγιο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο πίσω μέρος του σπιτιού μου στο Islington. Ήταν ένα αμάλγαμα διαφορετικών ειδών τέχνης, που άνοιξε στο καλλιτεχνικό κοινό τρεις μέρες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα. Ο κήπος μου βρίσκονταν επάνω από το καταφύγιο που μετατράπηκε σε στούντιο για έναν χρόνο. Μετέφερα τους κορμούς δέντρων, τα πρώτα μου «wood logs», χρηστικά καθίσματα-γλυπτά, όπου χάραξα επάνω λέξεις και φράσεις για τη σχέση φύσης, τέχνης και επιστήμης και άκουγα John Cage για να φτιάξω το δικό μου sound piece. Εκεί ανέπτυξα τους πρώτους σπόρους μανιταριών, καθώς και τα «growing crystals», που έγιναν μέρος των γλυπτών μου. Διάβαζα βιβλία για τα δάση, την αποψίλωση των δασών και τα μανιτάρια. Πήγαινα πολύ συχνά σε ημερήσιους οργανωμένους, ομαδικούς περιπάτους για την έρευνα και ανεύρεση μανιταριών στις περιοχές Epping Forest, όπου και δίδασκα, στο High Gate Wood, στο Hampstead Heath και στα υπέροχα δάση του Νότιου Λονδίνου, στο Dulwich Park, στο Richmond Park και στο South Norwood Country Park.
-Τι σημαίνει για εσάς το μυκήλιο ως σύμβολο και πώς το χρησιμοποιείτε για να εκφράσετε έννοιες όπως η γνώση, η αναγέννηση και η καταστροφή;
–Η καταστροφή οδηγεί στην αναγέννηση. Χρησιμοποιώ την καταστροφή, την ανακύκλωση και τον ανασχηματισμό ως σύστημα αναγέννησης για την παραγωγή έργων (βλέπε καταστροφή βιβλίων History of Book destruction). Τα μανιτάρια, όπως και τα βιβλία, είναι αποθήκες γνώσης, μνήμης και καταλύτες για μετασχηματισμό. Και τα δύο χρησιμεύουν ως ενδιάμεσοι χώροι μεταξύ του θανάτου και της ζωής. Και τα δύο γίνονται αγωγοί συνέχειας, ενσωματώνοντας τη δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ θανάτου, καταστροφής και αναγέννησης, γνώσης και κατανόησης.
Τι συμβαίνει όταν ένα βιβλίο «αποτρέπει την αναγνωσιμότητα» ή γίνεται δυσανάγνωστο; Πρέπει να γίνει αισθητό! Πρέπει να απορροφηθεί και να ενεργοποιηθεί. Στα χειροποίητα γλυπτικά έργα με τίτλο «Fungi/Μushrooms» (2010-) εξερευνώ με εμμονή την κοσμική ομοιότητα των βραγχίων των μυκήτων με τις σελίδες των βιβλίων, μεταξύ άλλων.
Χρησιμοποιώ τον όρο «Funga», που στις βιοεπιστήμες είναι ένας αναγνωρισμένος όρος στο βασίλειο των μυκήτων (της δεκαετίας του 2000), παρόμοιος με τη μακροχρόνια πανίδα για τα ζώα και τη χλωρίδα για τα φυτά. Ακριβώς όπως οι μύκητες αποσυντίθενται και ανασυνθέτουν την οργανική ύλη, μετατρέποντας τη φθορά σε νέα ανάπτυξη, διευκολύνοντας την αναγέννηση του φυσικού κόσμου, τα βιβλία συλλέγουν και διαδίδουν την ανθρώπινη σκέψη σε γενιές, δίνοντας ζωή σε αδρανείς ιδέες, διασφαλίζοντας ότι η σοφία επανερμηνεύεται για να τροφοδοτήσει το μέλλον.
-Στην έκθεσή σας συνδυάζετε τη φύση με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Πώς αντιμετωπίζετε την έννοια της διαρκούς αλληλεπίδρασης ανάμεσα στη φύση και τις ανθρώπινες δημιουργίες;
-Ο Δαρβίνος υποστήριζε ότι η ζωή είναι σαν ένα δέντρο στο οποίο, καθώς οι ρίζες του αναπτύσσονται, σχηματίζονται διαφορετικά κλαδιά, τα είδη, τα οποία, με το πέρασμα του χρόνου, συνεχίζουν να διαφοροποιούνται, οδηγώντας στη δημιουργία νέων ειδών. Ο Κωσμάς Αιτολός έλεγε ότι οι Άνθρωποι θα πεθάνουν επειδή δεν θα αγαπάνε ποια τα δέντρα.
Στην έκθεση μου «The Wood Wide Web» παρουσιάζω έξι αναγνωρίσιμα δέντρα που συμβιώνουν με μανιτάρια ζωγραφισμένα σε μεγάλες διαστάσεις 180 x 85 εκ. σε χρωματιστό χαρτί φτιαγμένο από σελίδες βιβλίων. Το καθένα έχει ξεχωριστές υφολογικές ιδιομορφίες, και όλα μαζί ενσαρκώνουν προσωπικότητες με ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά.
Όπως τονίζει ο Πάνος Γιαννικόπουλος στο κείμενο του καταλόγου ‘’Τα μυκητιακά δίκτυα, κρατούν δεμένη την επιφάνεια του κόσμου και η υπόγεια νοημοσύνη του μυκηλίου, μας υπενθυμίζουν πως ό,τι θεωρούμε αδρανές έχει τη δύναμη να αλλάξει ολόκληρα συστήματα. Είτε πρόκειται για το έδαφος ενός δάσους είτε για ένα σκονισμένο ράφι βιβλιοθήκης, το κάλεσμα παραμένει: ας επιτρέψουμε στην ύλη για να την επαναδιαμορφώσουμε και να γεννηθούν νέα δίκτυα ζωής εκεί όπου δεν τα περιμένουμε’’.
-Ποια είναι η σημασία των “Fungi Logs–Nugrybauti” στην έκθεσή σας; Πώς τα έργα αυτά συνδέονται με την κοινωνία και την οικολογία.
-Τα «Fungi Logs–Nugrybauti» είναι χειροποίητα ξυλόγλυπτα σκαμπό από κορμούς δέντρων που βρήκα και επεξεργάστηκα. Εξερευνώ με εμμονή την κοσμική ομοιότητα των βραγχίων των μυκήτων με τις σελίδες των βιβλίων, μεταξύ άλλων. Κόβω, τρίβω, ανασυνθέτω ποικίλους τόμους σε επανάχρηση, εμφυτεύοντας και ενσωματώνοντας τους σε κορμούς δέντρων ώστε να ξεπροβάλλουν πλέον σε διαφορετικά σχήματα και είδη μανιταριών. Λειτουργούν σαν κόμβοι ενός μυκητιακού δικτύου, ενεργοποιώντας εκ νέου τα βιβλία ως τμήματα μιας διαρκούς διαδικασίας μετασχηματισμού. Τα χρηστικά γλυπτικά αντικείμενα (wood logs) προσκαλούν τον θεατή να τα ψηλαφήσει και να στοχαστεί την τριπλή αλληλοσύνδεση ανάμεσα στο χαρτί, το κείμενο και το ξύλο. Αντί το δέντρο να μετατρέπεται σε βιβλίο, το βιβλίο επιστρέφει στο δέντρο, δημιουργόντας ένα παιχνίδι αμοιβαιότητας που ξεπερνά τα όρια της ύλης.
Η λέξη Nugrybauti είναι χαραγμένη επάνω με χρυσό. Στη Λιθουανία, όπου ο κόσμος έχει εμμονή με την συλλογή μανιταριών, φτάνει κανείς σε κατάσταση «nugrybauti», που είναι μια συνηθισμένη εμπειρία, όταν παραστρατήσει σε ένα δάσος ενώ μαζεύει φαγώσιμα μανιτάρια, και τριγυρνά άσκοπα πάνω από βρύα, κλαδιά και γύρω από τις φούστες των ερυθρελάτων. Ωστόσο, πιο συχνά, το nugrybauti περιγράφει την κατάσταση που βρίσκεται κάποιος που έχει χάσει το νήμα μιας ιστορίας ή αποκλίνει από την πλοκή μιας ιστορίας.
-Η σύνδεση μεταξύ των μυκήτων και των βιβλίων είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς οι δύο αυτοί κόσμοι συνυπάρχουν στην τέχνη σας;
–Σπόροι σιτάκε αναπτύσσονται κυριολεκτικά στο βιβλίο-γλυπτό «ISBN with Shiitake», βασισμένο στο βιβλίο «Το βάρος της πεταλούδας» του Erri De Luca, που επιλέχθηκε από τον επιμελητή Σταμάτη Σχιζάκη για την πρόσφατη συνεργασία μας στην «Πρώτη, Τελευταία και Παντοτινή Μπιενάλε του Ψηλορείτη». Ομοίως, το μυκήλιο πλευρώτους καταλαμβάνει τις δασοκομικές μελέτες του παππού μου, τις οποίες ανακάλυψα στο αρχείο της μητέρας μου και περιλαμβάνουν τεκμήρια μοναστηριών του Αγίου Όρους και του Σέιχ Σου. Τα γράμματα -οι λέξεις, το κείμενο, η γνώση- καταλαμβάνονται από το μυκήλιο-μυκόρριζα, ένα υπόγειο Network, το οποίο βοηθάει στην αναβίωση των δέντρων από όπου προέρχεται το χαρτί και κατασκευάζεται το βιβλίο που φέρει το κείμενο και ούτω καθεξής… ως μέρος μιας συνεχιζόμενης διαδικασίας οργανικού μετασχηματισμού ή οργανικής διείσδυσης. The Wood Wide Web.
Από τον «Wood Wide Web», μέχρι τον καθαρισμό πετρελαιοκηλίδων και την αποκατάσταση ραδιενεργών περιοχών, το μανιτάρι είναι ταυτόχρονα έμπνευση και πρακτική πηγή αλλαγής
-Ποιο ρόλο παίζουν τα “Bookscapes” στην αναπαράσταση της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση και τη γνώση, και τι σημαίνει για εσάς η έννοια της «αναγέννησης» σε αυτό το πλαίσιο;
–Τα έργα με τίτλο «The Wood Wide Web», «Mycolatry», και «The True Future is Fun-Fungal», από τη σειρά «Bookscapes» με την επανάχρηση σκληρόδετων εξωφύλλων, όπως η Larousse , το Βυζάντιο, και δημιουργούν «μωσαϊκά» ή text-based paintings με μοτίβα μαρμαρογραφίας. Το κείμενο και οι λέξεις σε κάθε έργο διαπραγματεύονται τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τη θρησκεία και τη γνώση.
Όπως αναφέρει και ο Ιστορικός Τέχνης, Πάνος Γιαννικόπουλος στο κείμενο του ‘’Στη ζωγραφική της, η Μήτρεντσε εμβαθύνει ακόμα περισσότερο: επαναχρησιμοποιεί σκληρά και μαλακά εξώφυλλα στη σειρά Bookscapes και στις σελίδες βιβλίων στη σειρά Trees ως επιφάνειες για την απεικόνιση δέντρων—μια εικόνα που επιστρέφει στον εαυτό της. Το εξώφυλλο, που κάποτε ήταν ο επεξεργασμένος φλοιός ενός δέντρου, διεκδικεί ξανά την προέλευσή του πάνω στη ζωγραφισμένη επιφάνεια, ένας φασματικός καθρέφτης που το επαναφέρει στην πλήρη απεικόνισή του. Αυτή η κυκλική λογική αντικατοπτρίζει τον μυκητιακό τρόπο της σύνθεσης και αποσύνθεσης: ό,τι κάποτε ήταν ζωντανό γίνεται αντικείμενο, αλλά μπορεί να επανακτήσει ζωή μέσω δημιουργικών πρακτικών. Η Μήτρεντσε σκέφτεται συγγένειες κυτταρίνης, μελανιού και σπορίων – σε ένα πυκνό ιστό που αρνείται να αφήσει οποιαδήποτε οντότητα απομονωμένη. Σελίδες, χρώματα, γενεαλογίες, ακόμα και οι θεατές συμπλέκονται σ’ ένα αέναο παζλ, ανανεώνοντας διαρκώς την υλική τους αλληλουχία. Αυτή η πρακτική υπερβαίνει και τη συνηθισμένη οικονομία της τέχνης. Ενώ αρκετά σύγχρονα έργα καταφεύγουν στη λατρεία της «διαρκούς αντοχής» ή της «απόλυτης καταστροφής», η Μήτρεντσε ακολουθεί έναν διαφορετικό, ενδιάμεσο δρόμο: τα έργα της διατηρούν μια στοιχειώδη διάρκεια, αλλά αλληλεπιδρούν οργανικά με το περιβάλλον και την ενεργή συμμετοχή του θεατή.’’
-Τι μπορεί να μάθει το κοινό για τη μυκητολογία και τα μανιτάρια μέσω των έργων σας και ποιο μήνυμα θέλετε να μεταδώσετε σε σχέση με τον ρόλο των μυκήτων στον πλανήτη μας;
-Είναι μια έκθεση που απευθύνεται στην εποχή μας, η οποία χαρακτηρίζεται από τις οικολογικές διαταραχές και την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμβίωσης. Προσκαλώ τους επισκέπτες σε συζητήσεις που πραγματεύονται τη σημασία της μυκητολογίας και των δασών για την κοινωνία. Οι απίστευτες ιδιότητες των μυκήτων, η ιστορία τους, καθώς και οι αμέτρητες χρήσεις τους σε υλικά, ιατρική και οικολογία, έχουν θετικό αντίκτυπο στον πλανήτη.
Στις νεκρές φύσεις μου, ενσωματώνονται και πρόσφατες εκδόσεις περί μυκήτων, όπως η «Let’s Become Fungal! (2023)» της Yasmine Ostendorf-Rodriguez και το «The Mushroom at the End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins» (2015) της Κινεζοαμερικανίδας ανθρωπολόγου Anna Tsing, που περιγράφει και αναλύει τις παγκοσμιοποιημένες αλυσίδες εμπορευμάτων των μανιταριών matsutake. Και το «Unruly Edges: Mushrooms as companion Species», όπως θα έλεγε η Donna Haraway, μιλάει για την ανθρώπινη φύση ως μια διαειδική σχέση. Μέσα από την αναζήτηση και συλλογή μανιταριών μπορούμε να φτάσουμε στα απείθαρχα άκρα της αυτοκρατορίας μας, όπου οι αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των ειδών που κάνουν δυνατή τη ζωή στη γη δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Καθώς οι άνθρωποι έχουν αποσυνδεθεί όλο και περισσότερο από τον φυσικό κόσμο, τα μανιτάρια φυτρώνουν μέσα από τις ρωγμές της εκβιομηχάνισης και του καπιταλισμού για να παρέχουν νέους τρόπους σκέψης για τα πάντα, από φαγητό μέχρι έπιπλα, ρούχα μέχρι κτίρια, και την οικονομία στην κοινωνία. Ενώ η συνεισφορά των μυκήτων στην ιατρική και τη βιοτεχνολογία αυξάνεται συνεχώς, τώρα παρέχουν επίσης νέους τρόπους για την καταπολέμηση της ρύπανσης και των απορριμμάτων. Από τον «Wood Wide Web», μέχρι τον καθαρισμό πετρελαιοκηλίδων και την αποκατάσταση ραδιενεργών περιοχών, το μανιτάρι είναι ταυτόχρονα έμπνευση και πρακτική πηγή αλλαγής.
Επίσης σήμερα, η επιστημονική κοινότητα παίρνει πολύ σοβαρά τη χρήση της ψιλοκυβίνης, με ένα κύμα ακαδημαϊκών ερευνών για τη χρήση της για τη θεραπεία της κατάθλιψης, ενώ καλλιτέχνες, σχεδιαστές και στοχαστές διερευνούν τις αισθητικές, επιστημονικές και πολιτιστικές δυνατότητες αυτών των παράξενων και υπέροχων ζωντανών όντων. Οι μύκητες μπορεί όχι μόνο να αλλάξουν τη μορφή του μελλοντικού μας κόσμου, αλλά μπορεί επίσης να αλλάξουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε γι’ αυτόν.
Οι μύκητες μπορεί όχι μόνο να αλλάξουν τη μορφή του μελλοντικού μας κόσμου, αλλά μπορεί επίσης να αλλάξουν τον τρόπο που σκεφτόμαστε γι’ αυτόν
-Μιλήστε μας για τη σύνδεση που κάνετε μεταξύ των απαγορευμένων βιβλίων και των μανιταριών. Ποια είναι η προσωπική σας άποψη για την έννοια του “απαγορευμένου” στη γνώση;
-Τα μανιτάρια, οι άνθρωποι και τα βιβλία συνδέονται μεταξύ τους, καθώς στην ευρύτερη κατηγορία του καθενός υπάρχουν επίσης απαγορευμένες ουσίες. O απαγορευμένος καρπός της γνώσης, τα απαγορευμένα, λογοκριμένα βιβλία από ολοκληρωτικά καθεστώτα ή ακόμα και τα θανατηφόρα ή τοξικά μανιτάρια που τρώγονται μόνο μία φορά. Ο Terence McKenna πρότεινε ότι το απαγορευμένο φρούτο ήταν μια αναφορά σε ψυχοτρόπα φυτά και μύκητες, συγκεκριμένα μανιτάρια ψιλοκυβίνης, τα οποία θεωρούσε ότι έπαιξαν κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Πρόσφατα, ομάδα ερευνητών του Imperial College εφαρμόζει θεραπευτική αγωγή μανιταριών με θετικά αποτελέσματα σε ασθενείς με μακροxρόνια κατάθλιψη. Έτσι προκύπτει η σειρά έργων μου με τίτλο «Forbidden ISBN with Fungi», δώδεκα νεκρές φύσεις μικρής κλίμακας σε χαρτί (μολύβι, κολάζ και χειροποίητη μεταξοτυπία), όπου τα ISBN απαγορευμένων ή λογοκριμένων βιβλίων (βλέπε την τετράωρη περφόρμανς μου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος τον Ιούλιο του 2024 σε επιμέλεια Ν. Π. Παΐσιου) συνυπάρχουν στην σύνθεση με απαγορευμένα μανιτάρια βγαλμένα από την εγκυκλοπαίδεια Larousse.
-Πώς βλέπετε την εξέλιξη της σχέσης σας με τη φύση και τη μυκητολογία στο μέλλον; Υπάρχουν άλλες πτυχές του φυσικού κόσμου που σκοπεύετε να εξερευνήσετε στην καλλιτεχνική σας πορεία;
-Οι μύκητες είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας, ποιητικής έμπνευσης και μεταμόρφωσης. Μέσα από τους μύκητες μπορώ και εξερευνώ θέματα όπως μεταμόρφωση, αποσύνθεση, αναγέννηση, βιωσιμότητα και τον κύκλο της ύλης. Αυτή η έρευνα θα συνεχιστεί με πολύ αγάπη και προσοχή.
Ο αξιόλογος αυτός οργανισμός στηρίζει όλη τη ζωή στη Γη. Όλα τα έμβια όντα υπάρχουν σε συμβίωση με τα μανιτάρια και αυτή η πολυειδική εμπλοκή είναι η βάση όλων των οικοσυστημάτων. Αυτό εγείρει μεγάλα ερωτήματα σχετικά με το πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα είδη και προσφέρει απίστευτες νέες δυνατότητες για το πώς μπορούμε να σκεφτόμαστε το μέλλον του κόσμου μας.
Info Έκθεσης
“The Wood Wide Web”, – Χριστίνα Μήτρεντσε
CITRONNE Gallery – Αθήνα
Πατριάρχου Ιωακείμ 19, 10675, Αθήνα | 4ος όροφος
Διάρκεια έκθεσης
Πέμπτη 3 Απριλίου έως Σάββατο 31 Μαΐου 2025
