Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη 

Οι περισσότεροι γνωρίζουν τον επιχειρηματία, Χρύσανθο Πανά -κυρίως- από τις επιτυχημένες επιχειρήσεις του στον χώρο της εστίασης και της διασκέδασης. Είναι γεγονός ότι όλοι οι διεθνούς φήμης αστέρες του κόσμου περνώντας από την Αθήνα, θα γευματίσουν οπωσδήποτε στο Athénée. Όσοι τον γνωρίσουν λίγο καλύτερα, θα αντιληφθούν αμέσως το πόσο πολύπλευρος είναι, και το ανεξάντλητο πάθος του για την Τέχνη. Η Τέχνη για αυτόν αποτελεί μια εσωτερική διέξοδο, μια ανάγκη χωρίς απαραίτητα επενδυτικό χαρακτήρα.  

Μεγάλωσε ανάμεσα στα έργα της γιαγιάς του και ταλαντούχας προσωπογράφου, Μαριάνθης Πανά, μαθήτριας του Παρθένη, ενώ περιβάλλονταν πάντα από προσωπικότητες της τέχνης, όπως ο ζωγράφος και καθηγητής Γιάννης Καββαδίας, ο εξάδελφός του Αλέξανδρος Ίσαρης και ο Βασίλης Φωτόπουλος, που με τόσο σεβασμό και υπερηφάνεια αναφέρεται στην συνέντευξή μας και πολλοί άλλοι. Οι αγαπημένες του γκαλερί, όπως οι Ζουμπουλάκη, Νέες Μορφές, Γκαλερί 7, Επίπεδα, Αντήνωρ, Κρεωνίδης Αστρολάβος, Τρίτο Μάτι και αργότερα η Ρεβέκκα Καμχή, The Breeder, Ανδρέας Μελλάς, Ελευθερία Τσέλιου, Crux Galerie αλλά και άλλες δραστήριες περιφερειακές γκαλερί, όπως η Όλγα Γεωργαντέα, αποτέλεσαν το εφαλτήριο της προσωπικής του συλλογής. 

Η  Συλλογή Χρ. Πανά μετρά ήδη 250 έργα τέχνης, μέρος των οποίων ο κοσμοπολίτης συλλέκτης παρουσίασε τον Δεκέμβριο του 2022 στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στο πλαίσιο της έκθεσης Greek Kaleidoscope. Έργα των Marina Abramovic, Stephen Antonakos, Takis, Gregory Crewdson, Απόστολου Γεωργίου, Γιάννη Βαρελά, και πολλών άλλων κοσμούν τη Συλλογή του. Στο πλαίσιο της υποστήριξης των νέων καλλιτεχνών, ο ίδιος επιλέγει κατ’ αποκλειστικότητα έργα ανερχόμενων σύγχρονων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. 

Κάποια από αυτά θαυμάσαμε στο χώρο του στο Κολωνάκι, όπου πρόσφατα παρευρεθήκαμε και μιλήσαμε μαζί του. Μεταξύ άλλων, ο συλλέκτης αναφέρθηκε στην οικογενειακή συλλογή από αντικείμενα και έργα τέχνης γύρω από την ελληνική επανάσταση, με έμφαση στις πόρπες και τα κοσμήματα, μέρος της οποίας, έχει δωρίσει στο Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Ιωάννινα, καθώς και στην καταξιωμένη Ιστορικό Τέχνης Άννα Χατζηνάσιου, σύμβουλό του σε θέματα Τέχνης.  

Ο καταξιωμένος επιχειρηματίας και ιδιοκτήτης του Island, που καθιέρωσε διεθνώς την “αθηναϊκή ριβιέρα” μιλά στο Artviews.

-Χρύσανθε, πώς ξεκινήσατε να συλλέγετε έργα τέχνης; 

-Πάντα περιβαλλόμουν από την Τέχνη, η οποία βρίσκονταν παντού στο σπίτι μας. Από νωρίς κατάλαβα την αγάπη μου για τις Τέχνες. Από νεαρή ηλικία, στα 18 μου, αγόρασα το πρώτο μου έργο, με δικά μου χρήματα. Και έτσι, το πρώτο έργο έφερε και το επόμενο, και η αγάπη μου για την Τέχνη όλο και μεγάλωνε, όπως μεγάλωσε και η συλλογή μου. Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες αριθμούν περίπου 250 έργα τέχνης της συλλογής μου.  

-Έχετε στη Συλλογή σας έργα που έχει ζωγραφίσει η γιαγιά σας. Μιλήστε μας γι’ αυτά; 

-Η γιαγιά μας, Μαριάνθη Πανά, ήταν ένας σπουδαίος και ταλαντούχος άνθρωπος. Είχε κάνει σπουδές στο εργαστήρι του Παρθένη. Η ζωγραφική της ήταν κυρίως πορτρέτα. Ένα από αυτά είναι και το πορτρέτο του Franz Liszt το οποίο το ζωγράφισε το 1927, γεγονός που δείχνει  την παιδεία που έλαβε τότε η ίδια αλλά και η υπόλοιπη οικογένεια. Ακόμα η θεία του πατέρα μου, Ήβη Πανά, ήταν η δασκάλα πιάνου της Μαρίας Κάλλας.  

-Κύριο κίνητρο σας είναι η υπεραξία που μπορεί να έχει το έργο στο μέλλον ή απλά η ικανοποίηση που προσφέρει η Τέχνη; 

-Η αγάπη και το πάθος μου για την τέχνη είναι αδιαπραγμάτευτα. Όταν άρχισα να συλλέγω έργα τέχνης το έκανα από καθαρή αγάπη. Τότε δεν είχα στο μυαλό μου το πόσο θα μπορούσε να μεγαλώσει η συλλογή μου και την αξία που θα είχαν τα έργα αυτής. Ισχύει όμως πως για πολλούς η Τέχνη λειτουργεί σαν επενδυτικό εργαλείο. Εγώ προσωπικά όμως, την βλέπω από ρομαντική οπτική και όχι από επενδυτική.  

-Συλλέγετε και άλλα αντικείμενα εκτός από έργα Τέχνης;  

-Έργο τέχνης μπορεί να είναι το οτιδήποτε έχει φιλοτεχνηθεί σωστά, έχει έμπνευση και ουσία. Ένας πίνακας, ένα βάζο, ένα φωτιστικό, κοσμήματα και πολλά άλλα. Υπάρχουν παντού όλα αυτά στο σπίτι μου αλλά και στους χώρους που φτιάχνουμε μαζί με τον αδερφό μου, Σπύρο. Είναι ζωτικής σημασίας για εμένα. Η οικογένεια του πατέρα μου είχε συλλογή από αντικείμενα και έργα τέχνης γύρω από την ελληνική επανάσταση, με έμφαση στις πόρπες και τα κοσμήματα. Ένα μεγάλο μέρος της συλλογής το έχω εγώ στην κατοχή μου και τα υπόλοιπα τα έχω δωρίσει στο Μουσείο Αργυροτεχνίας στα Ιωάννινα. 

-Για ποια έργα στη συλλογή σας είστε υπερήφανος; 

-Για όλα τα έργα της συλλογής μου είμαι περήφανος. Όλα τα έργα, την στιγμή που τα αγόραζα, κάτι σήμαιναν για εμένα. Και βλέποντας τα με γυρίζουν πίσω στο χρόνο. Κάποια από αυτά είναι τα έργα του βραβευμένου με Όσκαρ, Βασίλη Φωτόπουλου, ο οποίος έμελλε να γίνει η καθημερινή μου συναναστροφή. Ο ίδιος έχει φιλοτεχνήσει το εξώφυλλο του μενού του Island. Επίσης, θα αναφερθώ στο έργο neon του Stephen Antonakos, στης Marina Abramović το οποίο έχει αφιερώσει σε εμένα η ίδια, στο γλυπτό του Takis, το οποίο είναι μοναδικό, παρ’ ότι οι δουλειές των γλυπτών είναι πολλαπλές, στο έργο του Stanley Whitney το οποίο πρόσφατα προστέθηκε στην συλλογή μου. 

-Πώς επιλέγετε ένα έργο; Επιλέγετε έργο ή καλλιτέχνη; Προτιμάτε να γνωρίζετε προσωπικά τον καλλιτέχνη ή δεν σας αγγίζει αυτό;  

-Είναι κάποιοι καλλιτέχνες που ήθελα να τους έχω στην συλλογή μου. Η πλειονότητα των έργων όμως έχουν επιλεχθεί βάση του έργου και όχι τόσο του καλλιτέχνη. Μου αρέσει να εξερευνώ νέους καλλιτέχνες, καινούριες γκαλερί και μουσεία σε όλο τον κόσμο. Όλα μου τα ταξίδια πάντα θα περιλαμβάνουν επισκέψεις σε χώρους τέχνης. Από την εξερεύνηση αυτή προκύπτουν σπουδαία νέα ταλέντα και υπέροχα έργα τέχνης. Είναι ανάσα και ανανέωση για εμένα τον ίδιο η τέχνη. Έχει αδιαπραγμάτευτη σπουδαιότητα.  

-Ποιοι Έλληνες σύγχρονοι καλλιτέχνες θεωρείτε ότι έχουν δυναμική και τους έχετε επιλέξει για την Συλλογή σας; 

-Υπάρχουν πολλοί νέοι Έλληνες καλλιτέχνες που παρουσιάζουν αξιοσημείωτο και σημαντικό έργο. Δεν μπορώ να αναφερθώ ονομαστικά σε κάποιους από αυτούς γιατί θα πρέπει να αναφέρω πολλά ονόματα! Και είναι σπουδαίο που υπάρχουν τόσα ελληνικά ονόματα που παράγουν τέχνη με ουσία και βάθος. Είναι σημαντικό για την Ελλάδα το γεγονός ότι έχει αρχίσει να εισχωρεί δυναμικά στην σύγχρονη τέχνη και έχει να παρουσιάσει πολλούς νέους Έλληνες ταλαντούχους καλλιτέχνες!  

Είναι ανάσα και ανανέωση για εμένα τον ίδιο η τέχνη

-Ποιους ξένους καλλιτέχνες ξεχωρίζετε; 

-Προσφάτως στην συλλογή μου προστέθηκε έργο του Stanley Whitney που είναι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης. Η ζωγραφική του Fernando Botero πάντα μου άρεσε και είμαι χαρούμενος που έχω έργο του. Και φυσικά η Chryssa είναι σπουδαία και διεθνώς αναγνωρισμένη καλλιτέχνης. Έργα της υπάρχουν στις μόνιμες συλλογές των σημαντικότερων μουσείων στο εξωτερικό. Επίσης ένα έργο neon από την Chryssa υπάρχει στην συλλογή μου.  

–Γνωρίζουμε ότι από την εποχή που είχατε το Bricolage, υπεύθυνη για τα εικαστικά ήταν η σύμβουλος τέχνης, Άννα Χατζηνάσιου-Καπαρουνάκη. Πιστεύετε ότι η συμβουλευτική κάποιου ειδικού είναι χρήσιμη για την δημιουργία μιας αξιόλογης συλλογής; 

-Με την Άννα πέραν του ότι είμαστε αγαπημένοι φίλοι, η ίδια είναι εξαιρετική επιμελήτρια και την εκτιμώ βαθιά. Εκείνη καθόρισε το πρόγραμμα των εκθέσεων του Bricolage και καλό θα ήταν να αναφέρω ότι δημιουργήσαμε παράλληλο event με την Freeze Art Fair στο Λονδίνο. Η Άννα είναι συνοδοιπόρος μου όλα αυτά τα χρόνια. Σίγουρα, για την δημιουργία μιας συλλογής απαιτείται και η συμβολή ενός ειδικού με επιστημονική κατάρτιση όπως είναι ένας εικαστικός τέχνης. 

-Διοργανώνετε εικαστικά δρώμενα στα μαγαζιά σας;  

-Σε όλους τους χώρους μας, πάντα σημαντικό ρόλο παίζει η Τέχνη που επιλέγουμε να μπει. Αναγάγει τον χώρο σε ένα διαφορετικό επίπεδο. Βοηθάει στην δημιουργία της ατμόσφαιρας που επιθυμούμε κάθε φορά. Όλοι οι καλλιτέχνες που είχαν κάνει έκθεση στο Bricolage, είναι καλλιτέχνες που έχουν δείξει τα έργα τους στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Στο Foyer γίνονται κατ’ εξοχήν εικαστικές εκθέσεις, όπως αυτή του Πάνου Κοκκινιά, του Richard Bellia, της Alison Jackson και πολλών άλλων. Στο Athénée είχαν παρουσιαστεί έργα των Picasso, Matisse και Giacometti.  

-Ποιος -θεωρείτε- είναι ο ρόλος του Συλλέκτη στην υπηρεσία της Τέχνης;  

-Οι ιδιωτικές συλλογές τέχνης είναι προσωπική υπόθεση. Ο κάθε συλλέκτης επιλέγει τα έργα της συλλογής του βάση των δικών του κριτηρίων, αισθητικών αλλά και άλλων. Οπωσδήποτε η συμβολή του συλλέκτη είναι η υποστήριξη των καλλιτεχνών, αν δεν μπορούν να υποστηριχθούν οι καλλιτέχνες δεν θα μπορέσει να υπάρξει και συνέχεια. 

-Ως επιτυχημένος επιχειρηματίας, το θεωρείτε πιθανό να εμπλακείτε εμπορικά με την Τέχνη; 

-Την συλλογή μου αλλά και την Τέχνη γενικότερα την βλέπω καθαρά από ένα πιο ρομαντικό πρίσμα. Είναι μια ιδιαίτερη σχέση. Δένομαι με τα έργα και το καθένα σημαίνει κάτι ξεχωριστό για εμένα. Γι’ αυτό τον λόγο δεν θα επέλεγα να εμπλακώ εμπορικά με αυτήν.  

Info 

Τη συλλογή του μπορεί κανείς να επισκεφτεί από τον διαδικτυακό κατάλογο που έχει δημιουργήσει στη διεύθυνση www.relatedart.com