Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

Με αφορμή τη βράβευσή της από το Ίδρυμα Γ. & Α. Μαμιδάκη με το Βραβείο Τέχνης 2025, η Δανάη Στράτου, μια από τις πιο καταξιωμένες σύγχρονες εικαστικούς, μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις και τις εμπειρίες πίσω από το έργο της «Ενάρετη Σπείρα».

Η δουλειά της, που αναπτύσσεται με σεβασμό στο παρελθόν αλλά και με μια ισχυρή διάσταση του παρόντος και του μέλλοντος, συνδυάζει τη φύση, την ιστορία και την τέχνη με έναν τρόπο που προκαλεί τον θεατή να επανεξετάσει τον χρόνο και τη μνήμη, την ανθρώπινη πορεία και τις πολιτισμικές αξίες.

Μέσα από τη συνομιλία μας, η Δανάη Στράτου αποκαλύπτει τις σκέψεις της γύρω από το έργο που της απέφερε το βραβείο, τις προσωπικές της συνδέσεις με την Κρήτη, τον συμβολισμό του Δίσκου της Φαιστού και την εσωτερική διαδικασία που οδήγησε στη δημιουργία μιας εγκατάστασης που αντανακλά το αέναο πέρασμα του χρόνου και την ανθρώπινη εξέλιξη.

Η «Ενάρετη Σπείρα» είναι μια εγκατάσταση που αποτελείται από 113 πιθάρια τοποθετημένα σε σπειροειδή διάταξη, εμπνευσμένα από τον αινιγματικό δίσκο της Φαιστού. Τα αγγεία, που σχεδιάστηκαν από την καλλιτέχνιδα και κατασκευάστηκαν στο Θραψανό της Κρήτης, ξεπερνούν τον παραδοσιακό ρόλο τους και γίνονται σύμβολο της αέναης κίνησης της ανθρωπότητας και των σταθμών της ανθρώπινης ιστορίας.

Η πρώτη παρουσίαση του έργου θα γίνει το Σάββατο 14 Ιουνίου στο Minos Palace Resort στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, και θα παραμείνει μόνιμα στην Συλλογή Τέχνης του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη.

-Δανάη, τι σας συγκίνησε περισσότερο όταν μάθατε ότι επιλεχθήκατε για το βραβείο;

-Η αλήθεια είναι ότι δούλεψα πολύ για αυτή την πρόταση έχοντας την έγνοια να ταιριάξει όχι μόνο στο συγκεκριμένο τοπίο αλλά και στον τόπο, στην Κρήτη και την ιστορία της. Οπότε φυσικά χάρηκα πολύ που η πρότασή μου είχε θετική αποδοχή.

Όταν έμαθα ότι υπήρξε μεγάλη συμμετοχή από καλλιτέχνες όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αυτό με χαροποίησε ακόμα περισσότερο το ότι δηλαδή η προσέγγισή μου έπεισε τους κριτές που κατέληξαν ότι αυτό ήταν το έργο που θα είχε νόημα να υλοποιηθεί.

Επίσης το έργο αυτό που με έναν τρόπο γεννήθηκε από την Κρήτη – μιας και εκεί δημιουργήθηκαν αρχικά τα πιθάρια για την εγκατάσταση «Πάνω στη Γη Κάτω από τα Σύννεφα» που υλοποιήθηκε στην Ελευσίνα το 2017- εξελίχθηκε στην πρόταση «Ενάρετη Σπείρα» και επιστρέφει εκεί για να βρει τον τελικό προορισμό του. Αυτό με συγκινεί ιδιαίτερα.

-Αν μπορούσατε να αφιερώσετε αυτό το βραβείο σε μια έννοια ή αξία — ποια θα ήταν;

-Η έννοια της θετικής εξέλιξης, στην οποία συνυπάρχει η έννοια της συνέχειας και της μνήμης. Η σύνδεση δηλαδή μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος μέσω του έργου.

-Πώς επηρέασε τη σκέψη σας το γεγονός ότι το βραβείο συνδέεται με την πολιτιστική παρακαταθήκη του Ιδρύματος Μαμιδάκη;

-Η απονομή του βραβείου σε συνάρτηση με την πολιτιστική παρακαταθήκη του Ιδρύματος Μαμιδάκη ενίσχυσε την αίσθηση ευθύνης και ιστορικής συνέχειας που διαπερνά το έργο μου. Το Ίδρυμα, με τη σταθερή του προσήλωση στην ενίσχυση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας, φέρει έναν πλούτο πολιτισμικών αξιών και ιδεών, που λειτουργούν όχι μόνο ως θεσμικό πλαίσιο, αλλά και ως δημιουργικός συνομιλητής για κάθε καλλιτέχνη.

Η ενσωμάτωση του έργου μου σε έναν τέτοιο διάλογο όξυνε τη συνείδησή μου ως δημιουργού απέναντι στην έννοια της πολιτιστικής κληρονομιάς, όχι ως στατικού αποθέματος, αλλά ως ζωντανού οργανισμού που ανανεώνεται μέσα από τη σύγχρονη πρακτική και την καλλιτεχνική παρέμβαση.

-Με ποιο τρόπο η ίδια η Κρήτη – τοπίο, φως, ιστορία – τροφοδότησε το έργο για το οποίο βραβευτήκατε;

-Η Κρήτη υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για τη μορφολογική, τεχνική και εννοιολογική συγκρότηση του έργου. Το τοπίο της, ακατέργαστο και υπερβατικό, ασκεί μια σχεδόν τελετουργική επίδραση στον παρατηρητή, ενώ το φως της—διαυγές, σωματικό και μεταβαλλόμενο—επιβάλλει μια ιδιαίτερη αισθητική γλώσσα.

Παράλληλα, η ιστορική της τοποθέτηση ως τόπος συνάντησης πολιτισμών και φορέας αρχαίων μύθων, υπήρξε πηγή βαθιάς έμπνευσης. Το έργο δεν θα μπορούσε να υπάρξει εκτός αυτού του χωρικού και συμβολικού συμφραζομένου· είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν μιας βιωματικής συνομιλίας με τη γη, τη μνήμη και την πολιτισμική αφήγηση που φέρει ο τόπος.

-Το έργο σας αντλεί έμπνευση από τον Δίσκο της Φαιστού, ένα αντικείμενο τόσο αινιγματικό όσο και διαχρονικό. Τι ήταν αυτό που σας προσέλκυσε σε αυτόν τον συμβολισμό;

-Ο Δίσκος της Φαιστού με προσέλκυσε όχι μόνον ως αρχαιολογικό εύρημα, αλλά κυρίως ως σημειολογική κατασκευή που πυροδοτεί ένα ευρύτερο υπαρξιακό και πολιτισμικό στοχασμό.

Το σπειροειδές του σχήμα, η αινιγματική του γραφή και η ερμηνευτική του αμφισημία συνιστούν ένα κατεξοχήν παράδειγμα της διαλεκτικής μεταξύ μνήμης και σιωπής, εγγραφής και λήθης. Μέσα από αυτό το αντικείμενο, ενεργοποιείται μια σκέψη για την ανθρώπινη επιθυμία να κατανοήσει και να αποτυπώσει το πέρασμά της στον κόσμο με σύμβολα, ήχους και εικόνες, πολλές φορές χωρίς να διασφαλίζεται η κατανόηση του μέλλοντος. Ο δίσκος λειτούργησε ως αφετηρία για την εικαστική διερεύνηση της κυκλικής, μη γραμμικής αφήγησης της ιστορίας και της συνείδησης.

-Τα πιθάρια, ως αντικείμενα καθημερινής ζωής αλλά και πολιτισμικής μνήμης, αποκτούν έναν τελετουργικό χαρακτήρα μέσα στο έργο σας. Τι θέλατε να εκφράσετε μέσα από αυτά;

-Η παρουσία των πιθαριών στο έργο ενέχει μια βαθιά σημειολογική φόρτιση που υπερβαίνει τη χρηστική τους προέλευση. Αντιμετωπίζονται όχι ως απλά δοχεία ύλης, αλλά ως φορείς πολιτισμικής μνήμης, ως αντικείμενα-φορείς του βιώματος και της ανθρώπινης καθημερινότητας στο βάθος του χρόνου. Η σπειροειδής τους διάταξη λειτουργεί ως χωρική μεταφορά της κυκλικής αντίληψης του χρόνου και της ύπαρξης, εντάσσοντάς τα σε ένα συμβολικό πεδίο που παραπέμπει σε τελετουργία και ενδοσκόπηση.

Η πράξη της πλήρωσης των πιθαριών με νερό έως το χείλος τους δημιουργεί έναν υδάτινο, νοητό ορίζοντα—μια αθέατη, αλλά παλλόμενη γραμμή σύνδεσης, όπου το υγρό στοιχείο γίνεται φορέας ενότητας και μετάβασης. Το νερό, ως κατεξοχήν σύμβολο ροής, καθαρμού και μεταμόρφωσης, ενισχύει τον τελετουργικό χαρακτήρα των πιθαριών και αποκαλύπτει τον ρόλο τους ως ενσώματες προσεγγίσεις του συλλογικού ασυνειδήτου. Μέσα από αυτή τη σύλληψη, επιδίωξα να αναδείξω την αδιάλειπτη παρουσία της ανθρώπινης εμπειρίας, η οποία εγγράφεται στο υλικό, ενεργοποιεί τον χώρο και μετουσιώνεται σε αφήγηση.

Ελευσίνα 2017:

Η συνεργασία μου με τον Μιχάλη Χουλάκη και τους συνεργάτες του,

για την υλοποίηση των 1000 πιθαριών  ήταν μια από τις ωραιότερες εμπειρίες

-Γνωρίζουμε ότι κατασκευάστηκαν στο Θραψανό, ένα χωριό με βαθιά παράδοση στην κεραμική. Τι σημασία είχε για εσάς η συνεργασία με αυτόν τον τόπο και τους τεχνίτες του;

-Η συνεργασία μου με τον Μιχάλη Χουλάκη και τους συνεργάτες του, για την υλοποίηση των 1000 πιθαριών και άνω που δημιουργήθηκαν αρχικά για το έργο «Πάνω στη Γη Κάτω από τα Σύννεφα» (Ελευσίνα 2017), ήταν μια από τις ωραιότερες εμπειρίες. Η κατασκευή των πιθαριών τότε διήρκεσε περισσότερο από έξι μήνες. Κατά τη διάρκεια των συχνών επισκέψεών μου στο Θραψανό, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω σε βάθος τον τόπο, την κεραμική του παράδοση και τους ανθρώπους του.

Σήμερα, τα ίδια αυτά πιθάρια επανεντάσσονται στο παρόν μέσα από μια νέα ερμηνεία, αποκτώντας καινούργια νοηματοδότηση στο έργο «Ενάρετη Σπείρα».

-Η σπείρα λειτουργεί στο έργο ως μορφή και νοηματοδότηση. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η αέναη γραμμή που δεν τελειώνει ποτέ;

-Η σπείρα, ως μορφικό και συμβολικό σχήμα, φέρει εντός της μια βαθιά φιλοσοφική και υπαρξιακή διάσταση. Δεν πρόκειται απλώς για μια γεωμετρική διάταξη, αλλά για μια αρχέγονη δομή που ενσαρκώνει την αέναη κίνηση της ζωής: τη μετάβαση, τη μεταμόρφωση, την επαναφορά. Η σπειροειδής γραμμή, που ποτέ δεν ολοκληρώνεται, αλλά διαρκώς επεκτείνεται ή επιστρέφει, αποτυπώνει τη δυναμική της ανθρώπινης ύπαρξης και της συλλογικής ιστορίας ως μια ακολουθία μεταβαλλόμενων σταδίων, χωρίς απόλυτη αρχή ή τέλος.

Είναι μια μορφή ανοιχτή, εν δυνάμει άπειρη, που προτείνει έναν στοχασμό πάνω στην έννοια του χρόνου, της συνείδησης και της επανάληψης με διαφορά. Μέσα στο έργο, λειτουργεί ως ένας ενεργός χώρος αναστοχασμού και πνευματικής κίνησης.

-Περπατώντας κανείς μέσα στην εγκατάσταση, νιώθει σαν να συμμετέχει σε μια τελετή ή σε έναν στοχαστικό περίπατο. Είχατε στο μυαλό σας μια τέτοια σωματική εμπειρία για τον επισκέπτη;

Η σωματική διάσταση του έργου υπήρξε εξ αρχής αναπόσπαστο μέρος της σύλληψής του. Ο περιπατητικός χαρακτήρας της εγκατάστασης σχεδιάστηκε συνειδητά ως μια χωρική εμπειρία που δεν εξαντλείται στην οπτική πρόσληψη, αλλά προσκαλεί τον επισκέπτη σε μια σωματική ιχνηλάτηση του χώρου. Ο ρυθμός της κίνησης, η εναλλαγή θέασης, η εγγύτητα με τα υλικά, ακόμα και η αλλαγή της αίσθησης του φωτός, συνθέτουν μια εμπειρία που αγγίζει το τελετουργικό.

-Στην πορεία του έργου υπήρξε κάποια στιγμή που νιώσατε να “συντονίζεστε” απόλυτα με την ιδέα σας; Κάτι που λειτούργησε σαν εσωτερικό σημάδι ότι βαδίζετε προς τη σωστή κατεύθυνση;

-Όταν έχεις μία ιδέα, είσαι αυτονόητα συντονισμένος με αυτή. Υπήρξαν στιγμές κατά την ανάπτυξη του έργου που ο εσωτερικός ρυθμός της δημιουργικής διαδικασίας έμοιαζε να συγχρονίζεται με τον παλμό της ίδιας της ιδέας, σαν ένας αθόρυβος συντονισμός ανάμεσα στο εννοιολογικό και το υλικό επίπεδο.

Ιδιαίτερα καθοριστική υπήρξε η στιγμή που τα πιθάρια τοποθετήθηκαν στο έδαφος σε σπειροειδή σχηματισμό. Το βλέμμα, το σώμα και το τοπίο άρχισαν να «μιλούν» μια κοινή γλώσσα. Ήταν μια αίσθηση σιωπηρής επικύρωσης—όχι επιβεβαίωσης με την έννοια της σιγουριάς, αλλά συμφωνίας με κάτι βαθύτερο, μια εμπιστοσύνη ότι η κατεύθυνση είναι αυθεντική και ειλικρινής.

–Θυμάστε ποια ήταν η πρώτη εικόνα ή αίσθηση που σας έδωσε την αρχική ώθηση για την “Ενάρετη Σπείρα”;

-Η αρχική ώθηση προήλθε από μια έντονη σωματική αίσθηση κυκλικής πορείας μέσα στον χώρο, σαν ένας αργός, τελετουργικός βηματισμός που διαγράφει χρόνο και μνήμη. Η εικόνα του αγγείου ως φορέα ζωής και αποθέτη μνήμης υπήρξε επίσης καταλυτική· από εκεί αναδύθηκε η σπείρα ως μορφή που ενοποιεί το υλικό, το τοπίο και την ανθρώπινη παρουσία σε μια ενιαία, αέναη χειρονομία.

-Αν ένας θεατής έπρεπε να πάρει μαζί του μία λέξη ή σκέψη φεύγοντας από την εγκατάσταση, ποια θα θέλατε να είναι αυτή;

-Θα ήθελα να το αφήσω ανοιχτό ώστε ο καθένας να βρει την δική του λέξη η σκέψη και μάλιστα αυτό μπορεί να αλλάζει κάθε φορά που κανείς επισκέπτεται το έργο γιατί το ίδιο το έργο αντανακλά την φύση γύρω του η οποία συνεχώς αλλάζει.

Το φως, ο αέρας, η μυρωδιά της θάλασσας, η ώρα της ημέρας. Όλα είναι ρευστά και μεταβαλλόμενα. Μια αέναη ροή. Για μένα αυτό που θέλω να βιώσω είναι το να υπάρξω στον τόπο και τον χρόνο. Παρούσα στο εδώ και τώρα συνδεδεμένη με το «πάντα».