Ο τίτλος “The artist and his model”, όπως και ο αντίστοιχος του “The painter and his model”, αν και χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον από τον Pablo Picasso για ένα μεγάλο αριθμό έργων και σχεδίων του, σε όλη σχεδόν την καλλιτεχνική του πορεία, χαρακτηρίζουν μια ολόκληρη ενότητα έργων που δημιουργήθηκαν από γνωστούς και άγνωστους καλλιτέχνες που δεν αντιστάθηκαν στον πειρασμό της αναπαράστασής τους μαζί με το μοντέλο τους.
Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Σε ένα από τα ομότιτλα έργα που δημιούργησε ο Picasso, κατά την παραμονή του στην Avignon τον Ιούνιο του 2014, το “Painter and his model”, βλέπουμε το ζωγράφο με το μοντέλο του στο στούντιο, με εμφανή τα στοιχεία που υποδεικνύουν το χώρο, όπως η παλέτα και ο μουσαμάς στο καβαλέτο.
Ο ζωγράφος καθισμένος, σε μια στάση που θυμίζει το έργο “The Smoker” του Cezanne, εξετάζει το μοντέλο, την ερωμένη του Eva Gouel, που δυστυχώς πέθανε το επόμενο έτος. Αυτό είναι το μόνο γνωστό πορτρέτο της, το οποίο ίσως εξηγεί και το γιατί δεν παρουσιάστηκε ποτέ δημόσια όσο βρισκόταν εν ζωή ο ζωγράφος.
Στο έργο Artist and is his model, 1926, o Pablo Picasso, προσπαθεί να εκφράσει την περιπλοκότητα των σχέσεων μεταξύ του ζωγράφου και του μοντέλου του. Με κυρίαρχο το γκρι χρώμα, οι φόρμες από τα αντικείμενα και τις φιγούρες συνδέονται μεταξύ τους με αλληλένδετες καμπύλες γραμμές. Ο καλλιτέχνης βρίσκεται στη δεξιά πλευρά του έργου ενώ το μοντέλο στην αριστερή με αξιοσημείωτες τις εντυπωσιακές αναστροφές της προοπτικής που μεταβάλλουν τις αναλογίες του γυναικείου σώματος δημιουργώντας ακραίες μεταμορφώσεις.
Ο Pablo Picasso ήταν ήδη 83 ετών το 1963, όταν δημιούργησε τα τρία έργα της σειράς The Painter and his model (1963 – 1965), επανερχόμενος στο αγαπημένο του θέμα και αντιμετωπίζοντας το καθένα από αυτά με ιδιαίτερη ένταση. Το συγκεκριμένο θέμα απεικονίζεται τόσο στα πρώτα του κλασσικά έργα όσο και σε πολλά από τα επόμενα, σε διάφορες εκδοχές και διαφορετικό ύφος.
Η δημιουργική διαδικασία που ακολουθούσε όλα τα προηγούμενα χρόνια, χαρακτηριζόταν από μια εντατική, σχεδόν ψυχαναγκαστική παραγωγή έργων, που σήμαινε να ολοκληρώνει ο ζωγράφος δύο καμβάδες την ημέρα. Ο ίδιος συνέβαλλε στην επανάσταση στη σύγχρονη ζωγραφική, μέσα από έναν εικαστικό διάλογο που ο ίδιος καθιέρωσε με τους παλιούς δασκάλους για την εκπροσώπηση ενός κλασικού θέματος στην ιστορία της ευρωπαϊκής ζωγραφικής.
Μεταξύ 1963 και 1965, επικεντρώνεται στη δημιουργία μιας διαδικασίας που ουσιαστικά μιλάει για τη σχέση του καλλιτέχνη με τη ζωγραφική, τον ζωγράφο σε σχέση με την εκπροσώπηση του μοντέλου.
Μεταξύ 1919 και 1921, ο Edvard Munch δημιούργησε τη σειρά των έργων The Artist and his model. Στην ιστορία της τέχνης, το συγκεκριμένο θέμα εμπεριέχει συνήθως ένα ερωτικό υπόβαθρο, αυτό όμως που ουσιαστικά ενδιαφέρει τον Munch είναι κυρίως η σχέση μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Η συνένοχος του Munch είναι το μοντέλο του, η Annie Fjeldbu, και ο τόπος των συναντήσεων τους είναι η κρεβατοκάμαρα του στο σπίτι του. Αντί λοιπόν, να μεταφέρει μια ερωτική ατμόσφαιρα, ο Munch εξετάζει την απόσταση μεταξύ των χαρακτήρων.
Η ερωτική επιθυμία του άνδρα και της γυναίκας, παραμένει μια ουτοπία του ενός για τον άλλο. Παρ ‘όλα αυτά, αυτή η σειρά των έργων του, χαρακτηρίζεται από ένα ζωντανό ζωγραφικό ύφος που τα ξεχωρίζει από τα προηγούμενα με θέμα τις σχέσεις μεταξύ των φύλων.
Στο έργο του Henri Matisse, The Artist and His Model, 1919, υπάρχουν συγκεντρωμένες οι αλλαγές που άρχισαν να διαφαίνονται στο ύφος και την μέχρι τότε τεχνική του ζωγράφου. Εκτός από τις τεχνικές λεπτομέρειες, όπως το χρώμα και η υφή του, διακρίνονται αλλαγές στα περιβάλλοντα που χρησιμοποιεί, αλλά και στον τρόπο που τοποθετεί τα μοντέλα του. Άρχισε να ζωγραφίζει σε μικρά αυτοσχέδια στούντιο που είχαν εγκατασταθεί σε δωμάτια ξενοδοχείων και τα προτιμούσε από το μεγάλο στούντιο του στο Issy ή το παλιό του στούντιο στο Παρίσι, στο Quai Saint-Michel.
Η σαγηνευτική αποτύπωση του μοντέλου του εδώ, θα έπρεπε σίγουρα να συγκριθεί με αυτή του έργου του Carmelina, 1903 και δείχνει ένα καινούριο και πιο οικείο συναίσθημα για τις φυσικές, αυθόρμητες θέσεις της γυναικείας μορφής αποδεικνύοντας πως οι ζωγραφικές ικανότητες του Matisse είναι τέτοιες που μπορεί να δημιουργήσει και χωρίς την αυθαίρετη δυσκαμψία των συμβατικών θέσεων του μοντέλου στο στούντιο.
Ο Baltus, έμεινε στην ιστορία της τέχνης κυρίως για τα έργα του που είχαν σαν θέμα τους, νεαρά κορίτσια που πόζαραν μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας σε στάσεις διφορούμενες, αινιγματικές ή υπαινικτικές ή και τα δύο. Μερικές φορές υπήρχαν πιο εμφανή σεξουαλικά στοιχεία που άρχισαν να προκαλούν σκάνδαλα, ήδη από την πρώτη ατομική του έκθεση.
Στο έργο του Painter and his Model, 1981, τραβώντας την κουρτίνα που καλύπτει το παράθυρο, ο “ζωγράφος” φαινομενικά γυρίζει την πλάτη του στο “μοντέλο” του και αφήνει το φως να πέσει πάνω στη φιγούρα της μισογονατισμένης έφηβης που διαβάζει, αποκαλύπτοντάς την και κατά τη γενική του συνήθεια αποκαλύπτοντας και τη σκηνή που παίζεται ανάμεσα στους δύο χαρακτήρες.
Η μελαγχολία είναι εμφανής στην ακινησία του θέματος που τοποθετείται σε φόντο απαλών αποχρώσεων απεικονίζοντας τη παράξενη σχέση ενός ζωγράφου με γυρισμένη την πλάτη, του οποίου υποθέτουμε την ιδιότητά μιας και δεν υπάρχουν πινέλα ή καβαλέτο και ενός εξίσου πιθανολογούμενου μοντέλου.
Ο ίδιος ο Balthus, δήλωσε το 1996, στον τεχνοκριτικό Michael Kimmelman (The New York Times): “Δεν καταλαβαίνω, γιατί οι άνθρωποι βλέπουν στα έργα μου, τα κορίτσια σαν Λολίτες. Τα μικρά μου μοντέλα είναι εντελώς “ανέγγιχτα” για μένα.
Κάποιος Αμερικανός δημοσιογράφος είπε ότι βρήκε το έργο μου πορνογραφικό. Τι εννοεί? Όλα είναι τώρα πορνογραφικά. Η διαφήμιση είναι πορνογραφική. Βλέπετε μια νεαρή γυναίκα να βάζει κάποιο προϊόν ομορφιάς που μοιάζει να σαν έχει οργασμό. Ποτέ δεν έκανα τίποτα πορνογραφικό. Εκτός ίσως από το “The Guitar Lesson”.”.