Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη

Η έκδοση του βιβλίου «Στοχασμοί του Συλλέκτη» ανοίγει για εμάς ένα παράθυρο στη σκέψη, τη φιλοσοφία και το πάθος. Τα στοιχεία αυτά υπήρξαν οι κινητήριες δυνάμεις για τη δημιουργία μιας από τις σημαντικότερες συλλογές σύγχρονης τέχνης, αυτής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου.

Μέσα από τις συνομιλίες τους με τη δημοσιογράφο Ζέτα Τζιώτη, το ζευγάρι μοιράζεται τις αξίες, τις ιδέες και τις προθέσεις που καθόρισαν την απόφασή του Δημήτρη Δασκαλόπουλου να δωρίσει τη συλλογή του σε μεγάλα μουσεία, μετατρέποντας έτσι ένα ιδιωτικό πάθος σε παγκόσμιο πολιτιστικό αγαθό.

Η διεργασία αυτή αποτυπώνεται εύστοχα στο βιβλίο «Στοχασμοί του Συλλέκτη», το οποίο αποτελεί την καταγραφή των συνομιλιών του Δημήτρη Δασκαλόπουλου με τη σύντροφό του, Ειρήνη Πάρη, με αφορμή εκατό επιλεγμένα έργα από τη Συλλογή του. Οι συνομιλίες εξελίσσονται σε έναν «διάλογο για την τέχνη και τη ζωή». Αυτή η συνύπαρξη σκέψεων και συναισθημάτων οδηγεί σε ένα βιβλίο που γράφεται από «δύο ζευγάρια χέρια».

Η έκδοση και παρουσίαση αυτού του έργου στο κοινό, εν μέσω της δωρεάς της Συλλογής, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μέρος της τελετουργίας αποχαιρετισμού των έργων της, προσφέροντας στον αναγνώστη μια πιο προσωπική και συναισθηματική διάσταση αυτής της σημαντικής κίνησης.

Η εμπειρία της Τέχνης είναι πολυδιάστατη και ανοιχτή. Αυτό είναι που την κάνει τόσο συναρπαστική

Λίγα λόγια για τη Συλλογή

Η Συλλογή Δασκαλόπουλου, που ξεκίνησε το 1994, περιλαμβάνει πάνω από 350 έργα από 142 καλλιτέχνες παγκοσμίως, και αποτυπώνει ένα πλούσιο φάσμα εκφράσεων γύρω από το ανθρώπινο σώμα, την υπαρξιακή αναζήτηση και τις κοινωνικές αντιφάσεις. Με έργα παγκοσμίως διακεκριμένων καλλιτεχνών όπως η Marina Abramovic, η Louise Bourgeois, η Mona Hatoum, ο Martin Kippenberger, ο Damien Hirst, ο Βλάσης Κανιάρης, η Δέσποινα Ησαΐα, η συλλογή αποκτά μια μοναδική θέση στην παγκόσμια τέχνη.

Η δωρεά αυτών των έργων σε τέσσερα κορυφαία μουσεία, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) στην Αθήνα, τα Μουσεία Solomon R. Guggenheim στη Νέα Υόρκη, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγου (MCA), και την Tate στο Ηνωμένο Βασίλειο, δημιούργησε ένα πρωτοποριακό δίκτυο συνεργασιών που συνδέει πολιτιστικούς θεσμούς παγκοσμίως, επιτρέποντας στο κοινό να απολαύσει αυτά τα πολύτιμα έργα σύγχρονης τέχνης.

Το βιβλίο «Στοχασμοί του Συλλέκτη» δεν είναι μόνο η καταγραφή μιας προσωπικής συλλογικής πορείας, αλλά και μια βαθιά φιλοσοφική αναφορά στην έννοια της τέχνης ως βασική ανθρώπινη ανάγκη. Ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «η τέχνη αφορά όλους», επισημαίνοντας τη σημασία της για την ανθρώπινη ύπαρξη, τη σκέψη και τον πολιτισμό.

Με αυτή τη δωρεά,  η συλλογή μεταφέρεται  από τα όρια του ιδιωτικού χώρου στην καρδιά των παγκόσμιων πολιτιστικών θεσμών, επιτρέποντας σε όλους να έρθουν σε επαφή με την τέχνη και την προσωπική του θεώρηση για τον κόσμο.

– Κυρία Πάρη, θα ήθελα να ξεκινήσουμε από εσάς. Διαβάζοντας το βιβλίο,  αντιλαμβανόμαστε πως διατηρείτε μια ιδιαίτερη σχέση με την Τέχνη. Πώς αντιλαμβάνεστε την έννοιά της; Τι σημαίνει για εσάς η Τέχνη;

Ε.Π.: Η Τέχνη πάντα με συγκινούσε, χωρίς να μπορώ να εξηγήσω με ακρίβεια το γιατί. Ήταν κάτι που με γοήτευε, κάτι που με έκανε να νιώθω πληρότητα. Εργαζόμουν για χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με ατελείωτες ώρες δουλειάς, διαπραγματεύσεις και απαιτητικές υποχρεώσεις. Ο προσωπικός μου χρόνος ήταν περιορισμένος και συχνά τον αφιέρωνα στις επισκέψεις σε μουσεία με τα παιδιά μου. Εκεί, ένιωθα κάτι διαφορετικό — μια αίσθηση εσωτερικής σύνδεσης.

Όταν γνώρισα τον σύντροφό μου, έναν άνθρωπο που έχει αφιερώσει τη ζωή του στην Τέχνη, θέλησα να τον ρωτήσω τι είναι γι’ αυτόν η Τέχνη. Μου είπε λοιπόν κάτι που με εξέφρασε απόλυτα: «Τέχνη είναι ό,τι σε αγγίζει και δεν σε αφήνει αδιάφορο». Αυτή η απάντηση μου έδωσε μια ερμηνεία για όλα όσα ένιωθα.

Όσο περισσότερο εμβάθυνα στον κόσμο της, τόσο περισσότερο καταλάβαινα πως πρόκειται για μια δημιουργική πράξη που μιμείται, κατά κάποιον τρόπο, τη δημιουργία την ίδια. Η ουσία της δεν εξαντλείται σε γνώσεις ή τεχνικές. Το μυστήριο παραμένει, και αυτό είναι που κάνει ένα έργο Τέχνης να ξεχωρίζει. Δεν είναι απλώς χρώματα ή υλικά. Είναι η δύναμη που σε συγκλονίζει, που σου προκαλεί δέος, που σε μετακινεί εσωτερικά.

Ένα έργο Τέχνης δεν «μιλά» μόνο σε εμάς. Μπορεί να αγγίξει τον κάθε άνθρωπο με διαφορετικό τρόπο, αλλά με την ίδια ένταση. Και αυτός ο παλμός, αυτό το βίωμα, είναι διαχρονικό. Διαπερνά τις εποχές, ενώνει τις ανθρώπινες εμπειρίες, αγγίζει κάτι βαθύτερο: τη φύση, την ανθρωπότητα, το μυστήριο της ύπαρξής, το ίδιο το Σύμπαν.

– Κύριε Δασκαλόπουλε, αναφέρεστε συχνά σε αυτόν τον «παλμό», στο ρίγος που σας διακατέχει με την θέαση ενός έργου Τέχνης. Αυτό είναι που σας οδήγησε στην απόφαση της δωρεάς;

 Δ.Δ.: Ακριβώς. Αυτή η βαθιά αίσθηση, αυτό το συναισθηματικό και νοητικό βίωμα που προκαλεί η Τέχνη, ήταν η κινητήρια δύναμη για την απόφασή μου. Δεν αισθάνομαι ιδιοκτήτης μιας συλλογής· αισθάνομαι πως είμαι απλώς ένας ενδιάμεσος, ένας θεματοφύλακας έργων που έχουν τη δύναμη να εμπνέουν, να συγκινούν, να αφυπνίζουν.

Γι’ αυτό και πίστεψα πως αυτά τα έργα πρέπει να ανήκουν στο κοινό. Η Τέχνη είναι αναγκαία. Είναι βασική ανθρώπινη ανάγκη — όχι πολυτέλεια. Και οφείλει να είναι προσβάσιμη σε όλους.

– Πάντα σας ενδιέφερε η μοντέρνα Τέχνη ή ξεκινήσατε το ταξίδι σας μέσα από τους μεγάλους κλασικούς δημιουργούς;

Δ.Δ.: Στην Τέχνη δεν υπάρχουν σύνορα — ούτε πρέπει να υπάρχουν. Φυσικά, όταν μιλάμε για μια συλλογή, χρειάζεται να υπάρχει ένα συγκεκριμένο concept, μια συνοχή και δομή. Όμως, η αγάπη για την Τέχνη δεν περιορίζεται σε κατηγορίες ή είδη. Μας συγκινεί και μας εμπνέει η Τέχνη σε όλες της τις εκφράσεις.

Ως φιλότεχνοι, θα επισκεφθούμε μουσεία με μόνιμες συλλογές που αφηγούνται την ιστορία της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αναδεικνύουν μεγάλα επιτεύγματα και προσφέρουν ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτιστικής αναφοράς. Ταυτόχρονα, δεν θα παραλείψουμε τις περιοδικές εκθέσεις και τις σύγχρονες γκαλερί, όπου συναντά κανείς την πιο ζωντανή και άμεση όψη της Τέχνης — με έργα που συχνά συνοδεύονται από την παρουσία των ίδιων των καλλιτεχνών, με τους οποίους μπορεί κανείς να συνομιλήσει και να ανταλλάξει σκέψεις.

Η εμπειρία της Τέχνης είναι πολυδιάστατη και ανοιχτή. Αυτό είναι που την κάνει τόσο συναρπαστική.

Ε.Π Το αρχαίο ελληνικό άγαλμα, όπως η Αφροδίτη της Μήλου ή η Νίκη της Σαμοθράκης, μαζί με τους πίνακες του Ρίχτερ, για εμένα συνιστούν «ένα». Είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους και αποτελούν αδιαίρετο κομμάτι της Τέχνης.

Κατά τη συγγραφή του βιβλίου, συνειδητοποίησα ότι τα τελευταία 30 χρόνια ο σύντροφός μου έχει δημιουργήσει μια συλλογή σύγχρονης Τέχνης, με έργα διεθνών καλλιτεχνών, της οποίας  η  κύρια θεματολογία αφορά τον άνθρωπο, τη δημιουργικότητα, την αγωνία, την ευθραυστότητα, τη ζωή και τον θάνατο.

Παρόλο που δεν πιστεύω ότι αυτό ήταν κάτι που επεδίωξε συνειδητά, θεωρώ ότι η συλλογή του έχει βαθιά ελληνική επιρροή. Κεντρικό της στοιχείο είναι ο άνθρωπος, και αυτός είναι ο πυρήνας που έφερε ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα.

Αυτό ακριβώς περιγράφει η Jacqueline De Romilly στο βιβλίο της «Γιατί η Ελλάδα;», όπου εξηγεί με τόσο εύστοχο τρόπο την αφοσίωσή της στη μελέτη και προβολή των ελληνικών γραμμάτων. Στη συμπυκνωμένη της αναφορά, διατρέχει όλο το φάσμα του ελληνικού θαύματος — από τον Όμηρο και τον Πίνδαρο μέχρι την κορύφωση του 5ου αιώνα στην Αθήνα, κυρίως μέσω των κειμένων της ιστορίας, της τραγωδίας και της φιλοσοφίας.

Αν και υπήρχαν άλλοι μεγάλοι πολιτισμοί πριν από τον ελληνικό, η καινοτομία που έφερε ο ελληνικός πολιτισμός ήταν ουσιαστική. Στην Τέχνη, για παράδειγμα, τα ελληνικά αγάλματα αποτύπωσαν τον άνθρωπο με τρόπο που ήταν πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση από πολλές πλευρές. Δεν ήταν γιγαντιαία. Όλα φτιάχτηκαν σε ανθρώπινα μέτρα. Ακόμα και οι δώδεκα θεοί είχαν ανθρώπινα προτερήματα και ελαττώματα.

– Πώς προέκυψε η ιδέα για τη δημιουργία και, στη συνέχεια, για την έκδοση αυτού του ενδοσκοπικού και πολυδιάστατου βιβλίου;

Ε.Π –  Χωρίς την αγάπη για την τέχνη, τίποτα από όλα αυτά δεν θα είχε συμβεί. Αν ο Δημήτρης δεν είχε αυτήν την αμέριστη αγάπη για την τέχνη, δεν θα είχε ξεκινήσει ποτέ τη Συλλογή του. Αν δεν είχα και εγώ την αγάπη για εκείνον, για την τέχνη, και για την συλλογή αυτή το βιβλίο αυτό δεν θα είχε ποτέ γεννηθεί.

Μια μέρα, γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι, ζήτησα από τον σύντροφό μου να εμβαθύνουμε και να συζητήσουμε για τη Συλλογή του. Αρχίσαμε να μιλάμε διεξοδικά για κάθε έργο, και τα όσα μου έλεγε ήταν τόσο όμορφα που σκέφτηκα πως αυτές οι ρήσεις πρέπει να καταγραφούν και να μοιραστούν. Έτσι, άρχισα να κρατώ σημειώσεις στο Ιpad μου.

Η ιδέα για το βιβλίο γεννήθηκε εκείνη τη στιγμή. Ήθελα να δημιουργήσουμε κάτι που να είναι παρακαταθήκη για τα παιδιά και τα εγγόνια του συλλέκτη, κάτι που θα συνόδευε τη συλλογή του και θα της έδινε την αληθινή της  διάσταση.

Μετά από δύο χρόνια προετοιμασίας και συνεχών συζητήσεων, κατέληξα στη δομή του βιβλίου.

Στο Α΄ μέρος συζητάμε για το πώς και γιατί γίνεται κάποιος συλλέκτης. Τι τον ωθεί να αρχίσει μια τέτοια πορεία και ποιο είναι το νόημα της συλλογής.

Στο Β’ μέρος εξετάζουμε τη θεματολογία της συλλογής και τα επιμέρους θέματα που αυτή πραγματεύεται. Ακολουθούμε έναν στοχαστικό περίπατο στα έργα και στις έννοιες που συνθέτουν τη συλλογή.

– Κύριε Δασκαλόπουλε, είστε αναμφισβήτητα ένας εξαιρετικά επιτυχημένος επιχειρηματίας. Πώς αποφασίσατε, να εκδώσετε ένα βιβλίο που δεν είναι μόνο μια έκφραση της αγάπης σας για την Τέχνη, αλλά και μια ειλικρινής συνομιλία με τη σύζυγό σας γύρω από αυτήν;

Δ.Δ – Δεν σας κρύβω ότι στην αρχή είχα κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με τη δημοσίευσή του, καθώς για μένα ήταν μια ειλικρινής έκθεση ψυχής. Ωστόσο, τώρα είμαι πολύ ευχαριστημένος που το βιβλίο αυτό υπάρχει και συνοδεύει τη Συλλογή.

Διαπιστώνω ότι με τη δωρεά των έργων στα μουσεία, το βιβλίο αποκτά ιδιαίτερη χρησιμότητα, καθώς δεν αποτελεί απλώς μια καταγραφή των έργων, αλλά και μια προσωπική μαρτυρία για τη σημασία τους. Ειδικά όταν τα έργα εκτίθενται σε δημόσιους χώρους, το βιβλίο λειτουργεί ως ένα μέσο για την κατανόηση της συλλογής, της ιστορίας της και των συναισθημάτων που συνδέονται με αυτην, προτείνοντας στους θεατές έναν πιο βαθύ τρόπο να προσεγγίσουν την τέχνη και να κατανοήσουν τον ρόλο που παίζουν στη ζωή μας.

– Κυρία Πάρη, το βιβλίο επικεντρώνεται στο concept της Συλλογής και στα συναισθήματα του συλλέκτη. Επιβεβαιώσατε τη χρησιμότητα του βιβλίου μετά τη δωρεά της Συλλογής στα μουσεία; Πώς κρίνετε τον ρόλο του;

Ε.Π – Βεβαίως. Το βιβλίο αποδείχθηκε χρήσιμο και για εμάς, καθώς βοήθησε να δομήσουμε τη σκέψη και τη διαδικασία πίσω από την απόφαση της δωρεάς, αλλά και την προσωπική μας πορεία ως λάτρεις της τέχνης.

Επίσης επιθυμούσαμε να μοιραστούμε τις σκέψεις μας για αυτό που αγαπάμε και θαυμάζουμε όχι μόνο με ανθρώπους για τους οποίους η Τέχνη είναι εξίσου σημαντική, αλλά και συγχρόνως με την ελπίδα ότι θα αγγίξουμε και εκείνους που στις εκθέσεις, κάνουν σχόλια όπως  ‘δεν καταλαβαίνω» ή “Σιγά, αυτό θα το έκανα και εγώ…”.

Το βιβλίο αυτό είχε σκοπό, συζητώντας την δική μας αντίληψη για τη σημασία που κρύβεται πίσω από κάθε έργο και την ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, να προτρέψει πιθανώς  και αυτούς τους ανθρώπους να απελευθερωθούν από την ανάγκη κατανόησης με τον νου,  να ανοίξουν την καρδιά τους και να περιπλανηθούν στην γοητεία της τέχνης..

Δ.Δ – Εκτός από όλα αυτά, και οι δύο μας πιστεύουμε ότι η Τέχνη έχει την ικανότητα να μαλακώνει την ψυχή, να ακονίζει το μυαλό και να μας κάνει πιο φιλομαθείς. Είναι ένα μέσο που μας ενθαρρύνει να εξερευνήσουμε νέες ιδέες, να αναστοχαστούμε τον κόσμο γύρω μας και να ενισχύσουμε την προσωπική μας, αλλά και την επαγγελματική μας  ανάπτυξη.

–Υπάρχει κάποιο έργο τέχνης στη Συλλογή σας, που έχει για εσάς προσωπική συναισθηματική αξία, παρότι ενδεχομένως να μην θεωρείται κορυφαίο από κριτικούς τέχνης;

ΔΔ: Καταρχάς, νομίζω ότι όλα τα έργα στη συλλογή έχουν προσωπική συναισθηματική αξία για εμένα. Με συγκίνησαν όταν τα είδα, τα θεώρησα αξιόλογα και ταιριαστά για την συλλογή, με αγγίζουν και όταν τα βλέπω τώρα. Μόνο ο χρόνος και η εξέλιξη της τέχνης και της κοινωνίας  θα κρίνει πια θα αναδειχθούν ως κορυφαία και ποια όχι.

-Υπάρχει κάποιο έργο τέχνης που σας έκανε να αλλάξετε άποψη για έναν κοινωνικό ή πολιτικό προβληματισμό;

Δ.Δ: Η τέχνη, και ειδικά η σύγχρονη τέχνη, δεν έχει στόχο να εκφράσει ισχυρές απόψεις ή να σχολιάσει τα μεγάλα, τρέχοντα θέματα. Οι καλλιτέχνες δεν προσφέρουν άμεσα λύσεις, αλλά περισσότερο δημιουργούν ευαισθησίες στους ανθρώπους, βοηθώντας τους να λειτουργούν καλύτερα ως μέλη της κοινωνίας. Δεν θεωρώ ότι η τέχνη μας δείχνει το μέλλον ή κάνει ρηξικέλευθες προτάσεις.

Αντιθέτως, μας ενθαρρύνει να αναρωτιόμαστε και να εξετάζουμε τα ερωτήματα, δίνοντάς μας ερεθίσματα για σκέψη. Δεν υπάρχει κάποιο έργο που να μου άλλαξε άποψη, αλλά η σχέση μου με την τέχνη με βοήθησε να βρω απαντήσεις ή να σκεφτώ πιο δημιουργικά σε όλους τους τομείς.

–Αν μπορούσατε να έχετε μια «φανταστική» συζήτηση με έναν καλλιτέχνη από το παρελθόν, ποιον θα επιλέγατε και τι θα τον ρωτούσατε;

Δ.Δ: Αν έπρεπε να διαλέξω, θα επέλεγα είτε τον Ρούμπενς είτε τον Μαρσέλ Ντυσάν. Όμως, δεν θα τους έλεγα πολλά λόγια. Απλώς θα τους εξέφραζα ένα ειλικρινές «ευχαριστώ» εκ μέρους μου και εκ μέρους της ανθρωπότητας. Πιστεύω ότι η ανθρωπότητα ολόκληρη τους ευγνωμονεί για το έργο τους. Και μετά θα αποχωρούσα.

Ε.Π: Θα διάλεγα τον Φειδία, γιατί με συγκινεί ο τρόπος που έφερε την τέχνη σε ανθρώπινη διάσταση.

Νομίζω ότι αυτός ο καλλιτέχνης άλλαξε για πάντα την αντίληψη που έχουμε για την τέχνη, ειδικά με τη δημιουργία έργων που συνδύαζαν τη θεϊκή και ανθρώπινη διάσταση, όπως το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου και το άγαλμα του Ολυμπίου Διός. Η τεχνική του, η ικανότητά του να μετατρέπει υλικά όπως ο χρυσός και το ελεφαντόδοντο σε ζωντανές μορφές, μας έδειξε μια νέα αντίληψη για την ομορφιά και τη μορφή, ανοίγοντας έτσι νέους δρόμους στην τέχνη.

–Κυρία Πάρη, με όλα όσα έχει προσφέρει ο σύζυγός σας στην Τέχνη, θα μπορούσε να του αποδοθεί ο χαρακτηρισμός του θεματοφύλακα καινοτόμων ιδεών και ανθρώπινης δημιουργικότητας, με βασικό́ στόχο τη διάχυση μηνυμάτων μέσω της Τέχνης. Πώς θα σχολιάζατε αυτή τη σκέψη  ως συνοδοιπόρος του σε αυτή τη διαδικασία;

Ε.Π: Συμφωνώ απόλυτα και το λέω με συγκίνηση. Το έργο του δεν περιορίζεται απλά στη συλλογή, αλλά στη δημιουργία ενός χώρου, όπου η τέχνη μπορεί να εκφράσει πιο βαθιά μηνύματα και να προωθήσει την καινοτομία και την ανθρώπινη δημιουργικότητα.

-Κύριε Δασκαλόπουλε, έχετε πάρει κάποια αντισυμβατική επιχειρηματική απόφαση υπό την επιρροή της τέχνης;

Δ.Δ: Θεωρώ ότι η επιτυχία και η πρόοδος της επιχείρησής μου επηρεάστηκαν πολύ θετικά από την παράλληλη ενασχόλησή μου με την τέχνη. Όταν ανέλαβα πιο εντατικά και με μεγαλύτερη ευθύνη τη διαχείριση της επιχείρησης, ήταν και η ίδια περίοδος που ξεκίνησα τη δημιουργία της συλλογής σύγχρονης τέχνης.

Αν και μπορεί να φαίνονται ασύνδετα τα δύο – η επιχείρηση που αφορά τα χρήματα και η τέχνη που συνδέεται περισσότερο με την αισθητική – για μένα αυτή η συνύπαρξη με έκανε πιο τολμηρό και πιο περίεργο. Στην πραγματικότητα, την περίοδο που άρχισα να ασχολούμαι πιο συστηματικά με την τέχνη, παρακολουθούσα ταυτόχρονα δύσκολα επιχειρηματικά projects, τα οποία σημάδεψαν τη δουλειά μου.

Πριν με ρωτήσατε αν κάποιος ειδικός τέχνης με συμβούλευε να μην αγοράσω κάποιο έργο, τι θα έκανα. Ό,τι έκανα στην Τέχνη, το ίδιο ακολούθησα και στη δουλειά μου.

Πιο συγκεκριμένα, την ίδια εποχή, οι ειδικοί της διαφήμισης μου πρότειναν να μην βάλουμε τον χυμό Life σε μαύρη συσκευασία και να μην γράφουμε τα γράμματα κάθετα πάνω στο κουτί, αλλά να τα τοποθετήσουμε οριζόντια.

Αντί να ακολουθήσουμε τις συμβουλές τους, κάναμε ακριβώς το αντίθετο: βγάλαμε το Life σε μαύρη συσκευασία με τα γράμματα κάθετα και αυτό έγινε το πιο τολμηρό σχέδιο που μπορούσαμε να κάνουμε. Και τελικά, ήταν μια απίστευτη επιτυχία.

–Δωρίσατε την Συλλογή σας σε τέσσερα μεγάλα Μουσεία, σε δύο ηπείρους και σας πήρε χρονικά αρκετά έτη για να πάρετε την απόφαση και να ολοκληρώσετε τη διαδικασία. Εσείς, από την πλευρά σας, ζητήσατε τα αυτονόητα χωρίς αδικαιολόγητες απαιτήσεις. Πιστεύετε σε γενικές γραμμές, ότι οι όροι που βάζουν οι Συλλέκτες στις δωρεές τους, βοηθούν τα μουσεία στην εξέλιξή τους;

ΔΔ: Απαντάω εμπράκτως. Θεωρώ ότι οι όροι των συλλεκτών είναι περιοριστικοί και αρνητικοί για τα έργα, τους καλλιτέχνες και το κοινό. Εγώ προσωπικά δεν έβαλα ποτέ όρους.

Έγραψα μια απλή επιστολή που ανέφερε ότι «είμαι διατεθειμένος να σας δωρίσω αυτά τα έργα, πιστεύω στο έργο σας και θα ήθελα να τα βλέπει ο κόσμος, να γίνουν μέρος του εκπαιδευτικού σας προγράμματος. Καλή σας ημέρα».

Έχω συμμετάσχει σε διοικητικά συμβούλια μουσείων, όπου έπρεπε τα μέλη του Δ.Σ των μουσείων να καλέσουν δικηγόρους για να ελέγξουν αν οι νόμοι του καλλιτέχνη ή του ιδρύματος επιτρέπουν αυτήν ή την άλλη πράξη, και αυτό είναι κακό γιατί εκτρέπει το μουσείο από τον βασικό του σκοπό, που είναι να παρουσιάζει ελεύθερα τα έργα των καλλιτεχνών στο κοινό.

Ε.Π: Δημήτρη, είναι πολύ ωραίο αυτό που έκανες, γιατί ουσιαστικά βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Δηλαδή, διάλεξες τους θεματοφύλακες της συλλογής σου επειδή τους εμπιστεύεσαι, πιστεύοντας ότι εκείνοι έχουν την γνώση πώς να τη διαχειριστούν στο μέλλον.

Δ.Δ: Αυτό που ζούμε τώρα είναι η επιβεβαίωση του πόσο θετικό ήταν αυτό για τα έργα. Τώρα, για παράδειγμα, στο Λονδίνο, υπάρχουν 30-35 έργα από τη δωρεά εκτεθειμένα στην Tate, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Παρουσιάζονται με καινούργιους διαλόγους, σε αφιερωμένα δωμάτια, με συνυπάρξεις με άλλα έργα.

Οι επιμελητές φαίνεται να προσπαθούν συνέχεια. Χάρηκαν τόσο πολύ με το δώρο που έλαβαν και την εμπιστοσύνη που τους δόθηκε, που σκέφτονται ποιο θα είναι το επόμενο βήμα.

Και αυτό που μας ενθουσιάζει περισσότερο είναι ότι εμείς δεν ανακατευόμαστε καθόλου. Δεν τους είπαμε ποτέ «αυτό το έργο πρέπει να το βάλετε έτσι ή αλλιώς». Όταν δίνεις εμπιστοσύνη, ο άλλος ανθίζει. Οι μηχανισμοί των μουσείων έχουν την ικανότητα να προσεγγίζουν τους ικανοτέρους ανθρώπους. Δεν μπορεί να έχει ένας συλλέκτης την ψευδαίσθηση ότι έκανε την πιο σπουδαία συλλογή και ότι μόνο εκείνος ξέρει τι είναι ωραίο και ταιριάζει στη Συλλογή του. Το ίδιο το μουσείο, η γνώση των ανθρώπων και ο χρόνος θα κρίνουν τα έργα.

Και για να μην μιλάμε μόνο για το εξωτερικό. Στο ΕΜΣΤ, τα έργα από τη δωρεά έχουν ήδη αναδειχθεί και χρησιμοποιούνται εξαιρετικά. Η Κατερίνα Γρέγου και η ομάδα της κάνουν σπουδαία δουλειά.

-Στο βιβλίο σας αναφέρετε ότι η συλλογή σας έχει ολοκληρωθεί. Πότε φτάνει ο συλλέκτης στην αληθινή ολοκλήρωση της συλλογής του; Είναι η στιγμή που αποκτά το τελευταίο κομμάτι ή όταν νιώθει πως δεν χρειάζεται άλλο; Είναι η ολοκλήρωση μια αντικειμενική κατάσταση ή κάτι που το νιώθει κανείς μέσα του; Δηλαδή, εκτιμάτε ότι δεν θα εμφανιστούν νέα έργα τέχνης που δεν θα θέλατε να τα αποκτήσετε;

Δ.Δ: Δεν είμαι καλλιτέχνης αλλά θεωρώ την δημιουργία της Συλλογής, ένα έργο Τέχνης. Οι ζωγράφοι και οι γλύπτες «πειράζουν» διαρκώς το έργο τους. Προσθέτουν, αφαιρούν και, όταν φτάσουν σε ένα σημείο, λένε «αυτό είναι, τελείωσε» και το βάζουν στην άκρη.

Έτσι συνέβη και με εμένα και τη συλλογή. Επειδή αυτή η συλλογή είχε θέμα τον άνθρωπο, την δημιουργική του ικανότητα και την πάλη του μέσα στη ζωή, κάποια στιγμή ένιωσα ότι οποιαδήποτε νέα προσθήκη θα ήταν φλυαρία, σαν «περιττά λόγια».

Τώρα πλέον, αν αγοράζουμε κάτι είναι έργα που μας αρέσουν και θέλουμε να βλέπουμε στον χώρο που ζούμε. Όμως την μεγαλύτερη χαρά την αντλούμε από τα πολλά πανέμορφα αντικείμενα και έργα τέχνης που βλέπουμε στα μεγάλα μουσεία και όπου εκτίθεται η απύθμενη καλλιτεχνική δημιουργικότητα παρά από τα λίγα που μπορούν να μας ανήκουν.

ΕΠ:  Είναι γεγονός ότι η ζωή μας περιστρέφεται γύρω από την τέχνη, είτε αυτή είναι σε βιβλία, είτε σε εκδηλώσεις. Είναι τροφή για εμάς, πάντα κάτι που μας εμπνέει και μας γεμίζει.

-Θα μπορούσατε να φανταστείτε ένα μέλλον, που η συλλογή σας δεν θα αποτελείται από φυσικά αντικείμενα αλλά από ψηφιακά έργα τέχνης σε μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα;

-Δ.Δ:  Επειδή πάντα με ενδιαφέρει το μέλλον και η εξέλιξη, αναζητώ να ερευνώ τι κάνουν οι καλλιτέχνες με τα καινούργια εργαλεία. Ωστόσο, για την ώρα, αυτό που παρατηρώ είναι ότι οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν τα νέα εργαλεία για να δημιουργούν τέχνη με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν πάντα. Δεν έχω δει τον ψηφιακό κόσμο να προσφέρει μια καινούργια, ριζοσπαστική προσέγγιση.

Όλα αυτά τα έργα που βλέπουμε, αν θέλετε τη γνώμη μου, είναι σαν να λέμε: «πριν πηγαίναμε με το καρότσι από το ένα μέρος στο άλλο, τώρα το κάνουμε με το αυτοκίνητο, και μετά με το αεροπλάνο». Δεν έχει αλλάξει κάτι θεμελιωδώς για την τέχνη μέσω της τεχνολογίας.

Ακόμα, δεν έχω δει την τεχνητή νοημοσύνη να παράγει κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί αξιοσημείωτο ή κάτι που να βοηθήσει την κοινωνία.

Αυτό, όμως, μπορεί να αλλάξει όταν η τεχνητή νοημοσύνη αρχίσει να ενσωματώνεται στον ανθρώπινο οργανισμό, να γίνεται μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης, κάτι που πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα συμβεί.

Δεν θα είναι πλέον εμείς, οι άνθρωποι, και αυτά τα μηχανήματα. Θα είναι ένα σύνολο, κάτι ενιαίο. Ίσως ακόμα δεν έχουμε βρει τον Μαρσέλ Ντυσάν της τεχνητής νοημοσύνης.

-Θα αποφασίζατε να κάνατε κάποιο έργο από την Συλλογή σας NFT;**

-ΔΔ: Όχι, ποτέ. Σε ένα έργο υπάρχει αυτή η διάσταση των έξι αισθήσεων, την οποία την έχεις μόνο όταν βρεθείς κοντά σε ένα έργο, σε έναν χώρο. Μόνο τότε μπορείς να το δεις και να το νιώσεις ολιστικά.

Δεν μπορείς να νιώσεις ή να αποκομίσεις την ίδια εμπειρία μέσα από μια οθόνη ή μια αναπαράσταση. Η τέχνη, για μένα, είναι κάτι που βιώνεται άμεσα, με όλες τις αισθήσεις, και αυτό είναι αδύνατο να το αναπαράγεις σε ψηφιακή μορφή. Θα το θεωρούσα αδύνατο στην παρούσα φάση.

Αν όμως η τεχνολογία εξελιχθεί με τρόπο που μας μεταφέρει σε έναν καινούργιο κόσμο, όπου θα βλέπουμε πράγματα που δεν μπορούμε να φανταστούμε, ίσως τότε να είναι διαφορετικά.

-Τι συμβουλές θα δίνατε σε έναν νέο συλλέκτη;

Δ.Δ.: Η πρώτη και πιο σημαντική συμβουλή είναι να ακολουθήσει το πάθος του και το αισθητήριο του. Να μην το δει ως επένδυση, γιατί αν το κάνει, θα χάσει την ουσία και το πραγματικό ενδιαφέρον για την τέχνη. Και φυσικά, να μην ακούει πολλούς άλλους. Αν προσπαθήσει να φτιάξει κάτι που ακολουθεί τις επιταγές των άλλων, το αποτέλεσμα θα είναι χλιαρό και αδιάφορο, και δεν θα είναι αντιπροσωπευτικό για τον ίδιο.

ΕΠ: Στο Βερολίνο παραδείγματος χάρη όπου είμασταν πρόσφατα, είδαμε πολλούς συλλέκτες, μουσεία και ιδρύματα, και πραγματικά είναι εντυπωσιακό πόσο διαφορετικός και μοναδικός μπορεί να είναι ο κάθε συλλέκτης, αν ακολουθεί το δικό του δρόμο και τη δική του σκέψη. Δημιουργεί κάτι τόσο ξεχωριστό και ιδιαίτερο.

Όπως είπε και ο Δημήτρης πριν, είναι σαν να φτιάχνει ο ίδιος ένα δημιούργημα. Κάθε συλλογή, ουσιαστικά, είναι ένα καινούργιο δημιούργημα, ένας νέος διάλογος μεταξύ των έργων, που σχηματίζεται μέσα από την ψυχή του συλλέκτη και φέρει το αποτύπωμά του.

Δ.Δ: Έχουμε δει συλλογές που, μπορεί να μην ταιριάζουν στα δικά μας γούστα,, αλλά αυτό που πάντα ξεχωρίζουμε είναι το πάθος και η αφοσίωση αυτών των ανθρώπων. Και αυτό είναι το πιο σημαντικό. Τελικά, όλοι οι συλλέκτες έχουν ένα κοινό στοιχείο: ένα βαθύ πάθος και αγάπη για την τέχνη

-Για την επιλογή ενός έργου τέχνης, είναι πιο σημαντικός ο καλλιτέχνης ή το ίδιο το έργο;

Δ.Δ: Για μένα, το πιο σημαντικό είναι το ίδιο το έργο. Πιστεύω ότι το έργο πρέπει να «εκπέμπει», να έχει μια δική του δύναμη. Όταν το έργο έχει αυτή την ικανότητα, τότε μέσα του περνάει και η σκέψη και η ενέργεια του καλλιτέχνη. Δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζεις τον καλλιτέχνη προσωπικά. Αν το έργο έχει τη δύναμη να αγγίξει τον θεατή, αυτό σημαίνει ότι ο καλλιτέχνης έχει καταφέρει να αφήσει το σημάδι του έτσι, μέσω της τέχνης του.

-Σαν έμπειρος συλλέκτης θα ενθαρρύνατε τους νέους καλλιτέχνες να αφοσιωθούν ολοκληρωτικά στην Τέχνη;

Δ.Δ: Είναι φυσικό για τους ανθρώπους να επιδιώκουν την πρόοδο, και ο ανταγωνισμός, ειδικά στον τομέα της τέχνης και της δημιουργικότητας, είναι πράγματι έντονος. Ο χώρος αυτός είναι γεμάτος ταλέντο και καινοτόμες ιδέες, και η αναγνώριση είναι δύσκολη, καθώς το πεδίο είναι τεράστιο και συνεχώς εξελίσσεται.

Η συμβουλή μου για κάποιον που προσπαθεί να διακριθεί στον τομέα αυτό είναι να συνεχίσει να δημιουργεί και να εξελίσσεται, αλλά με ρεαλιστική προσέγγιση. Η τέχνη δεν είναι μόνο πάθος και δημιουργικότητα, αλλά και μέσο επιβίωσης. Είναι απαραίτητο να βρει τρόπους να υποστηρίζει τον εαυτό του οικονομικά, είτε μέσω της τέχνης, είτε μέσω άλλων δραστηριοτήτων που θα του προσφέρουν σταθερότητα. Η ισχυρή θέληση και η επιμονή είναι κρίσιμες, αλλά εξίσου σημαντική είναι η ικανότητα να κατανοεί κανείς τις πρακτικές ανάγκες και να είναι προσγειωμένος στην πραγματικότητα.

Η τέχνη είναι ένας αχανής κόσμος γεμάτος δημιουργικότητα, αλλά για να επιβιώσεις και να εξελιχθείς σε αυτόν τον κόσμο, χρειάζεσαι και μια στρατηγική που να συνδυάζει την καλλιτεχνική σου έκφραση με τις πρακτικές ανάγκες της καθημερινότητας.

Ε.Π:  Όταν κάποιος έχει αυτή τη «φλέβα» δημιουργικότητας μέσα του, είναι σχεδόν αδύνατο να την αγνοήσει. Η τέχνη, η ανάγκη για έκφραση και δημιουργία, πάλλεται μέσα του, τον οδηγεί να την ακολουθήσει, ακόμα και όταν ο δρόμος είναι γεμάτος δυσκολίες και αμφιβολίες. Όπως σωστά αναφέρεις, η πορεία του καλλιτέχνη είναι γεμάτη αγωνία και ανασφάλεια, γιατί, παρόλο που υπάρχει αυτή η ακατανίκητη ανάγκη για δημιουργία, ο καλλιτέχνης συχνά βρίσκεται σε αδιέξοδο, σε έναν κόσμο που δεν αναγνωρίζει πάντα την αξία αυτής της ανάγκης.

Όπως λέει ο Δημήτρης, η τέχνη είναι ένα δικαίωμα και αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Ωστόσο, η κοινωνία συχνά δεν την εκτιμά στην πλήρη της διάσταση. Παρά το γεγονός ότι η τέχνη μπορεί να εμπλουτίσει τις ζωές μας, να μας φέρει κοντά στην ουσία του κόσμου, πολλές φορές θεωρείται λιγότερο σημαντική από άλλες δραστηριότητες, κυρίως επειδή η κοινωνία επικεντρώνεται σε πιο «πρακτικά» και οικονομικά ωφέλιμα επαγγέλματα.

Αυτή η αντίφαση δημιουργεί ένα παράδοξο: η τέχνη είναι θεμελιώδης για την ανθρώπινη φύση, αλλά συχνά δεν παίρνει την αναγνώριση ή την υποστήριξη που της αξίζει. Είναι ένας δρόμος γεμάτος αβεβαιότητες και δύσκολες στιγμές, αλλά οι καλλιτέχνες συνεχίζουν να προσπαθούν, γιατί η τέχνη τους είναι κάτι που δεν μπορούν να αρνηθούν—είναι μέρος του ίδιου τους του εαυτού.

– Είστε δύο άνθρωποι που έχετε ασχοληθεί πολύ ενεργά και αποτελεσματικά με την επιχειρηματικότητα και την Τέχνη. Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η εξέλιξη της. Πώς θα μπορούσατε να φανταστείτε την μετα-τεχνη;

Δ.Δ: Νομίζω ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας θα φέρει κάτι που δεν μπορούμε ακόμα να φανταστούμε. Κάτι που έχει συμβεί ξανά στην ιστορία της τέχνης, στο μακρινό παρελθόν, και που άλλαξε τη ροή των πραγμάτων, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή.

Πιστεύω ότι θα δούμε την εμφάνιση μιας νέας εποχής, που θα διατηρεί τον πυρήνα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, αυτή την “πυρηνική ενέργεια” που συνιστά την ουσία της τέχνης, αλλά θα προσδώσει νέες δυνατότητες στον άνθρωπο με μέσα και τρόπους που σήμερα δεν μπορούμε καν να αντιληφθούμε.

 Ε.Π: Δεν ξέρω αν θα το αποκαλούσα “μετα-τέχνη” ή αν πρόκειται απλώς για την εξέλιξη της τέχνης. Η τέχνη για μένα είναι ένα αδιάκοπο νήμα, χωρίς όρια, που συνεχώς εξελίσσεται, γιατί είναι μία βασική ανθρώπινη ανάγκη. Από τις πρώτες ζωγραφιές στους τοίχους των σπηλαίων, στους φαραώ και τον Παρθενώνα, φτάνοντας μέχρι τον Duchamp, η τέχνη πάντα προχωρούσε μπροστά, χωρίς να περιορίζεται από το χρόνο ή τη μορφή. Είναι αυτή που κάνει τις “χορδές του σύμπαντος” να πάλλονται. Είναι κάτι πιο βαθύ, κάτι που ξεπερνά την πλήρη κατανόηση, και η αξία της συνεχώς μεταμορφώνεται με την εξέλιξή της.

**πηγή Wiki: Ο τεχνικός όρος ενός στοιχείου blockchain –NFT ή Μη Ανταλλάξιμο Διακριτικό– είναι αυτή τη στιγμή το νούμερο ένα θέμα συζήτησης στην αγορά της τέχνης. Η συγκεκριμένη τεχνολογία επιτρέπει για πρώτη φορά και στα ψηφιακά έργα τέχνης τη διάκριση ανάμεσα στο πρωτότυπο και στο αντίγραφο, ανοίγοντας έτσι μια εντελώς νέα αγορά.