Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Η πιο μυστηριώδης απ’ όλες τις γυναίκες του Picasso, η μούσα που τον ενέπνευσε να ξαναζωγραφίσει σε μια δύσκολη για εκείνον περίοδο, κατά την οποία απείχε ολοκληρωτικά από τη ζωγραφική και που παρέμεινε μυστηριώδης μέχρι το τέλος της ζωής της, δεν είναι άλλη από την Dora Maar.
Η μικρή ιστορία πίσω από τη γνωριμία τους λέει πως γνωρίστηκαν το 1936 στο περίφημο καφέ του Παρισιού, Cafe des Deux Magots. Εκείνη, νέα και πολλά υποσχόμενη φωτογράφος, μέλος της παρέας των υπερεαλιστών και ερωμένη του Georges Bataille. Εκείνος, ο γνωστός Pablo Picasso, που τρέχει να ξεφύγει από ένα γάμο που τον κάνει να ασφυκτιά εξαιτίας της ανυπόφορης ζήλιας της χορεύτριας γυναίκας του Olga Khoklova. Έχει ήδη ξεκινήσει η παράλληλη σχέση του με την Marie-Therese Walter και έχει μόλις αποκτήσει μαζί της μια κόρη, τη Maya.
Η διπλή προσωπική του ζωή εκτός από περίπλοκη, έχει γίνει ανυπόφορη. Σταματά να ζωγραφίζει και τριγυρνά στα καφέ του Saint-Germain-des-Prés.
Σε μια από αυτές τις περιηγήσεις του “πέφτει” πάνω στην Dora Maar, που κάθεται σε ένα τραπέζι και συζητά, καρφώνοντας ταυτόχρονα ένα μικρό στιλέτο ανάμεσα στα δάκτυλα της ανοιχτής της παλάμης.
Την σκηνή περιγράφει εντελώς κινηματογραφικά ο συγγραφέας Jean-Paul Crespelle: “Το νεανικό σοβαρό πρόσωπο της, φωτίζονταν από τα ανοικτά μπλε μάτια της, που έμοιαζαν ακόμη πιο ωχρά λόγω των έντονων φρυδιών της. Ένα ευαίσθητο πρόσωπο, με το φως και την σκιά να εναλλάσσονται πάνω του. Κάρφωνε ένα μικρό μυτερό στιλέτο, ανάμεσα στα δάχτυλά της, στο ξύλο του τραπεζιού. Μερικές φορές αστοχούσε και εμφανιζόταν μια σταγόνα αίματος ανάμεσα στα τριαντάφυλλα, που ήταν κεντημένα στα μαύρα γάντια της…”.
Ο 54χρονος τότε Picasso θα ζητούσε από την 29χρονη Dora να του δώσει τα γάντια της και θα τα κλείδωνε στη βιτρίνα, όπου κρατούσε τα αναμνηστικά του
Η συνάντηση αυτή, όπως αποδείχθηκε αργότερα, ήταν μοιραία και οδηγεί σε μια θυελλώδη σχέση που κρατά εννέα χρόνια. Ο Picasso εγκαταλείπει την Olga, εξομολογείται τον έρωτά του στην Dora, αλλά αδυνατεί να εγκαταλείψει την Marie-Therese. Η Dora γίνεται συνένοχός του και σε αυτή του την αδυναμία, του παραδίδεται άνευ όρων. Ο Picasso ξεκινά να ζωγραφίζει την Guernica και η Dora φωτογραφίζει όλα τα στάδια της δημιουργίας της. Γίνεται η σύντροφος, η μούσα και η έμπνευσή του.
Αλλά ποια είναι η Dora Maar;
Είναι η Henriette Theodora Markovitch (22 November 1907 – 16 July 1997), μοναχοκόρη του διάσημου στην εποχή του Κροάτη αρχιτέκτονα Joseph Markovitch.
Το ψευδώνυμο Dora Maar το επιλέγει, όταν αποφασίζει να κάνει καλλιτεχνικές σπουδές στο Central Union of Decorative Arts και στη Σχολή Φωτογραφίας του Παρισιού, ενώ παράλληλα κάνει την εγγραφή της στην École des Beaux-Arts και την Académie Julian, για το λόγο του ότι προσφέρει στις γυναίκες σπουδάστριες ακριβώς την ίδια εκπαίδευση με αυτή των ανδρών.
Αρχίζει, να συχνάζει στα στέκια των σουρεαλιστών, όπως το cafe de la Place Blanche και ταξιδεύει στο Λονδίνο και τη Βαρκελώνη για να φωτογραφίσει με τη μικρή της Rolleiflex, τις οικονομικές επιπτώσεις του αμερικάνικου κραχ του 1929 στην Ευρώπη.
Αν και από το 1930 έχει δικό της φωτογραφικό studio με τον Pierre Kéfer και αναλαμβάνουν φωτογραφίσεις για διαφημίσεις σε μεγάλα περιοδικά, αρκετές από τις φωτογραφίες του προσωπικού της έργου είναι επηρεασμένες από την αριστερή πολιτική της εποχής. Και κάπου εκεί έρχεται η συνάντηση της με τον Picasso.
Όπως είδαμε, φωτογραφίζει όλα τα στάδια της δημιουργίας της Guernica, συνολικά 28 φωτογραφίες που κάποιες από αυτές δόθηκαν στη δημοσιότητα από το Μουσείο Reina Sofia, το 2013.
Γίνεται το μοντέλο του για πολλά από τα διάσημα έργα του, όπως Η Ντόρα Μάαρ και ο μινώταυρος (1936), Η Ντόρα Μάαρ με πράσινα νύχια (1936), Πορτρέτο της Ντόρας με στεφάνι από λουλούδια (1937), Η Ντόρα με ψάθινο καπέλο (1938) και άλλα. O Picasso ζει μια από της πιο δημιουργικές περιόδους του.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έρχεται να ανατρέψει την κανονικότητα και τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στη Γαλλία. Ο Picasso και η Maar καταφεύγουν στη Royan, όπου παραμένουν μέχρι το τέλος του πολέμου. Επιστρέφοντας στο Παρίσι, τίποτε δεν θυμίζει την πόλη που άφησαν. Τους υποδέχεται μια πόλη ερειπωμένη και θλιβερή.
Παρόλα αυτά η Maar γίνεται περιζήτητο μοντέλο ανάμεσα στους καλλιτέχνες της εποχής. Δεν συμβαίνει,όμως το ίδιο και με τη σχέση τους και το 1945 έρχεται η ρήξη.
Ο Picasso είχε ήδη βρει την αντικαταστάτριά της, σε μια έκθεση ζωγραφικής της Maar, τη νεαρή Françoise Gilot. Ο χωρισμός τους τη βυθίζει σε κατάθλιψη, από την οποία δεν ξεφεύγει ποτέ.
Αν και νοσηλεύεται σε ψυχιατρική κλινική και παρ’όλες τις προσπάθειες του φίλου της Paul Éluard και του διάσημου ψυχαναλυτή Jacques Lacan, τα αποτελέσματα δεν είναι θεαματικά και η Maar επιστρέφει στο σπίτι της, σπίτι που της έχει χαρίσει ο Picasso, στη Μενέρμπ. Ο ζωγράφος είχε αποκτήσει το σπίτι ανταλλάσσοντάς το με μια “νεκρή φύση”.
Στις 5 Ιουνίου 2019, το Centre Georges Pompidou, εγκαινίασε την έκθεση “Dora Maar“, προσπαθώντας μέσα από αυτή να απαντήσει στην ερώτηση
“Ποια είναι πραγματικά η Dora Maar … ;” και να φωτίσει τη ζωή και το έργο της μυστηριώδους μούσας ενός από τους πιο διάσημους ζωγράφους του 20ου αιώνα και γιατί όχι;–να αποκαταστήσει την θέση της στο χώρο της τέχνης, όπου μέσα από τη δουλειά της άφησε ανεξίτηλο το σημάδι της.
Οι επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να δουν να ξετυλίγεται μπροστά τους μια από τις πιο ενδιαφέρουσες προσωπικότητες, που έζησε και αλληλεπίδρασε με κάποιες εξίσου ιδιαίτερες διασημότητες της τέχνης και της λογοτεχνίας του πρώτου μισού του 20ου αιώνα στο Παρίσι, όπως ο Paul Eluard, ο George Bataille, η Jacqueline Lamba, ο Nusch ακόμη και ο Man Ray.
Σε συνεργασία με το Μουσείο J. Paul Getty του Λος Άντζελες και την Tate Modern του Λονδίνου, παρουσιάστηκε το μεγάλο σε όγκο αρχειακό υλικό, για πρώτη φορά σε έκθεση για να δώσει τις ακριβείς διαστάσεις του ζωγράφου, φωτογράφου και ηθοποιού, που άφησε αποτυπωμένο το ίχνος της στην παρισινή πρωτοπορία και μάλιστα μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων.
