Γράφει η Μαρία Δήμου
Η Δέσποινα Λαλά-Κριστ, γεννήθηκε το 1933 στην Αθήνα, ενώ στα 23 της χρόνια ξεκίνησε τις σπουδές της στην Αμερική μέχρι και το 1965. Εκτός από ένα ταξίδι ζωής, μοιάζει να ήταν και μια καθοριστική για την μετέπειτα επαγγελματική αλλά και προσωπική της ζωή, περίοδος, όπου -όπως αναφέρει και η ίδια στο μυθιστόρημά της: «Έμιλυ Ντίκισνον: Θεά του Ηφαιστείου»- ήταν κάπου τότε όταν μπήκε ξαφνικά και αναπάντεχα η Έμιλυ Ντίκινσον στην ζωή της.
«Πάρτε τα όλα κι αφήστε μου την έκσταση!»
-Έμιλυ Ντίκινσον
Εκείνο το γόνιμο καλοκαίρι που γνώρισε το έργο ίσως της σημαντικότερης Αμερικανίδας ποιήτριας του 19ου αιώνα, γνώρισε και τον άνθρωπο της ζωής της, τον καθηγητή, συνεργάτη και συνοδοιπόρο της έως και το τέλος της ζωής του, Ρόμπερτ Κριστ. Μαζί του έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής της στην άλλη άκρη της γης, όντας δόκιμο πλέον για να χαρακτηριστεί τόσο Ελληνίδα όσο και Αμερικανίδα. Σήμερα, μετά τον θάνατο του πολυαγαπημένου της συζύγου και μια γεμάτη εμπειρίες ζωή, επιστρέφει πίσω στην βάση της.
Το έκτο κατά σειρά μυθιστόρημα της Δέσποινας Λαλά-Κριστ, «Έμιλυ Ντίκινσον: Θεά του Ηφαιστείου», είναι το προσωπικό, μεταφυσικό ταξίδι της συγγραφέως στον χρόνο. Τόσο μακριά αλλά ταυτόχρονα και τόσο κοντά. Το βιογραφικό μυθιστόρημα, κυκλοφόρησε πρώτα στην Αμερική μεταφρασμένο από τον σύζυγό της, ενώ αργότερα εκδόθηκε και στην Ελλάδα από τον εκδοτικό οίκο Σμίλη.
Αποτελείται από μια ολόκληρη σπουδή πάνω στο όνομα της Ντίκινσον, συμπτυγμένο σε ένα βιβλίο για όλους εκείνους που γοητεύονται από την μυσταγωγική της ποίηση. Το βιβλίο, πωλείται και στο Μουσείο Έμιλυ Ντίκινσον στο Άμερστ.
«Η Έμιλυ Ντίκινσον, πολυσήμαντη και πολυσημαίνουσα ποιήτρια του 19ου αιώνα, με οδήγησε στα εξωτικά δώματα του νου και της καρδιάς. Η διαδρομή απολαυστική, πνευματικά συγκλονιστική, ψυχικά μυστικιστική, η εμπειρία υπερβατική!»
-Δέσποινα Λ. Κριστ, «Έμιλυ Ντίκινσον: Θεά του Ηφαιστείου»
Στο εν λόγω έργο της, επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει την διάσημη ποιήτρια και να μας ενσωματώσει στο συναρπαστικό μυαλό της, μέσα από την ίδια και το αντίκτυπο που μοιάζει να είχε η Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα σε εκείνη. Με μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και ενδελεχή ανάγνωση στον μυστηριώδη βίο της, η Λαλά-Κριστ μας δίνει την δυνατότητα να ανακαλύψουμε ποικίλες πτυχές της, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για εκείνη, όσο παράλληλα μας αφήνει να την λατρέψουμε και να συνειδητοποιήσουμε την διαχρονικότητα του έργου της.
Από την πρώτη κιόλας σελίδα, μας περιγράφει την πρώτη της εμπειρία με τα ποιήματα της Ντίκινσον με τον ενθουσιασμό ενός νεαρού, φιλόδοξου κοριτσιού που ανακαλύπτει τον εαυτό του. Το σώμα του, τις σκέψεις του, το πρώτο καλλιτεχνικό σκίρτημα και τον έρωτα, σε όλες του τις μορφές. Παράλληλα, συμπεριλαμβάνει τα ποιήματα της Ντίκινσον στα Αγγλικά και στα Ελληνικά, εξαιρετικά πιστά μεταφρασμένα.
Επιπλέον ενδιαφέρουσα, είναι η χρήση της γλώσσας της Λαλά-Κριστ και η τάση της να στηρίζεται στα συναισθήματα και όχι τόσο στα γεγονότα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σύντομη περιγραφή της γνωριμίας της με τον καθηγητή της και την οικογένειά του μέχρι και τον γάμο τους εν αντιθέσει με την πυκνογραμμένα αποτυπωμένη σκέψη της την στιγμή που ερωτεύτηκαν. Κάπως έτσι οπτικοποιεί μέσω του γραπτού της και τον βαθύτατο έρωτα με την ποίηση της Ντίκινσον.
Η Ελληνίδα φοιτήτρια, παρατηρεί με δέος τα ψήγματα μιας προηγούμενης ζωής, προσπαθώντας να αναλύσει τα εσώψυχα της Ντίκινσον και να αποτελέσει ένα εκσυγχρονισμένο alter ego της. Ενόσω περιπλανιέται στην οικία των Dickinson, που έχει πλέον μετατραπεί σε μουσείο, συνδέει την ψυχή της με εκείνη της νεαρής ποιήτριας και διαμέσου εκείνης, ωριμάζει το πνεύμα και διαμορφώνει την προσωπικότητά της, όσο το χέρι της κρατάει ο σύζυγός της, που με υπομονή την παρατηρεί να χάνεται στην σκέψη της και να ζει μια παράλληλη ζωή στο παρελθόν.
Δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη ούτε μια κοινότοπη βιογραφία. Είναι περισσότερο ένας οδηγός στο μονοπάτι των παραγκωνισμένων συναισθημάτων και του πλατωνικού έρωτα της Ντίκινσον. Είναι μια εμβάθυνση και μια διεξοδική ανάλυση στα ελάχιστα ποιήματα που έχουμε την δυνατότητα να έχουμε σήμερα στα χέρια μας και μια ματιά μιας γυναίκας που δεν θέλησε απλώς να εκφράσει την λατρεία της για τα έργα της ποιήτριας, αλλά που επιχείρησε να την προσεγγίσει βιωματικά.
Εκλεπτυσμένα περιγραφική και πιστή στο εγχείρημα αυτό, η Δέσποινα Λαλά-Κριστ, στέκεται στην λεπτομέρεια. Αναλύει έως και την ενδυμασία της Ντίκινσον:
«Τι ήθελε να δηλώσει με την απομάκρυνσή της από κάθε κοινωνική εκδήλωση, ντυμένη με το ίδιο πάντα λευκό φόρεμα; Πιέτες στην φούστα, κουμπιά στο μπούστο και ένα μικρό κεντημένο γιακαδάκι. Τι, άραγε, δήλωνε ως σύμβολο το φόρεμα αυτό; Ήταν καλόγρια χωρίς πίστη, νύφη χωρίς γάμο ή μια άγραφη λευκή σελίδα;»
-Δέσποινα Λ. Κριστ, «Έμιλυ Ντίκινσον: Θεά του Ηφαιστείου»
Η Έμιλυ, πιθανώς να ήταν λίγο από όλα αυτά. Μεγάλωσε σε ένα πουριτανικό περιβάλλον, προερχόμενη από μια καλή οικογένεια και πατέρα δικηγόρο (και αργότερα βουλευτή), στο Άμερστ της Μασαχουσέτης. Πέρασε σχεδόν όλη της την ζωή εσώκλειστη στο δωμάτιό της, ενώ τα ποιήματά της, εκδόθηκαν από την αδερφή της μετά τον θάνατό της και κατά συνέπεια τότε βρήκαν και αναγνώριση. Πράγματι, απείχε από τα κοινωνικά και οι σχέσεις της με το ανθρώπινο είδος ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη.
Από τις φτωχές πληροφορίες που μας δίνονται, οι περισσότερες από τις εμπειρίες της, προέκυπταν από την τέχνη της. Είχε λίγες, όμως ουσιαστικές θα έλεγε κανείς, συναναστροφές και οι απαντήσεις στα ερωτήματά της βρίσκονταν στα συναισθήματά της, όπως εν πολλοίς περιγράφει και η Λαλά-Κριστ.
Τα οποία από την άλλη, δεν διαφέρουν κατά πολύ από τα συναισθήματα όλων μας. Παρ’ ότι μια μοναδική περσόνα, η Ντίκινσον, έγραφε αυτά που όλοι βλέπουμε και όλοι αισθανόμαστε. Έγραφε για την ζωή και για όλα εκείνα που προσπαθούμε να περιγράψουμε αλλά δεν βρίσκουμε τις λέξεις. Κι εκείνη κατάφερε να το κάνει τόσο σαφή και συνοπτικά.
Το εύλογο ερώτημα είναι, τι κοινό θα μπορούσε να έχει μια τέτοια εκκεντρική προσωπικότητα με την συγγραφέα της βιογραφίας της; Η απάντηση είναι μάλλον, ότι μόνο κάποιος που έχει αφιερωθεί ολοκληρωτικά σε εκείνη και την τέχνη της θα μπορούσε να εξιστορήσει με τόση αφοσίωση τα γεγονότα της ζωής της. Μόνο κάποιος που έχει επιδιώξει να συνδεθεί μαζί της πνευματικά.
Η Ντίκινσον θέτει ζητήματα για την πίστη, την οικογένεια, τον έρωτα, τον θάνατο, την φύση και την κοινωνική ζωή όπως μόνο η ίδια ξέρει. Με λιτή και ουσιώδη γραφή, διαβάζει τον κόσμο τον οποίο μας περιβάλλει και εν τέλει, βρίσκει πάτημα σε οποιαδήποτε εποχή κι αν αναγνωστεί. Η βιογράφος της από την άλλη, αγκαλιάζει όλες της τις πλευρές και όσο παθιασμένα την αποκρυπτογραφεί η ίδια, έτσι κιόλας μας την παρουσιάζει.
Ωστόσο, επιθυμεί να ξεφύγει λίγο από την αυστηρότητα του υπόβαθρου της Ντίκινσον και να αναγνωρίσει την πιο απελευθερωμένη της πλευρά. Εξού και ο παραλληλισμός της με το ηφαίστειο. Μια φωτιά, η φλόγα του έρωτα, που σιγοκαίει και πασχίζει να εκραγεί και να ξεδιπλώσει όλες της τις χάρες.
«Το ηφαίστειο κόχλαζε και η λάβα έλιωνε κάθε αντίσταση, κάθε ανύπαρκτη προσπάθεια να κρατηθεί στη γη.»
-Δέσποινα Λ. Κριστ, «Έμιλυ Ντίκινσον: Θεά του Ηφαιστείου»
ΔΕΣΠΟΙΝΑ Λ. ΚΡΙΣΤ: ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Διηγήματα
«Παίρνω Αμπάριζα και Βγαίνω» (Σύγχρονη Εποχή, 1988)
Μυθιστορήματα
«Νόστος» (Κέδρος, 1992) / «Nostos» (Seaburn, 2001)
«Τα Απομεινάρια του Θεού» (Καστανιώτης, 1997)
«Ένας Μικρός Θεός Περίσσεψε» (Κέδρος, 1999)
«Το Ξωτικό» (Περίπλους, 2002)
«Το Μυστικό της Συγγραφέως» (Καστανιώτης, 2007) / «The Writer’s Secret» (Amazon, 2018)
«Έμιλυ Ντίκινσον: Θεά του Ηφαιστείου» (Σμίλη, 2018) / «Emily Dickinson: Goddess of the Volcano» (Amazon, 2013)
Μονογραφία
«Στο Καλειδοσκόπιο του Γιώργου Χειμωνά» (Καστανιώτης, 1984)
Παιδικά
«Μια Μαργαρίτα» (Κέδρος, 1981)
«Καπνός και Βλακείες» (Κέδρος, 1982)
«Η Ιστορία της Τρανούπολης και των Τρελοπουλαίων» (Καστανιώτης, 1984)
Μεταφράσεις ποιημάτων (Εργασία Προσφοράς στην Ελληνική Ποίηση)
Συνεργασία Ρόμπερτ Κριστ και Δέσποινα Λαλά-Κριστ.
«Λέξεις Απόκρημνες» / «Precipitous Words» της Διώνη Δημητριάδου (μικρές εκδόσεις, 2017)
«Ο Μόνος Πιστός Ένοικος» / «The Sole Faithful Resident» του Αντώνη Σκιαθά (Πικραμένος, 2018)
Συλλογή 40 Ελλήνων ποιητών με θέμα η Κρίσης στην Ελλάδα
«Θησαυροί της Άμμου» (ΑΩ, 2019) / «Treasures of the Sand» (Bilingual Greek-English, Seaburn, 2018)
«Η Πέρα Βρύση» του Φιλέα Τερζάκη» / «The Fountain Beyond» (Polaris, 2016)
«Τρίτοι από της Αληθείας: Ποίηση και Φιλοσοφία» της Αναστασίας Ν. Μαργέτη (ΑΩ, 2015)
Ποιήματα του Άρη Αλεξάνδρου