Η περιοδική έκθεση «Φαληρόθεν. Ανάμεσα σε δύο κόσμους» περιλαμβάνει κάποια από τα σημαντικότερα ευρήματα από τη σωστική ανασκαφή του ΚΠΙΣΝ στο Δέλτα Φαλήρου.  

Στο σκεπτικό της μικρής αυτής περιοδικής έκθεσης συνέβαλε η ανάγκη να παρουσιαστεί στο κοινό μια συνολική εικόνα του ευρήματος. Κατά τη διάρκεια της δεκαετούς σχεδόν σωστικής ανασκαφής του νεκροταφείου η Εφορεία Πειραιώς και Νήσων έκανε συστηματική προσπάθεια ενημέρωσης της επιστημονικής κοινότητας καθώς και του κοινού με διαλέξεις, ανακοινώσεις, άρθρα και πανεπιστημιακά σεμινάρια. Αν και τα μέσα ενημέρωσης εστίασαν, έκτοτε, στο εύρημα των «βιαιοθανάτων», η έκθεση, αντίθετα, επιθυμεί να προβάλει την πραγματική σημασία ενός εκτεταμένου στον χώρο και τον χρόνο παράκτιου νεκροταφείου, το οποίο προσφέρει εικόνες και δεδομένα της αθηναϊκής κοινωνίας των αρχαϊκών, κατά κύριο λόγο χρόνων, ως αντανάκλαση της σφύζοντας ζωής της πόλης στο εργαστήρι της οποίας χαλκεύτηκαν οι ιδέες που οδήγησαν σε πολιτικές εξελίξεις και τελικά στη Δημοκρατία.  

Η έκθεση αρθρώνεται σε 4 νοηματικές ενότητες

Οι δύο ενότητες, με κύριο άξονα τα αττικά έθιμα ταφής κατά την πρώιμη και ύστερη αρχαϊκή περίοδο εστιάζουν στα αντικείμενα που συνόδευαν τον νεκρό, αλλά και σε αυτά που αποτέλεσαν μέρος της τελετουργίας για τη φροντίδα του στο τελευταίο ταξίδι. Σκοπός της αφήγησης είναι να φωτιστούν διαφορετικές εκφάνσεις της Αθηναϊκής κοινωνίας  μέσα από τις ταφικές παραδόσεις και πρακτικές.  

Μία ενότητα είναι αφιερωμένη στην πρωτοαττική κεραμική με στόχο να παρουσιαστούν κάποια από τα πλέον σημαντικά αγγεία της περιόδου, πολλά από αυτά προερχόμενα από γνωστά αττικά εργαστήρια. 

Τέλος, στην τέταρτη ενότητα επιλέγονται τρεις από όσες ταφές έχουν εξεταστεί από την άποψη της βιοαρχαιολογίας. Η μελέτη αυτή παρουσιάζει την ταυτότητα των ανθρώπων που έχουν ταφεί και μπορεί να αφηγηθεί στοιχεία από την ιστορία της ζωή τους. 

Ιστορία της ανασκαφικής έρευνας 

Το νεκροταφείο του Δέλτα Φαλήρου βρίσκεται στο μέσο του παλαιού κόλπου του Φαλήρου σε μία απόσταση 4,1 χιλιομέτρων νοτίως του σύγχρονου κέντρου των Αθηνών. Η πρώτη μαρτυρία για την ύπαρξη νεκροταφείου στο Δέλτα Φαλήρου είναι καταγεγραμμένη ήδη από το 1864,  ενώ στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιούνται  δύο -μικρής έκτασης- ανασκαφικές έρευνες σωστικού χαρακτήρα, από τους Κ. Κουρουνιώτη (1911)  και Ε. Πελεκίδη (1915). Από την τελευταία προέκυψε –μεταξύ άλλων- το ανορθόδοξο για τις αντιλήψεις της εποχής εύρημα της ομαδικής ταφής 18 ενηλίκων, οι οποίοι εκτελέστηκαν με αποτυμπανισμό. 

Η κατασκευή του ιπποδρόμου το 1925 και η μακροχρόνια χρήση του «σφράγισε» τον αρχαιοφόρο ορίζοντα προστατεύοντας το νεκροταφείο από την οικοδόμηση της περιοχής για τις επόμενες δεκαετίες του 20ου αιώνα.  Η εγκατάλειψη του χώρου το 2004 επέφερε μικρής ευτυχώς κλίμακας καταστροφές από παράνομες εκσκαφές για την απόρριψη απορριμμάτων και στερέων αποβλήτων. Η εικόνα άλλαξε άρδην κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κατασκευής του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στη θέση του παλαιού ιπποδρόμου όπου η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων (ΕΑΠΝ) πραγματοποίησε σωστικές ανασκαφές κατά τις περιόδους 2012-2013 και 2015-2016. Από τον Μάρτιο του 2016 έως και σήμερα, οι έρευνες συνεχίζονται με τη φροντίδα του ίδιου του Υπουργείου Πολιτισμού. Η τελευταία, λοιπόν, δεκαετία αποκάλυψε ένα μεγάλο τμήμα του φαληρικού νεκροταφείου που φωτίζει όχι μόνο τις ταφικές πρακτικές, αλλά και πτυχές της ζωής της πόλης που έμελλε να διεκδικήσει την πιο σημαίνουσα, ίσως, θέση ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις – κράτη της αρχαιότητας.   

Οργάνωση – Συντονισμός – Επιμέλεια
Στέλλα Χρυσουλάκη, Διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων
Ιωάννης Παππάς, Αρχαιολόγος
Δώρα Ευαγγέλου, Αρχαιολόγος – Μουσειολόγος
Αλεξάνδρα Συρογιάννη, Αρχαιολόγος ΕΑΠΝ (μελέτη οστεολογικού υλικού ενότητας: «και ο άλλος ιππέας ο νοητός που πάει, της φθοράς τον καιρό να ανασκολοπίσει»)
Αικατερίνη Παναγοπούλου, Προϊσταμένη Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, ΕΑΠΝ
Ανδρομάχη Καπετανοπούλου, Αρχαιολόγος, ΕΑΠΝ 

Μουσειολογική Μελέτη
Δώρα Ευαγγέλου, Αρχαιολόγος – Μουσειολόγος
Ιωάννης Παππάς, Αρχαιολόγος 

Mουσειογραφική μελέτη
CODEX MUSEUM–ARCHICON
Ηλίας Παπαγεωργίου, Παντελής Φελέρης, Φοίβος Παπαγεωργίου 

Συντήρηση εκθεμάτων για την παρουσίαση τους στην έκθεση
Αικατερίνη Παναγοπούλου, Προϊσταμένη Τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, ΕΑΠΝ
Βαρβάρα Γιαννάκενα, Αικατερίνη Γιαννοπούλου, Ευγενία Δρόσου, Σταματίνα Κουτούβαλη, Ανδρομάχη Πενταρβάνη, Παρασκευή Πετεινάτου, Δήμητρα Πετροπούλου, Συντηρητές Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης, ΕΑΠΝ 

Γραφιστικά
CODEX MUSEUM-ARCHICON
Ηλίας Παπαγεωργίου, Παντελής Φελέρης, Φοίβος Παπαγεωργίου 

Σχέδια αρχαιοτήτων
Κωνσταντίνα Δελή, Σχεδιάστρια, ΕΑΠΝ 

Μεταφράσεις κείμενων στην αγγλική
Κάτια Μαντέλη, Αρχαιολόγος
Αλεξάνδρα Συρογιάννη, Αρχαιολόγος, ΕΑΠΝ (ενότητα: «και ο άλλος ιππέας ο νοητός που πάει, της φθοράς τον καιρό να ανασκολοπίσει») 

Βίντεο – Μοντάζ – Φωτογραφία 
Γιάννης Ασβεστάς, Φωτογράφος, ΕΑΠΝ
Κωνσταντίνα Δελή, Σχεδιάστρια, ΕΑΠΝ 

Αρχαιολογική τεκμηρίωση – παρουσίαση
Ιωάννης Παππάς, Αρχαιολόγος 

Εκθεσιακές κατασκευές – προθήκες
Μάνος Λιγνός 

Εκτυπώσεις
Apolyto Creative Spot 

Φωτισμός
Νίκος Σταματόπουλος – Lightingworks 

Info

Διάρκεια έκθεσης
Έως 31 Δεκεμβρίου 2023

Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά
Χαριλάου Τρικούπη 31
2104590731