Συνέντευξη Ζέτα Τζιώτη

Από την αυγή του χρόνου, ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε σύμβολα για την επικοινωνία του, οικόσημα που στολίζουν ενδυμασίες, οικίες, επιστολόχαρτα, κάρτες, σημαίες, πλακέτες, βιβλία, βιβλιόσημα. Το σύμβολο δεν χρειάζεται ειδικές γνώσεις για την κατανόησή του. Μιλά την παγκόσμια γλώσσα της ανθρώπινης ψυχής. Έτσι αναφέρει στην ιστοσελίδα του ο εραλδικός expert, Γιώργος Σχοινάς.

Η δουλειά του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς παρέχει επαγγελματικές συμβουλές για τον προκαθορισμό ενός πρωτότυπου εμβλήματος, σύμφωνα με τους αισθητικούς και πρακτικούς κανόνες της εμβληματολογίας. Διευθετεί των επί μέρους εμβλημάτων κατά την κατηγοριοποίηση των θυρεών χωρίς τον κίνδυνο εραλδικής σύγκρουσης με ήδη υπάρχον έμβλημα. Υλοποιεί τον καθορισμένο και συμφωνημένο θυρεό, με την εγγυημένη ποιότητα ενός έργου George Shinas Art και καθοδηγεί για πιθανή κατοχύρωση ή επισημοποίηση του νέου εμβλήματος, κατά την εραλδική παράδοση και την επιθυμία του νέου θυρεοφόρου.

-Κύριε Σχοινά, πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με την εραλδική τέχνη; Ήταν η οικογένεια σας σε κάποιο LIBRO D’ORO;

-Το περιβάλλον μου δεν είχε κάποια σχέση με την οικοσημολογία. Πολύ συχνά οι άνθρωποι με ρωτούν για τις ασχολίες μου θεωρώντας πως θα πρέπει να υπήρξε κάποιο έναυσμα, κάποιος εξωτερικός παράγοντας να μου τις εμφύσησε, κάποιο πρόσωπο, περιβάλλον κλπ.

Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μία καθαρά προσωπική κλίση, που με συντροφεύει από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Ξέρετε, ο έρωτας δεν εκλογικεύεται, δεν μπορείς να τον εξηγήσεις. Από πολύ νέος είχα έρωτα με οτιδήποτε σχετιζόταν με την αισθητική και το πνεύμα του μεσαίωνα και της αναγέννησης. Οι ιστορικές γνώσεις ήρθαν μετέπειτα, σαν πάρεργο.

Αυτό που με ενδιέφερε ήταν η αίσθηση -οι εικόνες, οι μουσικές- τα ίχνη της ψυχής των ανθρώπων, που σαν να μου μιλούσαν με μνήμες που δεν ήταν δικές μου.

-Θα θέλατε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς πραγματεύεται η εραλδική τέχνη, δηλαδή η επιστήμη της οικοσημολογίας;

-Πραγματεύεται την διευθέτηση μίας σειράς εμβλημάτων που σχετίζονται με την αμυντική θωράκιση -και ιδιαιτέρως της ασπίδος- μέσα στα πλαίσια μίας συγκεκριμένης αισθητικής κατεύθυνσης και πρακτικών κανόνων σύμφωνα με συγκεκριμένα πολιτιστικά πρότυπα.

-Ποιους αφορά αυτή η τέχνη; Σε ποιους απευθύνεται;

-Απευθύνεται ουσιαστικά, σε όλους. Εδώ μου δίνεται η ευκαιρία να εξηγήσω μία πολύ διαδεδομένη παρανόηση, πως δηλαδή η οικοσημολογία αφορά μία ελίτ, τον κόσμο των ευγενών μίας παλαιότερης εποχής. Έναν κόσμο στον οποίο δεν μπορεί να εισχωρήσει κανείς εάν δεν έχει γεννηθεί εντός αυτού.

Στην πραγματικότητα η μεγάλη πλειονότητα των θυρεών, από την πρώτη περίοδο της εραλδικής ιστορίας, ήταν αστικοί, δεν ανήκαν σε ευγενείς.

Σήμερα, στις χώρες που κατοχυρώνονται θυρεοί, ο οποιοσδήποτε πολίτης έχει το δικαίωμα να αιτηθεί θυρεού. Ο μόνος περιορισμός αφορά την χρήση εμβλημάτων που αποτελούν δηλωτικά στοιχεία κληρονομικής κατάστασης, διάκρισης ή θέσης που ο χρήστης δεν κατέχει. Όπως κι αν έχει όμως, δεν χρειάζεται να είναι κανείς θυρεοφόρος για να μπορέσει να απολαύσει τα πλείστα όσα έργα τέχνης με τα οποία η εραλδική σχετίζεται, άμεσα ή έμμεσα- κατά την προσωπική μου εκτίμηση- εκπληκτικής ωραιότητος.

Οι εραλδικοί χρωματισμοί αναλύονται σε δύο βασικές κατηγορίες- τα χρώματα και τα μέταλλα

-Ποια είναι εκείνη η ανάγκη που ώθησε στην παραδοχή της εραλδικής ως τέχνη και ως αντικείμενο μελέτης τόσο εικαστικής όσο και της ανάλυσης των συμβόλων που χρησιμοποιεί;

-Κατ’ αρχάς η αναγνωρισιμότητα στα πεδία των μαχών και δευτερευόντως η πιστοποίηση εγγράφων μέσω των εραλδικών σφραγίδων, καθώς και η σημασία της στο αγώνισμα της ιππαιχμίας (ιπποτική κονταρομαχία ή γκιόστρα). Για παράδειγμα ο κανόνας του χρωματισμού, που αποτελεί από τα βασικότερα συστατικά στοιχεία της αισθητικής της εραλδικής- αφορά την διακριτότητα.

Βάσει αυτού, όλοι οι εραλδικοί χρωματισμοί αναλύονται σε δύο βασικές κατηγορίες- τα χρώματα και τα μέταλλα.

Έτσι, το άσπρο και το κίτρινο, που αποτελούν τα δευτέρα, θεωρείται πως αντιστοιχούν στο ασημένιο και το χρυσό αντίστοιχα. Ο κανόνας λέει πως, καθώς το οποιοδήποτε έμβλημα βλέπουμε εννοείται ως επίπεδο επί του πεδίου της ασπίδας, δεν μπορείς να έχεις μέταλλο επί μετάλλου ή χρώμα επί χρώματος. Για παράδειγμα, φανταστείτε να έχετε ένα μωβ πεδίο ασπίδας και ένα μαύρο λιοντάρι επάνω, ή ένα χρυσό πεδίο με ασημένιο έμβλημα. Δεν θα μπορούσε να αναγνωριστεί από κάποια απόσταση. Αυτός ο κανόνας αργότερα διατηρήθηκε διότι, παρ’ όλο που η χρηστική του σημασία δεν υπήρχε πλέον, είχε συνεισφέρει στην διαμόρφωση της εραλδικής αισθητικής.

Ο συμβολισμός αποτελεί ένα ακόμα μεγάλο κεφάλαιο και έχουν ειπωθεί πολλά γι’ αυτόν, τα περισσότερα ευφάνταστα. Μία από τις διαφορές της εραλδικής με άλλα ιστορικά συστήματα εμβληματικής του πολέμου, είναι πως δεν έχει σκοπό να απεικονίσει κάτι το τρομακτικό για να αποθαρρύνει τον εχθρό ή να φανερώσει το στρατιωτικό σώμα ή την εθνικότητα του πολεμιστή, αλλά τον ίδιο ως προσωπικότητα.

Όπως ο Ραμόν Λούλ είχε πει, η ασπίδα τοποθετείται μεταξύ του ιππότη και του εχθρού του για να τον προστατέψει, όπως ο ίδιος τοποθετεί τον εαυτό του ως ασπίδα εκείνων που καλείται να υπηρετήσει. Άρα πρέπει να αντικατοπτρίζει την αξία, όπως ο κάθε άνθρωπος την ενσαρκώνει.

Πέραν αυτών, εκτός από τα εμβλήματα εκείνα που έχουν μία σταθερή σημασία ως εθνόσημα ή δηλωτικά τίτλου ή βαθμού, δεν υπάρχει επίσημος συμβολισμός πίσω από τα εραλδικά εμβλήματα. Οι θυρεοί διαμορφώθηκαν περίπου όπως τα επώνυμα. Από την ιδιότητα, το προσωνύμιο, το επάγγελμα, κάποιο περιστατικό στην ιστορία της οικογένειας.

Έτσι, για παράδειγμα, η παρουσία ενός καρφιού σε έναν θυρεό μπορεί να συμβολίζει το μαρτύριο του Χριστού -επειδή ο πρώτος θυρεοφόρος ήταν πολύ ευλαβής- σε έναν άλλο όμως μπορεί να αφορά το περιστατικό της απαλλαγής της οπλής του αλόγου του βασιλιά από το ενοχλητικό αντικείμενο από τον πρώτο θυρεοφόρο. Ο συμβολισμός δεν είναι καθολικός.

Στον ελλαδικό χώρο υπάρχει μία πολύ πλούσια εραλδική παράδοση, που ανιχνεύεται μέσα από την ιστορία

-Έχω την αίσθηση ότι αυτή η τέχνη αφορά περισσότερο στη δυτική μεσαιωνική παράδοση.

-Η εραλδική είναι μία τέχνη διεθνής και δεν έχει πατρίδα, όπως και οι κανόνες της είναι διεθνείς. Παρατηρούνται όμως ιδιαιτερότητες που κάνουν διακριτή την προέλευση ενός εμβλήματος στον εξασκημένο γνώστη. Το Βυζάντιο διαθέτει την δική του εραλδική παράδοση, που ομοιάζει με την «δυτικού τύπου» εραλδική. Πολλοί Έλληνες διαπρεπείς υπήρξαν ή και είναι θυρεοφόροι.

Στον ελλαδικό χώρο υπάρχει μία πολύ πλούσια εραλδική παράδοση, που ανιχνεύεται μέσα από την ιστορία. Τα κάστρα, οι αρχαιολογικοί μας χώροι, ομιλούν συχνά την εραλδική γλώσσα. Θα τολμούσα να πω πως η πρώτη εραλδικού τύπου εμβληματική για την ευρωπαϊκή ήπειρο, συναντάται στην πύλη των λεόντων των Μυκηνών. Μπορεί βέβαια να ανήκει στην λεγόμενη «προϊστορία της εραλδικής» όμως φαίνεται πως η συνεισφορά της Ελληνικής αρχαιότητας στην ιστορική εραλδική είναι σημαντικότερη απ’ ότι αρχικά πιστεύαμε.

Για παράδειγμα, υπάρχουν στοιχεία που συνδέουν τον αρχαίο Έλληνα κήρυκα με καθήκοντα εμβληματολόγου, κάτι που νομίζαμε πως ξεκινούσε με τον μεσαιωνικό κήρυκα, ως τελετάρχη των κονταρομαχιών. Θα αναφερθώ σε αυτά τα ζητήματα εκτενώς, στο προσεχές βιβλίο μου.

-Υπάρχουν Έλληνες ευγενείς που να κατάγονται από αριστοκρατικές οικογένειες με οικόσημα και γενεαλογία που φτάνει στα βάθη των χρόνων;

-Βεβαίως. Πολλά ιστορικά πρόσωπα υπήρξαν θυρεοφόροι, όπως ο Καποδίστριας, ο Σολωμός, η Μαυρογένους, ο Μαυροκορδάτος και άλλοι.

-Οι Έλληνες δηλαδή έχουν οικόσημα. Θα θέλατε να αναφερθείτε στις γνήσιες ελληνικές οικογένειες με οικόσημα;

-Υπάρχουν πολλοί εν ζωή Έλληνες θυρεοφόροι. Θα προτιμούσα όμως να μην αναφερθώ σε ονόματα.

-Τι είναι τα εθνικά και εκκλησιαστικά τάγματα και ποιος ο ρόλος του οικοσήμου τους;

-Πρόκειται για τιμές που κάνει μία κοσμική ή εκκλησιαστική αρχή σε προσωπικότητες που έχουν συνεισφέρει σε κάποιο τομέα του ανθρώπινου πολιτισμού.

Οι θυρεοί τους διαφέρουν αναλόγως της κατάστασής τους. Στην Ευρώπη επιβιώνουν πολλά από τα ιπποτικά τάγματα της ιστορικής περιόδου.

Η διαφορά είναι πως από στρατιωτικοί οργανισμοί, έχουν εξελιχθεί σε τάγματα τιμής. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως η εραλδική στην βάση της παραμένει μία εμβληματική του πολέμου. Γι’ αυτό, αισθητικά, η μεγαλοπρέπεια δεν πρέπει να υπερβαίνει την αυστηρότητα. Μερικές φορές το «λιγότερο» είναι «περισσότερο», εάν γίνομαι αντιληπτός.

-Ποιος ο ρόλος της ιστορικής «Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας της Ελλάδος» σήμερα;

-Η «Εραλδική και Γενεαλογική Εταιρεία της Ελλάδος» είναι ένας ιστορικός οργανισμός, που έχει συνεισφέρει τα μέγιστα στην επιστημονική μελέτη των ελληνικών θυρεών.

Μέλη της υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι διαπρεπείς Έλληνες επιστήμονες και εραλδιστές. Επί σειρά ετών εξέδιδε ένα ετήσιο δελτίο, με την μορφή τόμου, όπου παρουσιάζονταν εξαιρετικά πονήματα μελών, επί θεμάτων της ελληνικής εραλδικής, με εκπληκτικό επίπεδο και πλούτο συγκεντρωμένων πληροφοριών. Επίσης, οργανώνει συνέδρια και ομιλίες επί παρεμφερών θεμάτων, όπως επίσης διατηρεί μία πολύ αξιόλογη βιβλιοθήκη.

-Πώς παρουσιάζει τα οικόσημα;

-Τα παρουσιάζει κατά την επιστημονική τους, ιστορική και καλλιτεχνική διάσταση, μέσα από εκδηλώσεις, ομιλίες, εικαστική παρουσίαση κλπ. Διατηρεί ακόμα ζωντανό το ενδιαφέρον για την εραλδική τέχνη, σε δύσκολους καιρούς.

-Τα σύμβολα εμπεριέχουν πάντοτε ένα μυστήριο και μια μεταφυσική χροιά. Συμφωνείτε;

-Σε γενικά πλαίσια, αυτό δεν ισχύει για την εραλδική καθαυτή. Ένα εραλδικό έμβλημα μπορεί να λαμβάνει μεταφυσική ή μυστηριακή ερμηνεία, όχι όμως ως τέτοιο. Μπορούμε να πάρουμε ως παράδειγμα τον σταυρό ή την ράβδο του Ασκληπιού. Η μεταφυσική τους διάσταση δεν έχει αποδοθεί από την εραλδική χρήση.

Η οικοσημολογία έχει ως σκοπό να αποκαλύψει και όχι να αποκρύψει. Ας μην ξεχνάμε πως εμφανίστηκε σε μία περίοδο που η πλειονότητα των ανθρώπων δεν γνώριζε ανάγνωση. Άρα έπρεπε να μιλήσει την παγκόσμια γλώσσα του συμβόλου. Τα εμβλήματα της εραλδικής δεν διαθέτουν μία καθολική, συμβολική ή -ακόμη περισσότερο- μυστηριακή ερμηνεία. Όπως ανέφερα και στο προηγούμενο παράδειγμα με το καρφί, η παρουσία του ίδιου εμβλήματος επί διαφορετικών θυρεών μπορεί να έχει μία εντελώς διαφορετική αφορμή.

Φαίνεται πως οι πρώτοι θυρεοί υπήρξαν «ομιλούντες θυρεοί» -κατά την ορολογία- ή «ρέμπους» (“non verbis sed rebus”). Δηλαδή λογοπαίγνια με το επώνυμο του κατόχου. Για παράδειγμα ο κος Σχοινάς μπορεί να είχε ένα σχοινί, ο κος Κεφαλάς το κεφάλι ενός άνδρα κλπ. Τα παλαιότερα Ελληνικά οικόσημα που γνωρίζουμε έχουν στην πλειονότητά τους αυτή την συμβολική προέλευση.

Οπωσδήποτε, ένας νέος θυρεοφόρος μπορεί να επιλέξει για τα προσωπικά του εμβλήματα την οποιαδήποτε ερμηνεία επιθυμεί, που να σχετίζεται με το οτιδήποτε, αρκεί να υπάρχει η γνώση πως αυτή η συμβολιστική παραμένει προσωπική και δεν αποτελεί εραλδικό θέσφατο και καθολική κατάσταση για ένα έμβλημα – ζώο, φυτό, αντικείμενο ή αφηρημένο εραλδικό σχήμα.

Αυτό πάντως που μπορώ να ισχυριστώ με βεβαιότητα είναι πως αποτελεί λάθος να λέμε πως η εραλδική πέρασε σε παρακμή, ταυτόχρονα με την εγκατάλειψή της από τα πεδία των μαχών.

Από τον μεσαίωνα ακόμη, η εραλδική είχε εξελιχθεί στο να σημαίνει πολύ περισσότερα από ότι ένα ακόμα πολεμικό σύστημα εμβληματολογίας. Γι’ αυτό και η εφαρμογή της επέζησε της περιορισμένης αυτής χρήσης, μάλιστα προς το μακροβιέστερο, και ξεπέρασε το οποιοδήποτε άλλο αντίστοιχο σύστημα. Οι μεταμορφώσεις που επέφεραν οι κοινωνικές, πολιτικές ή άλλες αλλαγές, στον χαρακτήρα της, δεν σηματοδοτούν τίποτε λιγότερο ή περισσότερο από το ότι αποτελεί μία ζωντανή τέχνη.

-Άρα υπάρχει ένας μυστικισμός σ’ αυτού του είδους την τέχνη;

-Μπορώ να ισχυριστώ με πεποίθηση πως όχι. Δεν υπάρχει μυστικισμός στην εραλδική. Η εισαγωγή μυστικιστικών ερμηνειών για τα εραλδικά εμβλήματα ξεκινά κατά τον 18ο αιώνα περίπου και διήρκησε μέχρι τις αρχές του εικοστού. Κατά εκείνη την περίοδο ήταν ένα είδος μόδας για την ελίτ της Ευρώπης, να ασχολείται με τον μυστικισμό και τον αποκρυφισμό, δραστηριότητες που τότε είδαν μεγάλη ακμή.

Στα πλαίσια αυτής της μόδας λοιπόν, υπήρξαν και κάποιοι εραλδιστές που θέλησαν να συσχετίσουν τα εραλδικά εμβλήματα και τους χρωματισμούς με αντίστοιχες ερμηνείες, όπως πχ. πως το πράσινο συμβολίζει την πολεμική αρετή, το κόκκινο την θυσία, ο λέων την μεγαλειώδη καρδιά κλπ. – μέχρι και αντιστοιχίες επί του ζωδιακού! Φυσικά η ίδια η ιστορία απορρίπτει όλες αυτές τις ερμηνείες ως «ευσεβείς πόθους» των συγκεκριμένων ανθρώπων που τις εξέφραζαν (ουδείς εκ των οποίων υπήρξε έγκριτος ειδικός) και όχι ως αλήθειες που αφορούν πραγματικά την εραλδική επιστήμη.

Η τέχνη δεν ζυγίζεται ούτε μετριέται

-Ποιες άλλες ασχολίες που έχετε είναι συνυφασμένες με την εραλδική τέχνη;

-Προσωπικά, τα πράγματα που μου άρεσαν όταν ήμουν 13 ετών, είναι τα ίδια που μου αρέσουν τώρα. Ο κόσμος δεν έπαψε ποτέ να είναι μία μαγική αυλή θαυμάτων. Η πραγματικότητά μου καθορίζεται από αισθητικά πρότυπα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την ιστορικής περίοδο που έχει ως επίκεντρο τον 15ο αιώνα. Υπήρξα, μεταξύ άλλων, ένας από εκείνους που εισήγαγαν στην Ελλάδα τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές πολεμικές τέχνες, με επίκεντρο την μακριά σπάθη.

-Δέχεστε παραγγελίες για τέτοιου είδους δημιουργίες; Ποιοι είναι συνήθως οι ενδιαφερόμενοι;

-Φυσικά. Οι ενδιαφερόμενοι δεν ανταποκρίνονται σε κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Προέρχονται από όλες τις κοινωνικές βαθμίδες και εθνικότητες. Θα έλεγα πως μοναδικό κοινό τους είναι η αγάπη για την εραλδική τέχνη και την αισθητική της.

-Θα μπορούσατε να ονοματίσετέ κάποιους που απευθύνθηκαν σε σας για τον θυρεό της οικογένειάς τους;

-Θα προτιμούσα όχι.

-Τι συνήθως «αφουγκράζεσθε» και προσέχετε για να φιλοτεχνήσετε τον θυρεό μιας οικογένειας;

-Το πρώτο στοιχείο που χρειάζομαι είναι εάν πρόκειται για έναν ήδη υπάρχοντα θυρεό ή εάν θα πρέπει να δημιουργηθεί από το μηδέν.

Στην πρώτη περίπτωση τα πράγματα είναι απλούστερα, καθώς ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να αλλοιώσει το έμβλημα. Μπορεί όμως να το αποδώσει κατά την προσωπική του καλλιτεχνική σφραγίδα. Να αφήσει το αποτύπωμά του στην ιστορία του οικοσήμου.

Στην δεύτερη περίπτωση προτεραιότητα είναι η ικανοποίηση του νέου θυρεοφόρου. Σκοπός του καλλιτέχνη είναι να αναδείξει την προσωπικότητα του κατόχου, να φανερώσει με τρόπο οπτικό όλα εκείνα που ο ίδιος θα ήθελε να επικοινωνήσει καλλιτεχνικά, συμβολικά, με τον κόσμο. Η εμπειρία και οι γνώσεις του εραλδικού καλλιτέχνη μπορούν να εξυπηρετήσουν μόνο προς αυτό τον σκοπό.

Σε τεχνικό επίπεδο, οι μόνοι περιορισμοί είναι η τήρηση των εραλδικών κανόνων, η αποφυγή στοιχείων που δηλώνουν βαθμό ή τίτλο που ο φέρων δεν έχει, και η αποφυγή της λεγόμενης «εραλδικής σύγκρουσης»- δηλαδή της σύμπτωσης με ήδη υπάρχον έμβλημα. Για αυτούς τους λόγους ο καλλιτέχνης είναι επιβεβλημένο να έχει εραλδικές γνώσεις.

Ο θυρεός δεν εξασφαλίζει στον άνθρωπο την αξία. Αντανακλά την αξία που υπάρχει πρωτίστως σε ένα εσωτερικό πεδίο

-H εραλδική χαρακτηρίζεται ως η πλέον noble art ανάμεσα στις τέχνες. Αισθάνεσθε «ανώτερος» από έναν ζωγράφο που εμπνέεται από την φύση;

-Κατ’ αρχάς να σας απαντήσω απλά «όχι». Η τέχνη δεν ζυγίζεται ούτε μετριέται. Άλλωστε, ποιος δεν εμπνέεται από την φύση; Μήπως η εραλδική όχι; Η φύση αποτελεί το τέλειο υπόδειγμα ώστε ό άνθρωπος να μπορέσει να αναδείξει την δική του προσωπικότητα ως δημιουργός, αλλά και να αισθανθεί εκείνο που δονεί την ψυχή του, χωρίς την προϋπόθεση ειδικών γνώσεων.

Μου δίνετε όμως μία μεγάλη ευκαιρία για να θίξω το ζήτημα της noble art και της σημασίας της. Η ευγένεια στην ζωή, όπως και στην καλλιτεχνική δημιουργία, δεν αφορά την επιβλητικότητα ενός ανθρώπου επί ενός άλλου, αλλά την εξωτερική έκφραση μίας προσωπικής, εσωτερικής κατάστασης. Αυτή η εξωτερίκευση είναι απλή και αυθόρμητη. Λυπάμαι πολύ όταν βλέπω θυρεοφόρους να έχουν συστολή όσο αφορά την χρήση των προσωπικών τους εμβλημάτων, από φόβο μήπως θεωρηθούν σνομπ. Έτσι περιορίζουν όχι μόνο τον εαυτό τους, αλλά και εμάς από το να θαυμάσουμε ένα έργο τέχνης.

Η κατοχή ενός θυρεού, ή η αναγνώριση ενός νέου, αποτελεί στοιχείο προσωπικής ανάπτυξης- συγκρίνουμε τον εαυτό μας μόνο με τον εαυτό μας. Αξιόλογοι άνθρωποι υπήρξαν από πολύ πριν την εραλδική και θα υπάρχουν πάντοτε, ερήμην αυτής. Ο θυρεός δεν εξασφαλίζει στον άνθρωπο την αξία. Αντανακλά την αξία που υπάρχει πρωτίστως σε ένα εσωτερικό πεδίο. Και όπως έλεγε ο μεγαλύτερος εραλδός του 20ου αιώνα, J.P. Brook Little, Clarenceaux King of Arms: «Η εραλδική δεν έχει σχέση με τον σνομπισμό παρά μόνο κατά την απαξιωμένη της έννοια. Η εραλδική δεν καυχάται: Εμπνέει!»

-Έχετε εκθέσει κάποια από τα οικόσημα που έχετε φιλοτεχνήσει;

-Προς το παρόν όχι.

-Μελλοντικά σχέδια.

-Μέσα στην επόμενη περίοδο σκοπεύω να κυκλοφορήσω το βιβλίο μου. Έχει ολοκληρωθεί και βρίσκεται στο στάδιο της υλοποίησης. Πρόκειται για μία ολοκληρωμένη παρουσίαση της ιστορίας, των κανόνων και των εμβληματικών σχημάτων της εραλδικής, ως τέχνη και επιστήμη παράλληλα.

Θα είναι ένα μοναδικό έργο για την ελληνική βιβλιογραφία, που θα παρέχει ένα πλήρες σύστημα και ορολογία για τον Έλληνα εραλδιστή. Επίσης η εικονογράφηση θα είναι από εμένα, όπως επίσης θα περιλαμβάνει έναν αριθμό έργων μου που σχετίζονται πρωτίστως με ελληνικά οικόσημα.