Όταν, ο γνωστός κριτικός της τέχνης, Robert Hughes, δήλωνε: “A Gustave Courbet portrait of a trout has more death in it than Rubens could get in a whole Crucifixion”, σίγουρα δεν είχε, εκείνη τη στιγμή, στο μυαλό του το περιβόητο “αιδοίο” του ζωγράφου που θα απασχολούσε μέχρι και σήμερα τον κόσμο της τέχνης και όχι μόνο.
Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Ο Gustave Courbet, δημιούργησε το έργο του L’Origine du monde, το 1866 και το θέμα του ήταν ιδιαίτερα προκλητικό για την εποχή του, πλησιάζοντας τα όρια της πορνογραφίας. Το έργο εστιάζει στον κορμό ενός γυναικείου σώματος, ξαπλωμένου σε μια ιδιαίτερα ερωτική πόζα. Την αιχμή του δόρατος αποτελεί το αιδοίο του μοντέλου που κυριαρχεί στο έργο, δίνοντας στο ζωγράφο τη δυνατότητα να σχολιάσει με δεξιοτεχνία, εκείνο το σημείο του γυναικείου σώματος που συνδέεται με τον υπέρτατο ερωτισμό.
Για τον τίτλο του έργου που αντιστοιχεί στον ελληνικό Η προέλευση του κόσμου, λέγεται πως αναφέρεται στη διπλή φύση του γυναικείου σώματος: από τη μία πλευρά, αποτελεί το αντικείμενο της σεξουαλικής επιθυμίας και το σημείο εισόδου για την ερωτική επαφή, ενώ από την άλλη πλευρά, στην έξοδο κατά τη γέννηση, αποτελεί το σημείο από το οποίο ένα παιδί βλέπει για πρώτη φορά την εικόνα του κόσμου.
Η προέλευση του κόσμου
Το έργο ήταν παραγγελία (1866) ενός κοσμοπολίτη Τουρκο-Αιγύπτιου διπλωμάτη ονόματι Καλίλ-Μπέι, ο οποίος τον είχε στο μπάνιο του πίσω από πράσινη κουρτίνα
Έργο του 1866, ο πίνακας είχε σοκάρει την αστική κοινωνία της εποχής. Η παραγγελία του πίνακα αποδίδεται σε Τούρκο διπλωμάτη εγκατεστημένο στο Παρίσι, ο οποίος, βουτηγμένος στα χρέη, αναγκάσθηκε να τον πουλήσει. Το έργο σπάνια εκτίθεται δημόσια εκείνη την εποχή, αλλάζει πολλά χέρια και ο τελευταίος του ιδιοκτήτης ήταν ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν.
«Ο Κουρμπέ ασχολήθηκε πολύ με το γυναικείο γυμνό, ορισμένες φορές κατά ελευθεριακό τρόπο. Αλλά με το «Η προέλευση του κόσμου» επιτρέπει στον εαυτό του μία τολμηρότητα και ειλικρίνεια που δίνουν στον πίνακα τη δύναμη της γοητείας του», είναι το σημείωμα που συνοδεύει τον πίνακα που εκτίθεται στο Musee d’Orsay.
Μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2018, το γυναικείο μοντέλο που πιστευόταν πως απεικόνιζε το έργο, ήταν η Ιρλανδή ερωμένη του Courbet, Joanna Hiffernan. Αν και η Hiffernan ήταν κοκκινομάλλα, σε αντίθεση με το μοντέλο του πίνακα, όπου είναι εμφανές πως η γυναίκα ήταν μελαχρινή, λόγω του ότι δεν υπήρχε άλλη σοβαρή “υποψηφιότητα”, παρέμεινε η επικρατέστερη.
Η ανατροπή ήρθε, όταν ο Claude Schopp, Γάλλος μελετητής, ειδικευμένος στο έργο του Alexandre Dumas, ανακάλυψε τυχαία την ταυτότητα του μοντέλου του Courbet, σε ένα γράμμα που ανήκε στην αλληλογραφία μεταξύ του γιού Dumas και της George Sand, όπου αναφερόταν το όνομα της χορεύτριας Constance Quéniaux και μάλιστα λάθος γραμμένο: “On ne peint pas l’interview la plus délicate et la plus sonore de Miss Queniault de l’Opéra”. Η λέξη l’interview, ήταν αυτή που δεν ταίριαζε με το υπόλοιπο κείμενο και ο Schopp ανέτρεξε στο αρχικό χειρόγραφο που φυλασσόταν στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας και εκεί ανακάλυψε το λάθος. Η σωστή λέξη ήταν l’ intérieur αντί l’ interview και το μυστηριώδες μοντέλο αποκαλύφθηκε.
Η Quéniaux, υπήρξε χορεύτρια στην Όπερα του Παρισιού, από όπου και αποσύρθηκε το 1859. Όταν δημιουργήθηκε το πορτραίτο, παραγγελία του Halil Sherif Pasha ή Halil Bey, για να το προσθέσει στη συλλογή του με ερωτικά έργα, εκείνη ήταν ήδη 34 ετών και ερωμένη του. Το έργο, ο Halil Bey το κρατούσε καλά φυλαγμένο σε ένα δωμάτιο πίσω από μια πράσινη κουρτίνα και το έδειχνε επιλεκτικά στους καλεσμένους του.
Μανιώδης χαρτοπαίκτης, όμως, όπως ήταν, αναγκάστηκε πολύ σύντομα να πουλήσει το έργο, το οποίο στη συνέχεια, άλλαξε πολλά χέρια και πέρασε από αμέτρητες περιπέτειες, μέχρι να έρθει στην κατοχή του Musee d’Orsay, το 1995, όταν ο τελευταίος του ιδιοκτήτης ψυχαναλυτής Jacques Lacan αναγκάστηκε και εκείνος, να το πουλήσει για να ξεπληρώσει τα χρέη της οικογένειάς του.
Τη θεωρία του Schopp, συμπληρώνει και ενισχύει το γεγονός πως στην κατοχή της Quéniaux, υπήρχε ένας πίνακας του Courbet που απεικόνιζε ένα μπουκέτο από ανοιξιάτικα λουλούδια και ανάμεσά τους κόκκινες και λευκές καμέλιες, που ταυτίζονταν με τις εταίρες και πιστεύεται πως ήταν δώρο του εραστή και προστάτη της, Halil Bey.
Τελευταίος ιδιοκτήτης του πίνακα ήταν ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν που τον αγόρασε το 1955 σε δημοπρασία για 1,5 εκατομμύριο γαλλικά φράγκα
Τον Φεβρουάριο του 2013, το Paris – Match είχε κυκλοφορήσει με πρωτοσέλιδο την είδηση πως είναι πιθανόν να ανακαλύφθηκε το “πρόσωπο” του μοντέλου του L’ Origine du monde, βασιζόμενοι στην ιστορία που υπήρχε, πως το έργο είχε ζωγραφιστεί ολόκληρο, αλλά ο Courbet, για να προστατεύσει το μοντέλο του, λόγω της προκλητικότητας του θέματος, αφαίρεσε τον καμβά με το πρόσωπό της πριν το παραδώσει στον αγοραστή.
Μάλλον, οι ειδικοί μελετητές του έργου του Courbet, παρουσιάσθηκαν επιφυλακτικοί με αυτή την εκδοχή μιας και δεν υπήρξε ποτέ επίσημη επιβεβαίωση από την πλευρά τους, πως το ανυπόγραφο έργο του κεφαλιού που αγοράσθηκε και παρουσιάσθηκε από συλλέκτη που ήθελε να διατηρήσει την ανωνυμία του, ανήκε και αποτελούσε συμπλήρωμα του συγκεκριμένο έργου.
Άλλες σύγχρονες ιστορίες που συνοδεύουν το προκλητικό έργο είναι η απόσυρση βιβλίων, συγγραφέων που “τόλμησαν” να το χρησιμοποιήσουν σαν εξώφυλλο, αλλά και το κλείσιμο λογαριασμού χρήστη από το facebook, γιατί η ανάρτηση του τάραξε τα νερά της σύγχρονης ηθικής του διαδικτύου και οδήγησε χρήστη και εταιρεία στα δικαστήρια για να διερευνήσουν επίσημα τα όρια της τέχνης.
Στις 29 Μαΐου του 2014, η περφόρμερ με καταγωγή από το Λουξεμβούργο, Deborah de Robertis, επισκέφθηκε το Musee D’Orsay, όπου εκτίθεται το L’Origine du monde και κάθισε μπροστά του. δείχνοντας στο έκπληκτο κοινό που την παρακολουθούσε, το δικό της αιδοίο. Οι φύλακες του Μουσείου την απομάκρυναν και η γαλλική αστυνομία τη συνέλαβε, αλλά τελικά ο εισαγγελέας δεν της απήγγειλε καμία κατηγορία. Η ίδια είπε πως πρόκειται για καλλιτεχνική παρέμβαση μέσα από την οποία δημιουργεί την αντανάκλαση του έργου του Courbet, πυροδοτώντας με τον δικό της τρόπο, τα όρια της τέχνης.
Η σύλληψή της, δεν λειτούργησε ανασταλτικά στις αποκαλυπτικές δράσεις της, που συνεχίστηκαν με αξιοσημείωτες τις παρακάτω:
Τον Ιανουάριο του 2016, ξαναεπισκέπτεται το Musée d’Orsay και στέκεται γυμνή και σε ανάλογη με το έργο πόζα, μπροστά στο διάσημο έργο του Edouard Manet, Olympia.
Και πρόσφατα, το Σεπτέμβριο του 2018, στέκεται γυμνή, μόνο με ένα γαλάζιο βέλο στο κεφάλι, στο καθολικό προσκύνημα της Παναγίας της Λούρδης.
Η ίδια, σε συνέντευξή της στους Forbes, δηλώνει: “To Open My Legs Is To Open My Mouth”.
