Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος
Η Ναυσικά Πάστρα γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1921. Το 1957 παρακολούθησε μαθήματα γλυπτικής στη Sommerakademie του Σάλτσμπουργκ με καθηγητή τον Ewald Mataré. Συνέχισε τις σπουδές της στην Akademie der Bildenden Kunste (1957-1962) της Βιέννης, με καθηγητή τον Fritz Wotruba. Επίσης, σπούδασε Κοινωνιολογία της Τέχνης, στην Ecole Pratique des Hautes Etudes (1967-1973), στο Παρίσι με δάσκαλο τον Jean Cassou. Το 1963 πραγματοποιήθηκε η πρώτη της ατομική έκθεση με γλυπτικά έργα και σχέδια στην γκαλερί Wurthle στη Βιέννη.
Τα πρώτα της έργα είναι ανθρωποκεντρικά κεραμικά με υλικό τον πηλό, συχνά εμπνευσμένα από την τέχνη της γεωμετρικής περιόδου. Στη συνέχεια σε γλυπτά που δημιούργησε από γύψο και μπρούτζο προχώρησε σε πιο αφαιρετικές διατυπώσεις. Το 1963 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου πειραματίστηκε με νέα υλικά όπως ο πολυεστέρας, ενώ αργότερα προχώρησε σε εφαρμογές με τσιμέντο και μέταλλα.
Κινούμενη στα πλαίσια της αφαίρεσης, περνά σε απλοποιημένες φόρμες, καθαρά γεωμετρικά σχήματα που συνθέτουν έργα που ταυτόχρονα αποτελούν και αρχιτεκτονικές προτάσεις για προσόψεις κτιρίων και εσωτερικούς χώρους. Ενδιαφέρθηκε και διερεύνησε επίσης τις ποιητικές δυνατότητες των μαθηματικών συστημάτων όπως και άλλοι σύγχρονοι της καλλιτέχνες.
Δημιούργησε με μια ιδιότυπη τεχνική «χτισίματος» μορφικές αλληλουχίες με βάση τον κύκλο και το τετράγωνο, εξετάζοντας τις δυνατότητες που προκύπτουν από την «αλληλοτομία» των σχημάτων και τις μεταξύ τους σχέσεις. Από την έρευνά της αυτή, με τίτλο «Αναλογικά», προκύπτει το «Σύνεκτρον», μια νέα μορφή, για την οποία το γαλλικό κράτος της απένειμε Δίπλωμα Ευρεσιτεχνίας το 1971. Ακολούθησαν οι ενότητες εργασίας «Αναλογικά 2» (1979-1982) και «Αναλογικά 3» (1982-1986).
Σταδιακά, με σαφή κορύφωση κατά την δεκαετία του 1990, η γλυπτική της πέρασε εξελικτικά σε πιο δυναμικούς αφαιρετικούς συσχετισμούς, που αναδεικνύουν τη μεταβλητότητα του τρισδιάστατου οπτικού χώρου. Στην πολυσύνθετη πορεία της δημιούργησε έργα για προσόψεις κτιρίων, όπως το 1991 στο Βαφοπούλειο Ίδρυμα του Δήμου Θεσσαλονίκης, δημόσιους χώρους και τιμήθηκε με διακρίσεις και βραβεία. Γενικά στο έργο της η συνεχής θεωρητική αναζήτηση, εννοιολογικού χαρακτήρα, μεταφράστηκε σε γλυπτικές συνθέσεις αποκρυσταλλωμένες και δομημένες με βάση ορθολογικές αναλογίες και μαθηματικούς κανόνες.
Από το 1977 έως και το 2011 που αποβίωσε τα έργα της παρουσιάστηκαν σε είκοσι ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία). Έλαβε επίσης μέρος σε ομαδικές και διεθνείς εκθέσεις, μεταξύ των οποίων στα Salon de la Jeune Sculpture (1969-1972), στα «Ευρωπάλια» στο Βέλγιο και στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας το 1982, όπου κέρδισε το Γ΄ Βραβείο γλυπτικής, καθώς και στην έκθεση «Μεταμορφώσεις του Μοντέρνου: Η ελληνική εμπειρία» στην Εθνική Πινακοθήκη το 1992. Το 2014 πραγματοποιήθηκε στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στη Θεσσαλονίκη αναδρομική έκθεση με γλυπτά, σχέδια και θεωρητικά της κείμενα.
Η έκθεση παρουσιάστηκε και στο Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Ρόδου. Έργα της ανήκουν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στην πολυσύνθετη πορεία της δημιούργησε επίσης έργα για σημαντικές συλλογές.
Ιδιαίτερα διαφωτιστική για τις αισθητικές αναζητήσεις της είναι η έκθεση έργων από την περίοδο της στη Βιέννη (1956-1963), που διοργανώθηκε στην Kalfayan Galleries υπό την αιγίδα της Αυστριακής Πρεσβείας στην Αθήνα.
Τα έργα που απαρτίζουν την έκθεση προέρχονται από την συλλογή του ιστορικού τέχνης Εμμανουήλ Μαυρομμάτη, ομ. καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο οποίος έχει την επιμέλεια της έκθεσης τους. Σε εισαγωγικό του κείμενο αναφέρει: «Πιστεύω πως η επιστροφή στη Γη- και πρακτικά, στην αρχή της παιδείας της στη γλυπτική-αντιπροσώπευε διαισθητικά, για την ίδια, την ολοκλήρωση μιας αναγκαίας, αλλά σκληρά αυστηρής και πειθαρχημένης διαδρομής».
Τα έργα, σχέδια και γλυπτά, που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι έξοχα δείγματα από αυτήν τη δημιουργική περίοδο έρευνας και πειραματισμού της, όταν μπαίνουν τα θεμέλια της συλλογιστικής εξέλιξης της καλλιτεχνικής διαδικασίας της Πάστρα, με άξονες την ιδέα της αναγκαιότητας και της φύσης, που η ίδια έχει χαρακτηρίσει «ως περίοδο αθωότητας».
Όπως έγραψε το 1963 ο κριτικός Manfred Vogel: «Ζητά την αλήθεια στην εκφραστική θεώρηση του σώματος και όχι στην αισθητική. Αλλά η κοιτίδα της αντίληψης αυτής ήταν η Ελλάδα και αυτό σημαίνει πως η καλλιτέχνιδα βρήκε στην κοιτίδα αυτή έτοιμο ό,τι αποτελεί το αισθητικό πρωταρχικό ένστικτο της δυτικής τέχνης: χάρη, ελαφρότητα, αρμονία».
Η διευθύντρια του Τελλόγλειου Ιδρύματος, καθ. Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά αναφέρει το 1992, η Ναυσικά Πάστρα δημιούργησε αρχικά έναν κορμό γυναίκας-αμφορέα που ενθουσίασε τον δάσκαλο της Wotruba και έγινε η αρχή μιας γόνιμης και δημιουργικής μαθητείας κοντά του. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το γλυπτό σε μορφή βάζου, το πρώτο έκθεμα που είχε δημιουργήσει με την τεχνική αυτή.
Στο κριτικό κείμενο αναλύεται η κατεξοχήν ανθρωποκεντρική δουλειά της, με κάθετους και με οριζόντιους άξονες: «Η Ναυσικά μελετά το ανθρώπινο σώμα, τους νόμους του, τις κρυμμένες αρχές του. Παρατηρεί την ταλάντωση του κορμού που βασίζεται σε δύο γραμμές που διασταυρώνονται όπως το γράμμα Χ. Χτίζει τα πρώτα της γλυπτά ως σκελετό από λωρίδες-γραμμές που ξεκινούν από ορισμένα σημεία αναφοράς, πιο φανερά στα σχέδια. Οι μορφές της δομούνται με κάθετους και με οριζόντιους άξονες, προσπαθώντας παράλληλα να συλλάβει τη στροφή των όγκων, να δουλέψει από μέσα προς τα έξω».
Σε συνέντευξη η Πάστρα είχε δηλώσει: «Ο καλλιτέχνης φέρει μέσα του προσωπικές ιδιότητες που δεν θα βρεθούν ποτέ σε άλλους. Τις αποκαλώ Ανάγκες, οι οποίες όταν εκφραστούν –και μόνο αυτές– ίσως τότε είναι δυνατόν να κάνουν το έργο του καλλιτέχνη δημιούργημα. Δημιούργημα σημαίνει ότι κανείς άλλος δεν θα μπορέσει να ξανακάνει αυτό το έργο».
Τα γλυπτά της Ναυσικάς Πάστρα στη Βιέννη, την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη, το Παρίσι συνδυάζουν επαγωγικά την αρχέγονη πλαστική αναζήτηση με τις αρμονικές συντεταγμένες της δομικής διάταξης των όγκων. Η επιδέξια οργανική ανάπτυξη της φόρμας στο χώρο διαγράφει καθοριστικά την εκφραστική, μινιμαλιστική σφραγίδα της.
