Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της Τέχνης.
Ο Ανρί Εμίλ Μπενουά Ματίς / Henri Émile Benoît Matisse γεννήθηκε το 1869 στην επαρχία Le Cateau-Cambrésis της βόρειας Γαλλίας, ενώ μεγάλωσε στην περιοχή Bohain-en-Vermandois). Σπούδασε νομικά στο Παρίσι όπου μετακόμισε το 1887 και αφού απέκτησε την άδεια εργάστηκε για ένα διάστημα ως συμβολαιογράφος στην γενέτειρά του. Το 1891 αρρώστησε και κατά το στάδιο της ανάρρωσης ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη ζωγραφική στη Σχολή Quentin Latour.
Την ίδια χρονιά με την σύμφωνη θέληση των γονιών του επέστρεψε στο Παρίσι όπου σπούδασε στην Ακαδημία Ζυλιάν, στις τάξεις του Οντιλόν Ρεντόν και του Γκυστάβ Μορώ. Ο Μορώ, που έσπρωχνε τους μαθητές του σε νέους δρόμους και στυλ ενδιαφέρθηκε για την δουλειά του Ματίς. Εκεί γνωρίστηκε με τον Dufy και τον Rouault και αφού συνάντησε τους καταξιωμένους τότε εκπροσώπους του ακαδημαισμού και παράλληλα μελέτησε τους μεγάλους του παρελθόντος κάνοντας αντίγραφα με τους συμμαθητές του στο Λούβρο, απομακρύνθηκε με αποφασιστικότητα από κάθε τι αντιγραφικό και χαρακτηριστικό της «επίσημης» τέχνης.
Ο Ματίς επηρεάστηκε αρχικά από τα έργα των Σεζάν, Γκωγκέν, Βαν Γκογκ, τον νεοιμπρεσιονιστή Sisley καθώς και από την παραδοσιακή ιαπωνική τέχνη. Η μεθοδολογία του περιλαμβάνει, σύμφωνα με τον ίδιο, αρχικά την ανεξάρτητη επεξεργασία επιμέρους στοιχείων του πίνακα και στο τελικό μόνο στάδιο την ανάμιξή τους για την παραγωγή της τελικής σύνθεσης.
Η τεχνοτροπία του Ματίς είναι αυτή που χαρακτηρίζει γενικά το κίνημα των φωβιστών. Η θεματολογία του ήταν διανθισμένη συνήθως με έντονα, φωτεινά χρώματα και απαρτιζόταν κυρίως από προσωπογραφίες, εσωτερικούς χώρους, φιγούρες και νεκρές φύσεις. Η πρώτη ομαδική έκθεση στην οποία συμμετείχε πραγματοποιήθηκε το 1901, ενώ η πρώτη ατομική του έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1904. Τα επόμενα χρόνια ταξίδεψε σε πολλές πόλεις της Ευρώπης. Την περίοδο 1908-1912 εκτέθηκαν πολλά έργα του στη Μόσχα, το Βερολίνο, το Μόναχο και το Λονδίνο. Αν και το κίνημα των φωβιστών, του οποίου ήταν ηγετική μορφή μετά από το 1906 βρέθηκε σε ύφεση, ο Ματίς γνώρισε διεθνώς σημαντική καλλιτεχνική καταξίωση με τα έργα της περιόδου 1906-1917, τα οποία υπερβαίνουν πλέον τα όρια του φωβιστικού κινήματος και επεκτείνονται δυναμικά σε όλες τις εικαστικές περιοχές δημιουργίας.
Ο Ματίς συνδέθηκε φιλικά με τον Πάμπλο Πικάσο αν και μεταξύ τους υπήρχε πάντα παράλληλα με τον αλληλοσεβασμό και θαυμασμό ένα στοιχείο του ανταγωνισμού. Ο μεν Ματίς ισοστάθμιζε το δημιουργικό πάθος του με λογικό ειρμό, για τον Πικάσο, το ένστικτο ήταν η κυρίαρχη καθοδηγητική δύναμη.
Στα γραπτά του περί τέχνης αναφέρει ο Ματίς: «Ονειρεύομαι μια τέχνη ισορροπίας, καθαρότητας, γαλήνης, που το θέμα της δεν θα δημιουργεί ανησυχία ή αγωνία, που θα είναι για κάθε δουλευτή εγκεφαλικό, για τον επιχειρηματία καθώς επίσης και για τον άνθρωπο των γραμμάτων, κάτι σαν κατευναστικό, ένα ηρεμιστικό του εγκεφάλου, κάτι ανάλογο με μια καλή πολυθρόνα που τον ανακουφίζει από την φυσική του κούραση» και «Οι λεπτομέρειες δεν πρέπει πια να απασχολούν τον ζωγράφο, υπάρχει η φωτογραφία, για να αποδώσει το πλήθος των λεπτομερειών. Η πλαστική θα αποδώσει την συγκίνηση με τον αμεσότερο τρόπο και με τα πιο απλά μέσα».
Σχετικά με τις περίφημες συνθέσεις του με σκηνές χορού έγραψε ότι «αρκούν τρία χρώματα για ένα μεγάλο ταμπλώ χορού. Το κυανό του ουρανού, το ροζ των σωμάτων και το πράσινο του λόφου που χορεύουν οι μούσες». Σημαντικότατη είναι η σχεδιαστική του παραγωγή, οι εικονογραφήσεις εκδόσεων καθώς και τα χαρακτικά του στα οποία η αμεσότητα της γραφής προβάλλει τα στυλιστικά του περιγράμματα.
Από το 1917 μέχρι την αποβίωση του το 1954, ο Ματίς έζησε στην πόλη Cimiez, προάστιο της Nice στη Νότια Γαλλία. Το 1941 αρρώστησε βαριά και τα τελευταία χρόνια της ζωής του αναγκάστηκε να τα περάσει σε αναπηρική καρέκλα. Παρά την δυσκολία αυτή, συνέχισε να δημιουργεί καθημερινά και επίμονα με την τεχνική του κολλάζ. Επέτυχε να παραγάγει πολλά πρωτοποριακά έργα, ιδιαίτερα αναγνωρίσιμα και δημοφιλή για την καθαρή χρωματική τους γκάμα και τις λιτές φόρμες. Η διαρκής ευρηματικότητα και έμφυτη δημιουργικότητα του τον βοήθησαν παρά την καθήλωση του να βρει μεθόδους για τις συνθέσεις με πολύχρωμα σχήματα της τελευταίας του περιόδου.
Το 1945 έγραφε για τον ρόλο και τις ιδιότητες του χρώματος: «Το χρώμα ίσως περισσότερο από το σχέδιο είναι μια απελευθέρωση. Η απελευθέρωση είναι η διεύρυνση των συμβάσεων, τα παλιά μέσα σπρωγμένα από όσα φέρνει η καινούργια γενιά. Καθώς το χρώμα και το σχέδιο είναι μέσα έκφρασης, έχουν αλλάξει. Το χρώμα τελικά είναι πολυτέλεια και βιτρίνα. Και αυτό είναι στην ακρίβεια το προνόμιο του καλλιτέχνη, να κάνει πολύτιμο και να εξευγενίζει το ταπεινότερο θέμα».
Ο Marie–Alain Couturier αναφέρει ότι του είπε ο Ματίς για το περίφημο παρεκκλήσι της Vence που ζωγράφισε εσωτερικά: «Πέρασα την ζωή μου σαν ένας βιαστικός άνθρωπος, σαν κυνηγημένος. Μια μέρα μου είπε ο Picasso κάτι πολύ ωραίο: «Πρέπει να δουλεύουμε σαν εργάτες». Σχετικά με το παρεκκλήσι δεν ήταν πλέον η ίδια κατάσταση. Τα πάντα ήρθαν από αλλού, πιο ψηλά από μένα». Το 1951 επισήμανε: «Στην τέχνη ο αυθεντικός δημιουργός δεν είναι μόνο μια προικισμένη ύπαρξη, είναι ένας άνθρωπος που γνωρίζει να μεθοδεύει μια ολόκληρη δέσμη δράσεων που έχουν ως αποτέλεσμα τους το έργο τέχνης».
Ο Ματίς πίστευε πως ο έρωτας βρίσκεται στην αρχή κάθε δημιουργίας και επιδίωξε μέσα από τους δικούς του αρμονικούς κανόνες και την εσωτερική του δόνηση να ανασυνθέσει την ακτινοβόλα ομορφιά της φύσης, φιλτραρισμένη από την προσωπική του ενοραματική σχεδιαστική και χρωματική προσέγγιση. Όπως είχε διαπιστώσει από την αρχή της ιδιοφυούς αισθητικής του κατάθεσης «Η ελευθερία συνίσταται στο να ακολουθήσεις το δρόμο που τα προσόντα σου σε σπρώχνουν να πάρεις».
