Συνομιλούν ο συλλέκτης Ιορδάνης Κοτζαϊβάζογλου και ο εικαστικός Στέφανος Δασκαλάκης με την Ζέτα Τζιώτη
Είναι γνωστό ότι πολλά από τα έργα που θαυμάζουμε σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ήταν παραγγελίες κάποιων μαικήνων, συλλεκτών ή απλώς φιλότεχνων.
Υπό ποιες συνθήκες όμως έγιναν; Πώς δόθηκε η παραγγελία; Πώς σκεφτόταν ο καλλιτέχνης; Ποιος ήταν ο ρόλος του παραγγελιοδότη;
Για ελάχιστα έργα γνωρίζουμε αυτές τις πληροφορίες και σε κάποια μόνο τις βασικές. Οι λεπτομέρειες έχουν χαθεί για πάντα στην αιωνιότητα. Οπωσδήποτε όμως κάθε έργο είναι διαφορετικό κι έχει την δική του ιστορία. Όμως έχει ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς πώς θα μπορούσε να γεννηθεί η ιδέα και να δημιουργηθεί ένα έργο τέχνης κατά παραγγελία.
Παραγγελιοδότης και ζωγράφος μας εξιστορούν πώς δημιουργήθηκε αυτό το πορτραίτο.
Ο Ιορδάνης Κοτζαϊβάζογλου, Αναπληρωτής Καθηγητής Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, διαθέτει μια συλλογή με ενδιαφέροντα έργα νεοελληνικής ζωγραφικής. Ένα όμως που σίγουρα ξεχωρίζει σε αυτήν, είναι το πορτραίτο της γυναίκας του, Εύας, σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. Δημιουργός του, ο καταξιωμένος ζωγράφος Στέφανος Δασκαλάκης. Παραγγελιοδότης και ζωγράφος μας εξιστορούν πώς δημιουργήθηκε αυτό το πορτραίτο. Ίσως κατ΄αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εικάσουμε ότι και άλλα σπουδαία έργα στην ιστορία της τέχνης πιθανόν να έγιναν με παραπλήσιο τρόπο.
-Κύριε Κοτζαϊβάζογλου, πώς προέκυψε η ιδέα ενός τέτοιου έργου;
-Η εγκυμοσύνη ήταν για μένα και τη σύζυγό μου μια μοναδική περίοδος, γεμάτη πρωτόγνωρα και έντονα θετικά συναισθήματα. Ήθελα πολύ το γεγονός να απαθανατιστεί. Δεν μου αρκούσαν οι μνήμες, που σταδιακά ξεθωριάζουν. Ούτε οι φωτογραφίες μου έκαναν, μου φαίνονταν πολύ λίγες για να διατηρήσουν όλον αυτόν τον πλούτο των συναισθημάτων. Στο μυαλό μου μόνο ένα σπουδαίο έργο ζωγραφικής, μεγάλο σε μέγεθος με πινελιές ισχυρές και σίγουρες θα μπορούσε να το επιτύχει.
Πρόκειται για τη γυναίκα μου στην σημαντικότερη περίοδο της ζωής της. Ήθελα αυτό το έργο να ξεχωρίζει στη συλλογή μου, αν γινόταν να αφήσει ακόμα και κάποιο στίγμα γενικότερα στην ελληνική ζωγραφική. Και το θέμα προσφερόταν. Το έψαξα πολύ.
Από έργα γνωστών Ελλήνων ζωγράφων, μόνο ένα, το εξαιρετικό έργο του Μόραλη, γνωρίζω ότι απεικονίζει έγκυο, τη σύζυγό του. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα.
Πιστεύω ότι ο Στέφανος Δασκαλάκης ήταν ο καταλληλότερος για να αποδώσει εικαστικά αυτό που είχα στο μυαλό μου
-Γιατί επιλέξατε τον Στέφανο Δασκαλάκη;
-Γιατί πολύ απλά πιστεύω ότι ήταν ο καταλληλότερος για να αποδώσει αυτό που είχα στο μυαλό μου. Γενικώς, παρακολουθώ συστηματικά το έργο πολλών ζωγράφων. Έχω ξεχωρίσει κάποιους, των οποίων τη δουλειά αγαπώ ιδιαίτερα. Όμως ο καθένας έχει την ιδιοτυπία του, δηλαδή τη δική του γραφή, ύφος και θεματολογία, η οποία τον ξεχωρίζει από τους συναδέλφους του.
Κρίνω ότι δεν είναι όλοι για όλα. Ο Στέφανος έχει τα χαρακτηριστικά που ήθελα για το συγκεκριμένο έργο. Είναι εξαιρετικός πορτραιτίστας. Δουλεύει με αφοσίωση και απεριόριστη υπομονή. Τα έργα του είναι ατμοσφαιρικά, έχουν αυτήν την έντονη γραφή και αυτοπεποίθηση που επιθυμούσα, και οι φιγούρες του αποπνέουν απίστευτη ζωντάνια.
Επίσης, με τον Στέφανο γνωριζόμαστε καλά εδώ και πολλά χρόνια. Ταιριάζουν οι τρόποι σκέψης μας. Μπορεί να μπει στο μυαλό μου και να με καταλάβει, κι εγώ να προκαλέσω το δικό του. Δεν είχα καταλήξει ακριβώς στο έργο, αλλά ήμουν σίγουρος ότι θα συνεργαζόμασταν άψογα. Γνωρίζονται και με τη γυναίκα μου, γεγονός κατά τη γνώμη μου πολύ σημαντικό για τη δημιουργία ενός πορτραίτου.
-Πώς περιγράψατε στον εικαστικό το αρχικό πλάνο και καταλήξατε στο συγκεκριμένο έργο;
-Οι πρώτες συζητήσεις με τον Στέφανο ξεκίνησαν, όταν η Εύα ήταν έγκυος ολίγων μηνών. Συμφωνήσαμε ότι θα έπρεπε να ποζάρει μετά τους έξι μήνες για να διακρίνεται η εγκυμοσύνη της. Το αρχικό πλάνο ήταν να ποζάρει στο εργαστήριο. Όμως οι συνθήκες δεν το επέτρεψαν. Έπρεπε λοιπόν το έργο να γίνει από φωτογραφία. Εγώ και η Εύα είχαμε κάποιες ιδέες.
Ανέβηκε ο Στέφανος στην Θεσσαλονίκη. Τα συζητήσαμε οι τρεις μας, καταλήξαμε στην πόζα, το ρούχο και τη σύνθεση. Την επόμενη μέρα είχαμε όλοι μαζί ραντεβού μ’ ένα φωτογράφο. Τραβήχτηκαν δεκάδες φωτογραφίες με την ίδια περίπου πόζα σε δύο μέρες. Απ’ όλες αυτές, έπρεπε να επιλέξουμε την καταλληλότερη. Μετά από πολλή σκέψη, τελικά καταλήξαμε!
Ο παραγγελιοδότης θα πρέπει να επιλέξει τον κατάλληλο ζωγράφο και του εξηγήσει τι θέλει
-Παρακολουθούσατε την ανάπτυξη του έργου ή περιμένατε να το δείτε ολοκληρωμένο;
-Πάντα βλέπω ένα έργο αφού ολοκληρωθεί! Αν κι έχω μεγάλη αγωνία, συγκρατούμαι και περιμένω. Επίσης δεν πιέζω καθόλου χρονικά το δημιουργό. Κάθε έργο θέλει τον χρόνο του.
Ο παραγγελιοδότης θα πρέπει να επιλέξει τον κατάλληλο ζωγράφο και του εξηγήσει τι θέλει. Από τη στιγμή αυτή και μετά όμως, οφείλει να του δείξει απόλυτη εμπιστοσύνη. Πιστεύω ότι είναι πολύ μεγάλο λάθος να επεμβαίνει. Το ζητούμενο είναι ο ζωγράφος να βγάλει το έργο που νιώθει ο ίδιος, όχι αυτό που ικανοποιεί ή πιστεύει ότι ικανοποιεί τον παραγγελιοδότη.
το έργο είναι αποκλειστικά του ζωγράφου και οι πινελιές μόνο δικές του
-Πώς νιώσατε όταν πρωτοαντικρίσατε το συγκεκριμένο έργο;
-Πρωτοείδαμε με τη γυναίκα μου το έργο σε φωτογραφία. Αμέσως ενθουσιαστήκαμε, ήταν εξαιρετικό! Κατά τη γνώμη μου, ένα εξαιρετικό πορτραίτο θα πρέπει να πληροί δύο προϋποθέσεις. Πρώτον, να διαθέτει εικαστική πληρότητα, αναφέρομαι στη σύνθεση, τη γραφή, τα χρώματα κτλ, και δεύτερον να απεικονίζει το πρόσωπο με επιτυχία.
Και δεν εννοώ να μοιάζει απόλυτα, εκτός αν μιλάμε για φωτορεαλισμό, αλλά να αποδίδει τα κύρια χαρακτηριστικά του εικονιζόμενου, να αναδεικνύει την προσωπικότητα και να αποπνέει την αύρα του. Αυτός ο συνδυασμός είναι που κάνει ένα πορτραίτο, σπουδαίο έργο.
Το συγκεκριμένο έργο τις πληρούσε απολύτως! Αυτά τα διαφορετικά επίπεδα φωτός, η προοπτική, οι πτυχώσεις του ρούχου, τα σκαλίσματα της καρέκλας, τα χρώματα, οι λεπτομέρειες, όλα ήταν εκπληκτικά! Θυμάμαι όταν το έργο ήρθε αμπαλαρισμένο. Το ανοίξαμε σχεδόν τελετουργικά κι όταν μας αποκαλύφθηκε, δεν πιστεύαμε στα μάτια, συγκινηθήκαμε! Διαθέτει μια δύναμη και αποπνέει μια ένταση, που μόνο από κοντά μπορεί κάποιος να τις νιώσει! Υπέροχο έργο!
-Άρα το έργο έχει δύο «πινελιές», τόσο του ζωγράφου όσο και του παραγγελιοδότη.
-Δεν σας κρύβω ότι είμαι πολύ χαρούμενος, όχι μόνο γιατί προστέθηκε στη συλλογή μου ένα τόσο σπουδαίο έργο που το απολαμβάνουμε καθημερινά, αλλά γιατί νιώθω ότι συνέβαλα ως ένα βαθμό στη δημιουργία του.
Κρίνω ότι γενικώς ένας συλλέκτης ή έστω παραγγελιοδότης εκτός από την επιλογή του θέματος και του ζωγράφου, θα πρέπει να στηρίζει και να παροτρύνει τον καλλιτέχνη, να του δίνει ερεθίσματα, ακόμα και να τον «ξεβολεύει» από τα συνηθισμένα και να τον προκαλεί να ξεπεράσει τα όριά του. Βεβαίως, και η γυναίκα μου που πόζαρε, επίσης συνέβαλε στη δημιουργία του συγκεκριμένου έργου.
Όμως το έργο είναι αποκλειστικά του ζωγράφου και οι πινελιές μόνο δικές του. Αυτός κατέθεσε το ταλέντο, τη γνώση και την ψυχή του πάνω στον καμβά. Το έργο και η δόξα ανήκουν σε αυτόν και μόνο σε αυτόν. Εγώ προσωπικά απολαμβάνω το έργο και ευγνωμονώ το δημιουργό του!
-Κύριε Δασκαλάκη, πώς αισθανθήκατε όταν ο κύριος Κοτζαϊβάζογλου σας ζήτησε να κάνετε το πορτρέτο της συζύγου του έγκυο;
-Ένιωσα μεγάλη έκπληξη. Δεν το περίμενα. Δεν μου είχαν ζητήσει ποτέ κάτι τέτοιο. Θέλω να τον ευχαριστήσω. Όπως θέλω να τον ευχαριστήσω για την εν γένει στάση του απέναντι στη ζωγραφική, για τον ενθουσιασμό του. Για την ενέργεια που εκπέμπει. Στους δύσκολους καιρούς που ζούμε, έχουμε ανάγκη από ανθρώπους με ιδέες και στόχους. Κάθε φορά που μου ζητάει ένα έργο για την συλλογή του, ακόμα πιο σημαντικό από το ίδιο το γεγονός, εκείνο που έχει μεγάλη σημασία για μένα, είναι ότι γίνομαι κοινωνός αυτού του πάθους.
Όμως το έργο για το οποίο μιλάμε, είναι κάτι πολύ ιδιαίτερο. Ζητώντας μου να ζωγραφίσω την Εύα έγκυο, αισθάνθηκα πως πέρα από την αγάπη του για την ζωγραφική που κάνω, μου προσέφερε και την φιλία του. Γιατί δεν μου ζήτησε απλώς ένα έργο που να παριστάνει μια φιγούρα, ούτε απλώς το πορτρέτο ενός αγαπημένου του προσώπου. Μου εμπιστεύθηκε κάτι μοναδικό. Θέλω να πιστεύω ότι ανταποκρίθηκα στη γενναιοδωρία του.
Η μεγάλη δυσκολία όμως βρίσκεται στο να αποδώσεις την ποιότητα του φωτός
-Υπήρχε κάτι ιδιαίτερο που σας ενέπνευσε στο συγκεκριμένο έργο;
-Το έργο αυτό μου έδωσε την ευκαιρία να πραγματευθώ έναν τελείως διαφορετικό χώρο από αυτόν που έχουν συνήθως τα έργα μου. Είναι ένα περιβάλλον καινούργιο, το πώς μπαίνει το φως στο δωμάτιο, το πώς το δέχονται οι επιφάνειες των επίπλων, η ποιότητα των υφασμάτων…
Ζωγραφίζω πάντα από το φυσικό. Τα μοντέλα τα βάζω να ποζάρουν στο εργαστήριο μου. Είναι λογικό λοιπόν όταν ζωγραφίζεις σ’ έναν συγκεκριμένο χώρο, ο χώρος αυτός να καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το ύφος του έργου.
Στο έργο αυτό η Εύα είναι στο σπίτι της, το οποίο είναι διαμορφωμένο μ’ ένα ορισμένο πνεύμα. Τα ρούχα που φοράει, η έκφρασή της, αυτή ενός ανθρώπου ο οποίος βρίσκεται στο οικείο περιβάλλον του, ήταν αφορμές για μια αναζήτηση την οποία δεν θα έκανα χωρίς τα συγκεκριμένα ερεθίσματα. Στον πίνακα αυτόν, για πρακτικούς λόγους, δεν δούλεψα με τον τρόπο που κάνω σχεδόν αποκλειστικά τα έργα μου, από το φυσικό δηλαδή. Ήταν αδύνατο να έρθει η Εύα να ποζάρει στο εργαστήριο.
Το πρόβλημα δεν περιοριζόταν μόνον στο προφανές λόγω του τόπου διαμονής της Εύας και του δικού μου, εκείνη δηλαδή στην Θεσσαλονίκη κι εγώ στην Αθήνα. Το γεγονός της εγκυμοσύνης δεν θα της επέτρεπε να με παρακολουθήσει στον τρόπο που δουλεύω, ο οποίος εξαντλεί και τα πιο ανθεκτικά μοντέλα, δεδομένου ότι για ένα μεγάλο έργο με φιγούρα σε φυσικό μέγεθος χρειάζομαι δύο μήνες περίπου.
Αναγκαστικά λοιπόν διαλέξαμε τη λύση της φωτογραφίας. Από τις πολλές που τραβήχτηκαν, διαλέξαμε μία στην οποία στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο το έργο. Χρησιμοποίησα όμως και δυο τρεις ακόμα, κυρίως για το κάτω μέρος του έργου, το οποίο το άλλαξα σημαντικά. Άλλες πάλι τις συμβουλεύτηκα για το χέρι με το βραχιόλι.
Η ζωγραφική από φωτογραφία είναι κάτι πολύ παράξενο, ειδικά για μένα που την χρησιμοποιώ κατ’ εξαίρεση, όταν δεν γίνεται διαφορετικά. Η φωτογραφία έχει το καλό ότι μπορείς να δουλεύεις όσες ώρες θέλεις, καθώς δεν υπάρχει μοντέλο που κουράζεται. Μπορείς να σβήνεις και να γράφεις, χωρίς να «τρομοκρατείται» αυτός που σου ποζάρει. Είναι όμως και μεγάλη παγίδα, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να υποδουλωθείς στη φωτογραφία, να την αντιγράψεις. Η μεγάλη μου δυσκολία ήταν ακριβώς αυτή. Στην συγκεκριμένη προσπάθεια βασίστηκα στην μεγάλη παρακαταθήκη αίσθησης του φωτός και του κόσμου που φέρω μέσα μου, εξαιτίας των άπειρων ωρών δουλειάς από το φυσικό.
Χρειάστηκε να επανέλθω πολλές φορές σ’ αυτό που είχα ζωγραφίσει, να αναιρέσω ότι είχα κάνει και να δοκιμάσω ξανά. Ίσως πολλοί να νομίσουν ότι η δυσκολία βρίσκεται στο να αναπαραστήσεις πειστικά τις λεπτομέρειες, τα σκαλίσματα στην καρέκλα ή τα στολίδια στα έπιπλα. Η μεγάλη δυσκολία όμως βρίσκεται στο να αποδώσεις την ποιότητα του φωτός. Το φως, όπως το βλέπουν τα μάτια και όχι όπως το βλέπει η φωτογραφία.
Στη ζωγραφική τα πράγματα παίρνουν χρόνο, ωριμάζουν αργά, και οι μορφές που παίρνουν είναι απρόοπτες
-Αυτό το έργο είναι πραγματικά ιδιαίτερο. Πιστεύετε ότι ένα τόσο σημαντικό έργο θα επηρεάσει τα επόμενα έργα σας;
-Ό,τι κάνουμε αφήνει το σημάδι του. Ίσως όχι αναγκαστικά με τρόπο άμεσο. Δεν ξέρω τι θα φανεί στο έργο που έχω ξεκινήσει τώρα. Όμως είμαι βέβαιος πως αυτή η εμπειρία θα αφήσει το ίχνος της.
Πολλές φορές ζωγραφίζοντας πιάνω τον εαυτό μου να κάνει μια χειρονομία που είχα κάνει πολλά χρόνια πριν, και πιο συχνά σε έργο το οποίο τότε είχα απορρίψει.
Στη ζωγραφική τα πράγματα παίρνουν χρόνο, ωριμάζουν αργά, και οι μορφές που παίρνουν είναι απρόοπτες. Ένα έργο σαν κι αυτό της Εύας, για το οποίο χρειάστηκα χρόνο, πολλή δουλειά και συνεχείς αναθεωρήσεις, σίγουρα θα φέρει αλλαγές .Όμως δεν μπορείς να προβλέψεις τα μελλοντικά έργα και μόνον αυτά θα μας δείξουν ποιες θα είναι αυτές οι μεταβολές. Ποια μορφή θα πάρει το καινούργιο που θα προκύψει.
Διαβάστε ακόμα: