Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος,
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης
Ο Φερνάν Λεζέ / Fernand Léger γεννήθηκε το1881 στο Αρζαντάν της Νορμανδίας. Ο πατέρας του ήταν ζωέμπορος και κτηνοτρόφος. «Ο πατέρας μου», είχε πει ο ζωγράφος, «ήταν ένα υπέροχο ζώο. Αν ζούσε λίγα χρόνια παραπάνω θα γινόμουν όπως και αυτός». Με την τέχνη του ο Λεζέ απέδωσε την πιο ολοκληρωμένη έκφραση του μηχανοκρατικού περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα έκανε μια απόπειρα εξανθρωπισμού του σύγχρονου βιομηχανικού πολιτισμού.
Ο Λεζέ έζησε και μεγαλούργησε στη Γαλλική Ριβιέρα. Γύρω στο 1900 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών αρχιτεκτονική και ύστερα ζωγραφική, χωρίς να ενταχθεί στο πρόγραμμα σπουδών. Στην πρώτη περίοδο της διαμονής του ακολούθησε την τεχνοτροπία του Σεζάν και του κυβισμού και συνδέθηκε με τον Απολινέρ, τον Μπρακ, τον Πικάσο και τον Ρουό. Το 1913 ανέπτυξε ιδιότυπη κυβιστική τεχνοτροπία, ενσωματώνοντας τυποποιημένες μορφές αντικειμένων οι οποίες υποδήλωναν μηχανική κίνηση. Μετά την θητεία του στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (αποστρατεύτηκε το 1917 λόγω τοξικής προσβολής από τα χημικά αέρια) έγινε μέλος της ομάδας του Νέου Πνεύματος (Ésprit Nouveau) του ρηξικέλευθου αρχιτέκτονα Λε Κορμπυζιέ.
Ο Λεζέ οδηγήθηκε τότε σε έξαρση των λογικών στοιχείων της κυβιστικής του διατύπωσης και σε μια ανήσυχη και ισχυρή πλαστική έκφραση του κόσμου της μηχανής, την οποία αργότερα περιόρισε και μεταμόρφωσε, οργανώνοντάς την με κυρίαρχο διακοσμητικό πνεύμα. Αποκρυστάλλωσε τους όγκους και τα ενδεικτικά χρώματά του και συνδύασε συνθετικά ανθρώπινες μορφές και μηχανήματα, ως στοιχεία που αλληλεπιδρούν στον ίδιο πίνακα.
Χαρακτηριστικά έργα του της «μηχανικής περιόδου» είναι «Το μηχανικό» 1920 και «Οι τρεις γυναίκες» 1921. Στο έργο του «Η πόλη» 1919 απεικονίζεται ένα ελεγχόμενο τοπίο στο οποίο αναπαριστάνονται τα καθαρά γεωμετρικά σχήματα των σύγχρονων μηχανημάτων, αντιπροσωπεύοντας μια εικαστική μηχανιστική ουτοπία.
Ο Λεζέ υπήρξε επίσης εξαίρετος σχεδιαστής ψηφιδωτών και ταπισερί, καθώς και ικανότατος σκηνογράφος. Το 1923 σκηνοθέτησε την πρώτη πειραματική ταινία του, με τίτλο «Μηχανικό μπαλέτο», η οποία επικεντρώνεται σε απλά μηχανικά αντικείμενα που κινούνται ρυθμικά στο χώρο. Το 1931 επισκέφθηκε τη Νέα Υόρκη και διακόσμησε το διαμέρισμα του μεγιστάνα Νέλσον Ροκφέλερ. Την περίοδο 1940-46 έζησε στις ΗΠΑ, διδάσκοντας στο πανεπιστήμιο Γέιλ και στο κολέγιο Μιλς της Καλιφόρνια, ζωγραφίζοντας παράλληλα εμπνευσμένος από ακροβάτες και ισορροπιστές ποδηλάτες. Παραδόξως ελάχιστοι καλλιτέχνες επηρεάστηκαν από την μετακυβιστική ζωγραφική του μέθοδο. Πέθανε στο Ζιφ, Σεν-ε-Ουάζ, το 1955.
Οι στέγες είναι το ποιητικό, διακοσμητικό τοπίο των πόλεων και αποτέλεσαν το κύριο θεματογραφικό στοιχείο του Λεζέ. Οι στέγες γενικά ενέπνευσαν και εμπνέουν, προκαλούν ευφορία στη θέασή τους, γεννούν διάθεση να τις φωτογραφίσεις. Ανέκαθεν οι στέγες ήταν κομμάτι της ιδέας της πόλης και στη διάρκεια του 19ου αιώνα, με την ανάπτυξη των μεγαλουπόλεων, οι στέγες των κτιρίων έγιναν και συνώνυμο της μεγάλης αστικοποίησης. Η αίσθηση της χαράς ή της κούρασης έχουν ένα βάρος, μπορούν να κινηθούν, έχουν κάποια δύναμη να «λειτουργούν» όπως έλεγε και ο ίδιος.
Στους πίνακες του ο Λεζέ με καθαρά και άμεσα σχήματα, υμνεί τη ζωή που αγαπούσε τόσο, την αλήθεια και την αξιοπρέπεια της δουλειάς και της έκφρασης. Η γεωμετρία της στέγης, επικλινής, τα διάφορα υλικά, η πυκνότητά τους, ο συνδυασμός με παράθυρα και καπνοδόχους συνέβαλαν στην καλλιέργεια μιας μυθολογίας γύρω από την εικόνα και τη μορφή τους. Από τον ρομαντισμό και τον ρεαλισμό μέχρι τον κυβισμό, ασχέτως τεχνοτροπίας και αισθητικής σχολής, η κορυφογραμμή των πόλεων αποδόθηκε με πάθος και αποτέλεσε έναν τρόπο στοχασμού, όχι μόνο πάνω στη φόρμα, αλλά και πάνω στο χρώμα, στο φως και στη σκιά, στην γεωμετρία, στην ασυμμετρία και στην ελλειπτικότητα.
Οι κυβιστές καλλιτέχνες, γαλουχημένοι μέσα στα καλλιτεχνικά ρεύματα απόσχισης από τον ακαδημαϊκό κανόνα, μετά το 1880, άρχισαν να πειραματίζονται διαρκώς, όχι μόνο με τη φόρμα ή το μέσον, αλλά και με το ίδιο το βλέμμα και τις αστείρευτες δυνατότητές του. Ο Λεζέ άλλαξε ριζικά μετά το 1908, βρίσκοντας τη φύση του μέσα στον κυβισμό και σε όλα τα ρεύματα της πρωτοπορίας. Επηρεασμένος και αυτός, όπως τόσοι καλλιτέχνες διεθνώς από τον αισθητικό κόσμο του Πολ Σεζάν και το πρόσταγμα του για γεωμετρικότητα, απελευθερωμένος σταδιακά, καθόρισε ένα συμβολικό τρόπο θέασης από πάνω.
Οι στέγες του Παρισιού όπως τις είδε ο Λεζέ είναι ένα κεφάλαιο σύνδεσης του παλιού με τον νέο κόσμο από τις αρχέςμέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Αυτήν την σημαντική περίοδο είχε παρουσιαστεί η δουλειά του σε μια ενδιαφέρουσα έκθεση, στο σπουδαίο Μουσείο Kroeller-Mueller στην Ολλανδία. H έκθεση πραγματοποιήθηκε μέσα σε ένα μοντερνιστικό περιβάλλον που λειτουργεί μέσα στην φύση. Συγκεντρώθηκαν έργα του Λεζέ με θέμα το παρισινό αστικό τοπίο (ανάμεσά του και αρκετά ανέκθετα ) και παρουσιάστηκαν μαζί με έργα των συνοδοιπόρων του κορυφαίων κυβιστών, όπως ο Πάμπλο Πικάσο και ο Ζώρζ Μπρακ, οργανώνοντας έναν ενδιαφέροντα διάλογο αλλά και ορίζοντας ένα αισθητικό και ιδεολογικό τοπίο ρήξης και επαναπροσδιορισμού για την περίοδο 1905-1925.
Η ενότητα έργων του «Οι διασκεδάσεις» είναι από τα τελευταία χρόνια του Λεζέ, όπου με μεγάλους πίνακες προσπάθησε να εκφράσει μια ανθρώπινη μυθολογία. Η σχεδόν πρωτόγονη και περισσότερο τονισμένη μνημειακή μορφή των προσώπων, υπογραμμίζει την ικανότητα δράσης και μας δίνει την εικόνα μια ρωμαλέας ζωτικότητας. O Απολινέρ είχε γράψει για την ζωγραφική με καθαρά χρώματα του Λεζέ, ότι εμπεριέχει την ίδια της την ερμηνεία.
Πράγματι, ο Λεζέ δεν είχε αναστολές σε σχέση με την απαιτούμενη διακοσμητική λειτουργία της τέχνης. Με εκπληκτικό δυναμισμό διοχέτευε τις πλατιές και ρυθμικές επιθέσεις των καθαρών χρωμάτων στις τοιχογραφικές συνθέσεις του, στα δεκάδες σχέδια και τους ζωγραφικούς καμβάδες του. Στην Ελλάδα είχε διοργανωθεί έκθεση μονοχρωματικών σχεδίων του από τη συλλογή Ιόλα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών την δεκαετία του 1990. Λίαν διαφωτιστική έκθεση της αστείρευτης μετακυβιστικής επιδεξιότητας του.
