Ένα σπίτι που κληροδοτήθηκε στο κράτος με την ευχή να αξιοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά ερημώθηκε μετά το θάνατο της ιδιοκτήτριας Σ.Καλλισπέρη το 1953, ένα σπίτι που μας δείχνει ότι εξελίσσουμε την πόλη χωρίς ιστορική μνήμη και απλά ενθουσιαζόμαστε με ουρανοξύστες, ως μοναδικές τάχα επενδύσεις για το αστικό μας περιβάλλον. Η οικία Καλλισπέρη, όμως, με τον ευρηματικό της αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και το μνημειακό της χαρακτήρα συνεχίζει μέχρι και σήμερα και καθηλώνει τα βλέμματα των περιπατητών του αθηναϊκού κέντρου.
έρευνα/κείμενο: Σοφία Σταυριανοπούλου
φωτογραφίες: George Fiorakis
Το 1911 η Σεβαστή Καλλισπέρη επιστρέφει στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ, έχοντας ολοκληρώσει μια ακόμα μελέτη της πάνω στη μεταρρύθμιση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Είναι μια γυναίκα αλλιώτικη για την εποχή της. Σπουδαγμένη στη Σορβόννη και από το 1891 κάτοχος διδακτορικού διπλώματος της Φιλοσοφικής Σχολής, ήρθε κόντρα στα στερεότυπα που ήθελαν τα κορίτσια να λαμβάνουν “γυναικεία μόρφωση”, αφού στην Ελλάδα της εποχής εκείνης, η σχολική εκπαίδευση είχε διαφοροποιημένους στόχους μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Και μόλις κατάφερε η ίδια να κάνει το όνειρο των σπουδών της πραγματικότητα, αγωνίστηκε σε όλη της ζωή επίμονα για την εξάλειψη της έμφυλης αυτής ανισότητας στη μόρφωση των παιδιών.
Η οικία Καλλισπέρη βρίσκεται μέσα σε οικόπεδο έκτασης 1330τμ. με τη βόρεια πλευρά του να φτάνει μέχρι την Διονυσίου Αρεοπαγίτου και να συναντά τα θεμέλια της ρωμαϊκής οικίας Πρόκλου. Πρόκειται για διώροφο, εντυπωσιακό στις αναλογίες του κτίριο με ημιυπόγειο, κτισμένο πάνω στην οικοδομική γραμμή των δύο δρόμων. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός του είναι ευρηματικός, καθώς δίνει την εντύπωση ότι αποτελείται από δύο διαφορετικά κτίρια που ενώνονται με έναν ξεχωριστό και κυκλικό σε κάτοψη όγκο. Η ιδιαίτερη αυτή διαμόρφωση της γωνίας συναντάται, όχι πολύ συχνά είναι η αλήθεια, και σε άλλες κατοικίες της εποχής αυτής, όπως στο κτίριο πρώην ιδιοκτησίας Οικονομάκου στην Καλαμάτα, ή και ακόμα σε κτίρια μικτής χρήσης. Εδώ όμως ο μεγάλου μεγέθους γωνιακός όγκος δίνει έναν εμβληματικό χαρακτήρα στο κτίριο, που καθηλώνει το βλέμμα των περιπατητών, εμπνέοντας μάλιστα τις επόμενες γενιές αρχιτεκτόνων στην αναζήτηση ποικίλων λύσεων για την απότμηση των γωνιακών κτιρίων.
Στις δύο όψεις της οικίας αναπτύσσονται συμμετρικά και στους δύο ορόφους τα μεγάλα ανοίγματα, παράθυρα στον πρώτο και θύρες στο δεύτερο. Οι εξώστες, που στηρίζονται σε φουρούσια, είναι όλοι στενοί και ορθογώνιοι, εκτός από τον συνεχόμενο εξώστη που βρίσκεται στην απότμηση της γωνίας και ακολουθεί την καμπύλη μορφή της. Κι ενώ πρόκειται για μια πέτρινη οικοδομή, εφαρμόζονται, νέα υλικά στην κατασκευή, που έχουν ήδη εμφανιστεί δειλά δειλά στην αρχή του αιώνα αυτού. Έτσι, χρησιμοποιείται εδώ σίδηρος στα πρέκια και οπλισμένο σκυρόδεμα στα δάπεδα ή στα κιγκλιδώματα των εξωστών. Πέρα πάντως από τα απλά περιθυρώματα, οι όψεις του κτιρίου δεν φέρουν άλλα διακοσμητικά στοιχεία, σα να μην ήθελε ο αρχιτέκτονας να κλέψει κάτι από την αίγλη των μνημείων της Ακρόπολης, που βρίσκονται τόσο κοντά. Δεν παραλείπει όμως να κατασκευάσει μια εντυπωσιακή, νεοκλασικού ρυθμού, κεντρική είσοδο στην οδό Παρθενώνος, όπου ψευδοπαραστάδες και αέτωμα πλαισιώνουν την ξύλινη εξώθυρα και τον φωταγωγό, φτάνοντας τόσο ψηλά, όσο οι πόρτες του δεύτερου ορόφου.
Έτσι, στη στέψη του κτιρίου τοποθετούνται επάλξεις και στη δυτική πλευρά με θέα στον ανθόκηπο ανοίγονται οξυκόρυφα παράθυρα. Στην πλευρά αυτή, εξάλλου, βρίσκεται και η μεγάλη βεράντα του σπιτιού με τις πανύψηλες, ραβδωτές κολώνες της να δίνουν μια αίσθηση ραδινότητας στο οίκημα, χαρακτηριστικό κι αυτό της γοτθικής αρχιτεκτονικής.
Μέχρι το 1930 το σπίτι επεκτάθηκε στη βόρεια πλευρά και στον κήπο κατασκευάστηκε ένα πρόσκτισμα, το οποίο η ιδιοκτήτριά του ονειρευόταν να λειτουργήσει ως νηπιαγωγείο. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Γ. Καλλισπέρης πεθαίνει και η αδελφή του κληροδοτεί την περιουσία τους στο κράτος με την ευχή να αξιοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Για το σπίτι της οδού Παρθενώνος αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Μετά το θάνατο της Σ. Καλλισπέρη το 1953, το σπίτι ερημώνεται, χάνοντας στα χρόνια που ακολούθησαν κάθε ευκαιρία για την ανάδειξή του, παρά τα μεγαλόπνοα σχέδια που εκπονήθηκαν για την περιοχή της Ακρόπολης λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Σήμερα, ερειπωμένο και απογυμνωμένο, δείχνει τρομακτικά απόκοσμο σε μια γειτονιά γεμάτη κόσμο, επιβεβαιώνοντας το πογκρόμ του αρχιτεκτονικού παρελθόντος μας. Εξελίσσουμε την πόλη μας αλλά χωρίς ιστορική μνήμη, χωρίς σεβασμό στους κατοίκους που την έζησαν και πριν από μας, την καταστρέφουμε, την εγκαταλείπουμε και ενθουσιαζόμαστε με ουρανοξύστες, ως μοναδικές τάχα επενδύσεις για το αστικό μας περιβάλλον.
