Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*

Ο László Moholy–Nagy γεννήθηκε το 1895 στη νότια Ουγγαρία. Στην πόλη Szeged έλαβε μια υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, η οποία επηρέασε σε βάθος τον τρόπο και την οπτική γωνία που ήρθε να δει τον κόσμο. Το να γνωρίζει πολλά πεδία γνώσης τον βοήθησε να δει σχέσεις μεταξύ των πραγμάτων, να δει τα πράγματα ολιστικά.

Στην αρχή ο László ήθελε να γίνει συγγραφέας και ενώ ήταν ακόμα στο σχολείο μέρος της νεανικής ποίησής του δημοσιεύτηκε στις τοπικές εφημερίδες του Szeged. Αλλά όταν αποφοίτησε το 1913, ο Guszti Bácsi τον ενθάρρυνε να ξεκινήσει σπουδές στη νομική σχολή της Βουδαπέστης. Μετακόμισε στην πρωτεύουσα με τη μητέρα και τους αδελφούς του.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε τις νομικές σπουδές του, τις οποίες δεν τελείωσε ποτέ. Κατατάχθηκε στον Αυστροουγγρικό στρατό το 1915 ως αξιωματικός στην εκπαίδευση του πυροβολικού. Είχε αρχίσει να σχεδιάζει εντατικά ακόμη και πριν μπει στο στρατό. Όμως, επειδή για πολλές ώρες καθημερινά ήταν κολλημένος σε θέσεις παρατήρησης του πυροβολικού, στράφηκε στο σχέδιο για να περνάει την ώρα του πιο εύκολα.

Δημιούργησε εκατοντάδες σκίτσα, πολλά έγχρωμα, κύρια πίσω από στρατιωτικές καρτ-ποστάλ που μπορούσε εύκολα να φέρει μαζί του. Ήταν όλα τους πολύχρωμα, ζωντανά και συχνά χιουμοριστικά. Ο αριστερός του αντίχειρας τραυματίστηκε από θραύσμα το 1917 και είχε μια μακρά ανάρρωση στη Βουδαπέστη. Πήγε σε εφεδρικό στρατιωτικό καθεστώς.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος ήταν μια φοβερή εμπειρία για αυτόν. Κατά τη διάρκεια του Πολέμου υπέφερε πολλαπλά και ουσιαστικά ξεκίνησε ως ενεργός καλλιτέχνης κατά τη μεταπολεμική περίοδο της πολιτιστικής ζύμωσης που αναπτύχθηκε ραγδαία στον Δυτικό κόσμο.

Μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, οι νεωτεριστικές τάσεις σε πολλούς τομείς, των οποίων την ανάπτυξη είχε καταπνίξει ο Πόλεμος, μπορούσαν πλέον να ανθίσουν και ο Moholy-Nagy συμμετείχε με αισιοδοξία σε πολλά από αυτά. Οι αναζητήσεις του σταδιακά τον τοποθέτησαν στην αιχμή της φωτογραφικής τέχνης, του εμπορικού και εκπαιδευτικού σχεδιασμού με βάση τις τέχνες.

Η πορεία της σταδιοδρομίας του, η καλλιτεχνική του παραγωγή, καθώς και η προσωπική του ζωή, επηρεάστηκαν έντονα από πολιτιστικές τάσεις και τα ιστορικά γεγονότα μεγάλης κλίμακας. Ήταν σε μεγάλο βαθμό προϊόν της ταραχώδους ιστορίας του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, μια περίοδος που συνεχίζει να αποτελεί ακόμη αντικείμενο βαθύτατου ενδιαφέροντος και σήμερα.

Για παράδειγμα, το έτος 2009 εορτάστηκε σε μέρη της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών το Έτος Bauhaus. Το Bauhaus, η πιο διάσημη σχολή σχεδιασμού της Γερμανίας, ιδρύθηκε στη Βαϊμάρη από τον Walter Gropius το 1919.

Η εκτεταμένη και μακροχρόνια επιρροή του Bauhaus στη μοντέρνα σχεδίαση αρχιτεκτονημάτων και την εκπαίδευση στη σχεδίαση χρηστικών αντικειμένων είναι εντυπωσιακή, αν και η δράση του διήρκεσε μόνο 14 χρόνια.
Ο Moholy-Nagy διορίστηκε δάσκαλος στο Bauhaus το 1923 και έγινε ένας από τους πιο ενθουσιώδεις υποστηρικτές των εκπαιδευτικών σκοπών και μεθόδων του. Ο προβολέας που άναψε τότε λάμπει στα επιτεύγματα του Bauhaus και αμφίδρομα λάμπει επίσης στην προσωπική του αισθητική ολοκλήρωση.

Ο κοινωνικός ιδεαλισμός του άρχισε να κρυσταλλώνεται με αποφασιστικότητα στην διδασκαλική θητεία του.

Στη Βουδαπέστη, ο László είχε παρακολουθήσει μαθήματα τέχνης το βράδυ και πέτυχε τα έργα του να συμπεριληφθούν σε εικαστικές εκθέσεις. Οι πίνακες και τα σχέδιά του ήταν αρχικά εικονιστικά και έτειναν προς ένα ιδιότυπο εξπρεσιονισμό.

Ο κονστρουκτιβισμός της Ρωσικής πρωτοπορίας όμως τον επηρέασε πολύ και ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας για ενσωμάτωση της τεχνολογίας και της βιομηχανίας με τις εικαστικές τέχνες.

Φωτογραφία – Φωτογλυπτική – Φωτογράμματα

Με μια γενική κριτική προσέγγιση, η εικαστική καταγωγή και η ενασχόληση του με την ζωγραφική και τις εικαστικές κατασκευές είναι εμφανείς σε όλες τις φάσεις της δουλειάς του.

Η δημιουργική του κατάθεση είναι γεμάτη από ποικίλους πειραματισμούς και θεωρητικές διατυπώσεις για το έργο του. Ειδικά, όταν το 1920 μετακόμισε στο Βερολίνο, που ήταν επίκεντρο του ντανταισμού, βίωσε με ενθουσιασμό ένα ανεξάντλητο πεδίο πειραματισμών, κολλάζ, ξυλογραφίες, κατασκευές με γυαλί και μέταλλο, ξύλινα γλυπτά.

Το 1922 παρουσίασε μαζί με την γυναίκα του Λουτσία (lucia Schulz) τα πρώτα του φωτογράμματα. Η πορεία του συνεχίστηκε αναζητώντας μια νέα οπτική αντίληψη.

Η άποψη του για τη φωτογραφική τέχνη και την αντισυμβατική ανάπλαση εικόνων με τον φακό του διατυπώνεται στο βιβλίο του NEW VISION, που έγινε το εγχειρίδιο για όλους τους μοντέρνους φωτογράφους που τον αναγνώρισαν σαν οδηγό τους με θαυμασμό σε Ευρώπη και Αμερική.

Από το 1937 που ζούσε με την δεύτερη σύζυγο του Sibyl μόνιμα στο Σικάγο προσπάθησε να αναβιώσει την σχολή του Bauhaus με την βοήθεια επιχειρηματιών. Τελικά το όραμα του πραγματοποιήθηκε με την ίδρυση του “The School of Design”, όπου δίδαξε αδιάλειπτα μέχρι το 1945.

Ποικιλία αναζητήσεων

Στα φωτογράμματα, που ήταν ιδιότυπες λήψεις με την χρήση της τεχνικής του κολλάζ, δημιουργεί αμορφικές συνθέσεις φωτός και σκιάς.

Στα φωτογλυπτά του, που οι ντανταιστικές επιδράσεις και το κριτικό χιούμορ είναι εμφανέστατες, δουλεύει με την οικεία στους κονστρουκτιβιστές και σουρεαλιστές τεχνική του φωτομοντάζ. Εξάλλου, με την ολοκλήρωση αυτών των σειρών, που ουσιαστικά χρησιμοποιεί φωτογραφικές εικόνες σαν συνθετικό μέσο για την οπτική αποκρυστάλλωση εικαστικών ιδεών, άρχισε πλέον και ο ίδιος να χρησιμοποιεί την φωτογραφική μηχανή.

Οι φωτογραφίες του με την leica κάμερα του είναι και το εντυπωσιακότερο τμήμα της δουλειάς του. Εναλλαγή θετικών εικόνων με αρνητικές περίεργες δομές και παράδοξοι σχηματικοί όγκοι. Λήψεις από πάνω, ανατροπή της προοπτικής και των φυσικών διαστάσεων φανερώνουν την ιδιοσυστασία των νέων μεθόδων και την ακόρεστη ιδιοσυγκρασία του.

Όμως αυτό που καταξιώνει το φωτογραφικό έργο του δεν είναι βέβαια η τεχνολογία και τα οπτικά εφέ, αλλά η εκφραστική του δύναμη. Δύναμη ανάλογη με τα δημιουργήματα των άλλων σπουδαίων εικαστικών συνοδοιπόρων του. Πεθαίνοντας στο Σικάγο το 1947 κληροδότησε στους νεότερους την νέα ολιστική οπτική του.

*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.