Γράφει η Τζούλια Ανδρειάδου, εικαστικός
Διαβάζοντας το κείμενο της 22/07/2023 του καλλιτέχνη – θεωρητικού τέχνης κυρίου Κώστα Ευαγγελάτου, συντάκτη της πλατφόρμας πολιτισμού artviews.gr για τον ζωγράφο Κώστα Ηλιάδη (όχι Κωστή) -από πηγή που δεν γνωρίζω-, θα ήθελα να καταθέσω κάποιες αναμνήσεις μου που αφορούν στη δεύτερη του ταυτότητα του, αυτήν του δασκάλου.
Ο Κώστας Ηλιάδης ήταν ο δάσκαλος μου στη ζωγραφική. Από την σχολή του ξεκίνησα να μαθαίνω το αλφαβητάριο του μετιέ,(métier) όπως το έλεγε εκείνος ως λάτρης της Παρισινής ζωγραφικής των αρχών του 20ου αιώνα!
Ο ίδιος αποκαλούσε τη Σχολή του ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΩΣΤΑ ΗΛΙΑΔΗ.
Από αυτή ξεκίνησαν και προχώρησαν οι παραπέρα σπουδές όχι μόνο ζωγράφων, αλλά και αρχιτεκτόνων. Αν και ελλιπείς οι σπουδές μου, συγκρίνοντας τες με τα χρόνια των σπουδών σε σχολές Καλών Τεχνών, για μένα άνοιξαν τον δρόμο που ήθελα πάση θυσία ν’ ακολουθήσω. Αμέσως μετά το Γυμνάσιο έπιασα δουλειά σε εργαστήριο Γραφικών τεχνών, επειδή οι γονείς μου δεν άντεχαν οικονομικά την δυνατότητα να σπουδάσω στην Καλών Τεχνών. Έψαχνα απεγνωσμένα να βρω ένα μονοπάτι και τυχαία έμαθα για την σχολή του ζωγράφου Κώστα Ηλιάδη. Όταν πρωτοπήγα με σύσταση να συναντήσω τον δάσκαλο, με «άρπαξε» η αξέχαστη μυρωδιά από το λάδι που δούλευαν τα έργα τους οι σπουδάστριες και οι σπουδαστές του.
Απ’ έξω φαινόταν πως ήταν εργαστήριο καλλιτέχνη. Το διώροφο σπίτι στην οδό Ασκληπιού στο ύψος της οδού Καλλιδρομίου βρισκόταν στην καρδιά της Νεάπολης, πριν μπουκώσει με πολυκατοικίες όπως όλη η Αθήνα.
Με καλωσόρισε ο ίδιος. Τον ακολούθησα στο ισόγειο προσωπικό του ατελιέ, ωραία σχεδιασμένο από τον γνωστό αρχιτέκτονα του ‘ 50, Φωτιάδη. Ήταν ευρύχωρο και εντυπωσιακό, με τρία – τέσσερα καβαλλέτα. Στο ένα ήταν ζωγραφισμένο ένα γυμνό μοντέλο, στα άλλα ολόσωμα πορτραίτα κυριών, που αργότερα έμαθα ότι αυτά ήταν η κύρια ζωγραφική του εκείνο τον καιρό ως η πηγή του εισοδήματος του. Τα δίδακτρα της σχολής ήταν σε λογικές τιμές, δεν υπήρχε ως στόχος το κέρδος! Αντίθετα, πιστεύω πως ως δάσκαλος ήθελε να προσφέρει τις γνώσεις και τις εμπειρίες του από την Παρισινή περίοδο της ζωής του.
Στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η καρδιά της Τέχνης χτυπούσε στο Παρίσι!
Μας μιλούσε και μας έδειχνε από βιβλία Τέχνης έργα πολλών σημαντικών καλλιτεχνών, από τον Μανέ (Manet), τον Σεζάν (Cézanne), τον Μωρίς ντε Βλαμένκ,(Maurice de Vlaminc),τον Ματίς (Matisse),τον Ροντέν (Rodin),τον Γκωγκέν (Gauguin) και πολλούς ακόμα αστέρες όπως ο Μπράκ (Braque) και ο διασημότερος όλων Πικασσό (Picasso)!
Ο δάσκαλος μάς άνοιγε παράθυρα σ’ ένα Κόσμο μαγικό! Παράλληλα μάς οδηγούσε στις νεότερες τάσεις όπως η αφηρημένη ζωγραφική, ξενόφερτη στην Αθήνα του τέλους της δεκαετίας του ’50.
Από τα πρώτα μαθήματα μού καρφώθηκε η ιδέα να πάω στο Παρίσι, για να φοιτήσω έστω για λίγους μήνες στην Ακαδημία ζωγραφικής Grande Chaumiére, που μας επαινούσε συνεχώς ο δάσκαλος. Τελικά δεν έγινε αυτό.
Μας δίδασκε χαλαρά, λέγοντας διάφορες ιστορίες, μέχρι και συνταγές μαγειρικής «πως φτιάχνουν γεμιστή τσιπούρα» ή «πως πετυχαίνεις το σουφλέ». Δεν ακουμπούσε τα σχέδια μας, ούτε τα λάδια, απλά μας εξηγούσε προφορικά και όποιος καταλάβει, κατάλαβε… Ανάμεσα στους σπουδαστές υπήρχαν ερασιτέχνες και συνταξιούχοι.
Ο Γιάννης Μίχας και κάποια άλλα παιδιά φύγανε για το Παρίσι το 1958.
Το διώροφο στην οδό Ασκληπιού 58 υπάρχει ακόμα, έτσι νομίζω. Τότε συστεγάζονταν το σπίτι του, το προσωπικό του ατελιέ και η Σχολή.
Περνώντας απ’ έξω, θυμάμαι πάντα τα τρία χρόνια των σπουδών μου εκεί, από το 1956 – 1959. Πάντα με συγκινεί, όμως θλίβομαι. Τώρα είναι σε πλήρη εγκατάλειψη και αμφιβάλλω αν οι άνθρωποι από τις γύρω πολυκατοικίες γνωρίζουν το παρελθόν της Σχολής. Πόσες και πόσους μετέπειτα γνωστούς καλλιτέχνες και αρχιτέκτονες είχε φιλοξενήσει!
Τότε ήταν ο παράδεισος μου! Δεν έχασα ούτε ένα μάθημα. Γύριζα σπίτι κουρασμένη από την δουλειά στις Γραφικές τέχνες και με την μπουκιά στο στόμα, ανηφόριζα για την Ασκληπιού.
Στο πρώτο μάθημα μού εξήγησε ο δάσκαλος ότι θα ξεκινούσα όπως κάθε σπουδαστής από το απλό, βασικό σχέδιο του «αυγού» με κάρβουνο και κιμωλία σε χασαπόχαρτο και θα προχωρούσα μέχρι την προτομή «Ο Λούκουλος».
Όταν τα καταφέρω, θα με περάσει στον επάνω όροφο με τους προχωρημένους. Πήγα λοιπόν στην κεντρική αγορά και αγόρασα πολλά φύλλα χασαπόχαρτο. Τις δύο πρώτες εβδομάδες ήμουν μόνη μου σε ένα μικρό δωμάτιο και σχεδίαζα άνετα όσα μου είχε ορίσει. Στη συνέχεια ο δάσκαλος κατέβαινε, τα έβλεπε και εγώ συνέχιζα.
Όταν έκλεισα τις δύο πρώτες εβδομάδες μου παρουσίασε τον «Λούκουλο». Μου έδωσε οδηγίες για το πώς πρέπει να το σχεδιάσω και ανέβηκε επάνω στους προχωρημένους.
Εγώ είχα δει πριν κάποιες μέρες τα σχέδια από το Προκαταρκτικό της ΑΣΚΤ (Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) στο Πολυτεχνείο, όπου φοιτούσε μια καλή φίλη και συμμαθήτρια της αδελφής μου. Αργότερα αυτή η κοπέλα έγινε πολύ καλή ζωγράφος. Μου είχε εντυπωθεί ο τρόπος με τα επίπεδα και τις φωτοσκιάσεις από τα σχέδια της και είπα μέσα μου “έτσι θα το κάνω κι’ εγώ”.
Δούλεψα άνετα τον Λούκουλο ως πολυεπίπεδο σχέδιο χωρίς άγχος και το ευχαριστήθηκα.
Όταν κατέβηκε ο δάσκαλος να ελέγξει πως τα πήγα, με κοίταξε με το έντονο βλέμμα του, με ξανακοίταξε και μου λέει: «Κατευθείαν επάνω, ξεκινάς σχέδιο με ζωντανό μοντέλο και μετά λάδι». Μου είπε μια φράση τόσο επαινετική που μετά την κρατούσα φυλαχτό για τα δύσκολα.
Από τη γνώση που απέκτησα μελετώντας συγκεκριμένους καλλιτέχνες στα Μουσεία, όχι μόνο στο Παρίσι, αλλά και στα ταξίδια μου αργότερα, κράτησα την αντίληψη, τι εννοούμε λέγοντας «Καλός καλλιτέχνης» ερευνώντας όλες τις αποχρώσεις της έννοιας.
Αυτά θεωρούνται από κάποιους ξεπερασμένα πλέον, αλλά όταν πέφτει το βλέμμα μου στις Διεθνείς δημοπρασίες, ξαναθυμάμαι τον δάσκαλο με τον θαυμασμό του για τόσους σημαντικούς καλλιτέχνες που φυσικά έχουν εκλείψει, όμως τα έργα τους βρίσκονται πάντα στο προσκήνιο!
Αυτή η γνώση και ο σεβασμός ήταν τα εφόδια μου πηγαίνοντας στο Παρίσι το φθινόπωρο του 1959, χωρίς να πάρω μαζί μου σχέδια ή έργα μου σπουδαστικά, παρά μόνο την προτροπή του δασκάλου μου. Πήγα όπως έλεγε ένα παλιό τραγουδάκι «…στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα».
Οι επόμενοι δάσκαλοι μου για το σύντομο διάστημα των σπουδών εκεί, ήταν οι αναγνωρισμένοι Αντρέ Λότ (Αndrè Lhôte) και Μωρίς Μπριανσόν (Maurice Brianchon).
Στο Παρίσι ζωντάνεψαν οι περιγραφές του δασκάλου βλέποντας από κοντά και μελετώντας ξανά και ξανά όσα μ’ ενδιέφεραν. Άνοιγαν τα παράθυρα, το ένα μετά το άλλο, από Μουσείο σε Μουσείο με τις σχολές ζωγραφικής και τους – ισμούς , άλλοτε να συγκρούονται κι’ άλλοτε να συνυπάρχουν και να εξελίσσονται!
Δεν ξέρω πως να περιγράψω αυτή την αίσθηση απογείωσης που με σήκωσε τότε και το οφείλω στο δάσκαλο Κώστα Ηλιάδη. Αυτή η αίσθηση απογείωσης δυστυχώς κράτησε μόνο ένα χρόνο. Τόσο μπόρεσα να αντέξω ως σπουδάστρια το πανάκριβο Παρίσι. Αν και άλλαξε η ζωή μου μετά τα τρία χρόνια σπουδών στο τμήμα των προχωρημένων, με «έδεσαν» με κάποιες φιλίες, λίγες κράτησαν, άλλες χάθηκαν.
Στην κηδεία του δασκάλου το 1991 στον Αγ. Νικόλαο της γειτονιάς του (Πευκακίων), μαζευτήκαμε οι παλιές και παλιοί σπουδαστές του.
Μας ειδοποίησε η Μπία Ντάβου που ήταν η επιμελήτρια την εποχή των σπουδών μας και αγαπημένη του μαθήτρια. Είχε δεθεί μάλιστα με τον δάσκαλο και την συμπαθέστατη κα Βέτα – την δεύτερη σύζυγό του – με κουμπαριές. Η Μπία δυστυχώς έφυγε πρόωρα, είχε όμως ήδη διακριθεί και εξελιχθεί ως μια αξιόλογη εικαστικός.
Η πληθωρική προσωπικότητα του ζωγράφου και δασκάλου Κώστα Ηλιάδη, με συνοδεύει ως ανάμνηση και θέλω να πιστεύω ότι χάρηκε πολλά στη ζωή του!