Η σπάνια συλλογή των έργων του Κερκυραίου Νικολάου Βεντούρα

Συνέντευξη του Γρηγόρη Καρύδη,

εγγονού και διαχειριστή της συλλογής στη Ζέτα Τζιώτη

Ο Νικόλαος Βεντούρας ήταν από τους σημαντικότερους Έλληνες χαράκτες με έργο που εκτείνεται χρονικά σε περισσότερο από μισό αιώνα. Γεννημένος στην Κέρκυρα το 1899, από αρχοντική οικογένεια της ευρύτερης περιοχής της Βενετίας, που συμπεριλαμβανόταν στο Libro d’ oro εγκαταστάθηκε στο νησί γύρω στα 1730.

Μάλιστα μία από τις προγόνους του υπήρξε η συγγραφέας Isabella Teotochi Albrizzi και μεγάλος θείος του, ο Ιωάννης Καποδίστριας. Οι σπουδές του στη χημεία τον οδήγησαν σε εύστοχους πρωτοποριακούς πειραματισμούς στη χαρακτική.

Συναντήσαμε τον εγγονό του, Γρηγόρη Καρύδη, κάτοχο της σπάνιας αυτής συλλογής και μιλήσαμε μαζί του για τον ταλαντούχο παππού του.

– Γρηγόρη, η ιστορία του παππού σου έχει ενδιαφέρον; Θα ήθελες να αναφερθείς περιληπτικά στη ζωή του;

– Ο παππούς μου ήταν ένας αξιοθαύμαστος άνθρωπος και αισθάνομαι πραγματικά υπερήφανος. Χαράκτης, επιστήμονας και καλλιτέχνης, ο Νικόλαος Βεντούρας, ο παππούς μου, γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1899 με ρίζες από το Βένετο της Ιταλίας. Μαζί με τον κατά κάτι χρόνια μεγαλύτερο αδερφό του μεγάλωσαν με αυστριακές νταντάδες (όπως συνηθιζόταν τότε) και σε σχετικά νεαρή ηλικία έχασαν τον πατέρα τους, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να ασχολούνται με την τεράστια –τότε– περιουσία.

Το 1916 ξεκίνησε σπουδές Βιομηχανικής Χημείας στην ιδιωτική Βιομηχανική και Εμπορική Ακαδημία στον Πειραιά. «Ήδη από τας πολύ μικράς τάξεως του δημοτικού εδιδάχθη ιχνογραφίαν» όπως σημειώνει ο ίδιος.

Με μια φωτογραφική μηχανή στο χέρι του κατέγραφε τις φορεσιές των ανθρώπων της υπαίθρου, την παλαιά πόλη της Κέρκυρας και πολλά καράβια! Το National Geographic έχει δημοσιεύσει κάποιες από αυτές.

 

Λίγα χρόνια αργότερα θα παρακολουθήσει μαθήματα υδατογραφίας με τον Άγγελο Γιαλλινά. Τον κερδίζει όμως η χαρακτική που εκεί, αυτοδίδακτος πια, βρήκε τον ιδανικό για εκείνο τρόπο έκφρασης. Χάρη στις γνώσεις του στη χημεία μπόρεσε να εξελίξει την τέχνη της χαρακτικής και να δημιουργήσει έργα που μισό αιώνα αργότερα είναι ακόμα σύγχρονα.

Με μια φωτογραφική μηχανή στο χέρι του κατέγραφε τις φορεσιές των ανθρώπων της υπαίθρου, την παλαιά πόλη της Κέρκυρας και πολλά καράβια

– Ποιες ήταν οι κύριες θεματολογίες των έργων του;

– Ως επάγγελμα δήλωνε κτηματίας κι έτσι ξόδευε ως επί το πλείστον τον χρόνο του. Έτσι, στα έργα του θα συναντήσουμε την ύπαιθρο της Κέρκυρας, καθώς επισκεπτόταν τα κτήματα για το μάζεμα των ελιών ή άλλες εργασίες, πάντα με τα απαραίτητα εργαλεία για ένα γρήγορο σκίτσο ή μία υδατογραφία επιτόπου.

Ταξίδευε πολύ και ένα άλλο αγαπημένο του θέμα ήταν τα καράβια. Πολεμικά, φορτηγά ή αλιευτικά, όλα έδιναν έμπνευση για τα έργα του.

Μία άλλη μεγάλη ενότητα αποτελούν τα αφηρημένα έργα του με την Ελένη Βακαλό να λέει «τολμώ να πω πως ίσως και αν ακόμη δεν υπήρχε αφηρημένη τέχνη, ο Βεντούρας θα την είχε ανακαλύψει».

Τρέφοντας μία ιδιαίτερη αγάπη για τη Βενετία δεν θα μπορούσε ούτε αυτή να λείψει από τη θεματολογία του.

Μικρότερες αλλά εξίσου σημαντικές ενότητες αποτελούν οι αστερισμοί και οι λιτανείες, σημαντικό μέρος της ζωής στην Κέρκυρα.

– Τι τεχνοτροπίες χρησιμοποιούσε; Πειραματιζόταν;

– Οι τεχνικές του προσαρμόζονταν ειδικά για τις ανάγκες κάθε έργου. Πολλά από αυτά τον οδηγούσαν σε μελέτες και πειραματισμούς που κρατούσαν χρόνια. Με τη μεθοδικότητα ενός επιστήμονα κατέγραφε κάθε στάδιο από επιτυχίες ή αποτυχίες, αφήνοντας πλήθος σημειώσεων και δοκιμαστικών εκτυπώσεων που εξιστορούν τη δημιουργία ενός έργου. Από δοκιμές για την ανθεκτικότητα του βουτύρου ή καλλυντικών απέναντι σε συνδυασμούς οξέων, μέχρι τις συνθετικές πλάκες που δημιουργούσε για κάθε έργο.

Αυτά και πολλά ακόμα συνθέτουν το ταξίδι του στον χώρο της βαθυτυπίας, όπως συνολικά αποκαλούσε τις διάφορες μορφές χαρακτικής που συναντάμε στα έργα του.

Μελέτησε την κουφική γραφή, την πρώτη μορφή αραβικής γραφής που παραλλαγή της συναντάμε σαν διακοσμητικά μοτίβα στη βυζαντινή αγιογραφία

– Καταλαβαίνουμε ότι εμπνεόταν και από τα ταξίδια του. Έχεις να μας αναφέρεις κάποιο ανέκδοτο περιστατικό;

– Ταξίδευε πολύ και συχνά επισκεπτόταν πόλεις της Ευρώπης με αγαπημένους προορισμούς τη Βενετία, το Παρίσι και το Λονδίνο. Το 1923 μαζί με τρεις φίλους ξεκίνησαν με ποδήλατο από το Μπρίντεζι έκαναν «λα τραβερσάτα ντι Ιτάλια» και έφτασαν στη Βιέννη σε ενάμιση μήνα, χωρίς άσφαλτο τότε, διανύοντας 125 χιλιόμετρα την ημέρα.

Είχε τόση αγάπη για την τέχνη που να φανταστείτε φτάνοντας στα σύνορα με την Αυστρία άφησε τους φίλους του για λίγο και επέστρεψε στη Βενετία για να πάρει κάτι πινέλα που είχε ξεχάσει. Στη συνέχεια επέστρεψε και τους βρήκε για το υπόλοιπο του ταξιδιού.

– Μίλησέ μας για τα χαρακτικά με τα καράβια που φιλοτεχνούσε.

– Τα καράβια ήταν μία από τις πιο αναγνωρίσιμες θεματικές της δουλειάς του, που αγαπώ πολύ. Αποτυπώνοντας καραβιά, ναυπηγεία και πολεμικά πλοία στην Κέρκυρα όσο και στον Πειραιά, η ενότητα αυτή αριθμεί πάνω από 300 έργα.

Όπως είχε πει η Αθηνά Σχοινά το 1988 «από τα πιο κλασικότροπα και ρεαλιστικά καράβια του, μέχρι τις σουρεαλιστικές και κυβιστικές εκδοχές τους, ο Ν. Βεντούρας εκφράζεται με μια αυθεντικότητα μοναδική. Μοναδική από την άποψη της αυτοτέλειας, μιας αυτοτελούς εκφραστικής δυνατότητας που δεν έχει υποστηρικτική θεωρητική ανάγκη για να πείσει τον θεατή του. Η δουλειά του είναι ορόσημο».

Οι αστερισμοί κέντρισαν το ενδιαφέρον του

– Τι σήμαιναν οι αστερισμοί για αυτόν; Στη δουλειά του διακρίνουμε αναφορές στην κουφική γραφή και σε σπηλαιογραφίες. Θα ήθελες να μας εξηγήσεις πώς αποτυπώνονται στα έργα του;

– Ως επιστήμονας και μελετητής του κόσμου γύρω μας δεν ήταν λίγες οι φορές που του κέντρισαν το ενδιαφέρον οι αστερισμοί.

 

Όπως και οι λιτανείες με τη μυσταγωγία τους, έτσι και οι αστερισμοί σαν κάτω τόσο απόμακρο αλλά ταυτόχρονα πολύ οικείο, τους παρατηρούσε με το τηλεσκόπιό του και αντλώντας από «το θυμικόν» του δημιούργησε τον αστερισμό του Ταύρου που απεικονίζει τον ηνίοχο που ζεύει έναν ταύρο με μορφές εμπνευσμένες από τις σπηλαιογραφίες Lascaux και Altamira.

Για τον αστερισμό της παρθένου, όπως και για κάποια άλλα έργα μελέτησε την κουφική γραφή, την πρώτη μορφή αραβικής γραφής που παραλλαγή της συναντάμε σαν διακοσμητικά μοτίβα στη βυζαντινή αγιογραφία.

– Έχεις παρουσιάσει και επιμεληθεί προσωπικά τη δουλειά αυτή με εξαιρετική επιτυχία στην Αθήνα και στην Κέρκυρα. Μίλησέ μας για τις πρόσφατες εκθέσεις.

– Οι πρώτες μου αναμνήσεις από τον Νικόλαο Βεντούρα, τον παππού μου, είναι να δουλεύουμε μαζί στο εργαστήριό του στην Κέρκυρα, φτιάχνοντας σχέδια και χαράσσοντας πλάκες.

Τον θυμάμαι να μου κρατάει το χέρι δείχνοντάς μου πώς να χρησιμοποιώ διάφορα αιχμηρά εργαλεία πάνω σε πλάκες χαλκού, που το παιδικό μου χέρι δεν είχε αρκετή δύναμη να χαράξει. Τον άφηνα να χρησιμοποιεί τα διάφορα μείγματα οξέων με τη χαρακτηριστική οσμή, από ασφαλή απόσταση, αλλά χρησιμοποιούσαμε την πρέσα του μαζί και μου έδειχνε πως να γυρίζω αυτή την τεράστια ρόδα ώστε να περάσει η πλάκα με το μελάνι μαζί με το νωπό χαρτί και να αποτυπωθεί η χάραξη.

Και βέβαια θυμάμαι όταν στα γενέθλιά μου, το 1987, ήρθε στην Αθήνα ο «νόνος» μου και ανακοίνωσε πως μου χαρίζει όλα του τα έργα σαν δώρο.

Τότε είχα πει ένα απλό ευχαριστώ. Όμως μετά από χρόνια κατάλαβα πόσο σημαντικό ήταν αυτό το δώρο και αντίστοιχα πόσο μεγάλη η ευθύνη του δώρου αυτού.

Μετά από χρόνια θυμάμαι τη μητέρα μου να συζητά με τον θείο μου, τον Άγγελο Δελιβοριά, στο καινούργιο τότε γραφείο του στην Οδό Κριεζώτου, στο κτίριο της Πινακοθήκης Χατζηκυριάκου Γκίκα που ετοιμαζόταν να ανοίξει προς το κοινό για την κοινή τους επιθυμία να πραγματοποιηθεί μία μεγάλη αναδρομική έκθεση με σκοπό τη γνωριμία του κόσμου και συγκεκριμένα του φιλότεχνου κοινού με τον «άγνωστο» σε πολλούς καλλιτέχνη και χαράκτη Νικόλαο Βεντούρα.

Με τον θάνατο της μητέρας μου και την επιστροφή μου στην Κέρκυρα το 2014 ξανά συζητήθηκε η επιθυμία του μουσείου για τη διοργάνωση της έκθεσης και βλέποντάς το σαν προσωπική υποχρέωση προς τον κόσμο γενικότερα αλλά και προς τη μητέρα μου και τον παππού μου, με τη βοήθεια μίας παιδικής μου φίλης ανέλαβα να φέρω σε πέρας αυτό το έργο χωρίς να έχουμε ιδέα τι μας περιμένει…

Στα μισά της ετοιμασίας για την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, εκφράστηκε το ενδιαφέρον από τη Δημοτική Πινακοθήκη της Κέρκυρας για την πραγματοποίηση μικρής αναδρομικής με έργα του Βεντούρα για την επέτειο των 300 ετών από την πολιορκία του νησιού από τους Τούρκους.

Στην πορεία διαπιστώσαμε πως δεν είναι πολλοί αυτοί που κατανοούν τι είναι η τέχνη της χαρακτικής, με τη χαρακτηριστική φράση «οι ζωγραφιές του παππού σου». Έτσι αναλάβαμε ακόμα μία ευθύνη: να παρουσιαστεί η έκθεση με τέτοιο τρόπο ώστε να γνωρίσει το κοινό όχι μόνον το έργο του Βεντούρα, αλλά και την τέχνη της χαρακτικής.

 

 

Το δυσκολότερο ήταν να αποφασίσουμε τι να αφήσουμε για μια άλλη φορά, για μια επόμενη έκθεση και να μην το δείξουμε τώρα…

Εκτός από τα περισσότερα από 500 έργα και σημειώσεις δεν μπορούσαμε να παραλείψουμε τη σημαντικότατη (και χαμένη) εικονογράφηση του ηθογραφήματος του Θεοτόκη «Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» που εικονογράφησε ο Βεντούρας με ψευδώνυμο για τον εκδοτικό οίκο Βασιλείου.

Στη μεγάλη πρόκληση του βιβλίου που θα συνόδευε την έκθεση, συνέβαλλε ο κ. Martin Royalton Kisch, τ. Πρεσβύτερος Επιμελητής του Τμήματος Χαρακτικών και Σχεδίων του Βρετανικού Μουσείου, δεχόμενος την πρόσκλησή μου να γράψει για τον Βεντούρα και την ιδιαίτερή τους συνάντηση στο μουσείο το Νοέμβριο του 1982.

Το Μουσείο Μπενάκη μας διέθεσε ολόκληρο τον ισόγειο χώρο στο κτίριο της οδού Πειραιώς και η έκθεση παρουσιάστηκε για τρεις μήνες, μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου 2018.

«Η τέχνη προσφέρει ευχάριστο κορεσμό στο πνεύμα μας»

– Θεωρείς την τέχνη επένδυση;

– Βλέπω την πραγματική τέχνη σαν κάτι που μιλάει στον κάθε ένα από εμάς ξεχωριστά και προσφέρει έναν ευχάριστο κορεσμό στο πνεύμα μας. Η αξία που προσδίδουμε σε ένα έργο τέχνης συνδέεται με χίλιους δύο παράγοντες αλλά πάνω από όλα θα πρέπει να μας ευχαριστεί η παρουσία του.

Η επένδυση στην τέχνη είναι μία επένδυση που ξεπερνά το εφήμερο και μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη συνεχίζει να δίνει ζωή στη φαντασία και ομορφαίνει τη ζωή μας.

– Πού αλλού θα παρουσιάσεις αυτήν την εθνική κληρονομιά;

– Εκτός από το Μουσείο Μπενάκη, την Εθνική Πινακοθήκη, τη Δημοτική Πινακοθήκη της Κέρκυρας και το Βρετανικό Μουσείο που ήδη έχουν έργα του Βεντούρα στις συλλογές τους, η έκθεση είναι έτοιμη να ταξιδέψει και εξετάζονται προσκλήσεις από αρκετά μουσεία σε Ευρώπη, Ηνωμένες Πολιτείες και Ασία.

– Ποια τα μελλοντικά σου σχέδια;

– Έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για τη δημιουργία Μουσείου Χαρακτικής Ν. Βεντούρα, αλλά πρώτα πρέπει να γίνουν άλλα πράγματα. Κύρια μεταξύ αυτών, να ολοκληρωθεί η καταγραφή του τεράστιου όγκου σημειώσεων και δοκιμών και να οργανωθεί τακτική συντήρηση των έργων της συλλογής.

 

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Axianews 01/12/2018