Γράφει ο Γιώργος Δήμος
Ο Αυστρο-Ιρλανδός εικαστικός, Γκότφριντ Χέλνβαϊν, γεννήθηκε στη Βιέννη το 1948. Έχοντας εργαστεί στους χώρους της ζωγραφικής, του σχεδίου, της φωτογραφίας, της τοιχογραφίας, της γλυπτικής, των εγκαταστάσεων (installation art) και της παραστατικής τέχνης (performance art), σήμερα το ευρύ κοινό αναγνωρίζει περισσότερο από όλα τα σκληρά και ενίοτε εφιαλτικά έργα του, τη φωτογραφία που στολίζει το εξώφυλλο του επιτυχημένου μουσικού άλμπουμ, «Blackout» (1982), των Scorpions, ένα αυτοπορτραίτο του ίδιου του Χέλνβαϊν, με το κεφάλι του τυλιγμένο με γάζες, δύο πιρούνια να του καλύπτουν τα μάτια, και εκείνον με παχύ μουστάκι και φαβορίτες να φωνάζει μπροστά από ένα τζάμι που γίνεται κομμάτια.
Τα αυτοπορτραίτα του Χέλνβαϊν αποτέλεσαν πράγματι μία από τις πιο επιτυχημένες σειρές έργων του, προκαλώντας παρόμοιες αντιδράσεις με την αμφιλεγόμενη έκθεσή του, με τίτλο, «Το Παιδί» (Kindskopf) (1991), η οποία παρουσιάστηκε, μεταξύ άλλων χώρων, στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Σαν Φρανσίσκο, και πραγματεύεται την παιδική αθωότητα, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους αυτή τελικά προδόθηκε από τον εγωιστικό και χρησιμοθηρικό κόσμο των μεγάλων.
Η δουλειά του Χέλνβαϊν, αν και σήμερα έχει αποσυρθεί από το προσκήνιο, θαυμάστηκε από προσωπικότητες, όπως τον Άντι Γουόρχολ, τον Μοχάμεντ Άλι και τον Γουίλιαμ Μπάροουζ, που είχε πει πως τα πορτραίτα του δείχνουν τις εναλλαγές των εκφράσεων που παίρνει ένα πρόσωπο, οι οποίες, αντίθετα με αυτό που υποστηρίζει η κοινή γνώμη, πως είναι, δηλαδή, λίγο ή πολύ, πάντα ίδιες μεταξύ τους, είναι ικανές να φανερώσουν εντελώς άγνωστες πτυχές των χαρακτήρων που απεικονίζουν.
Εκείνα που απασχόλησαν περισσότερο τον Χέλνβαϊν είναι το ψυχολογικό και κοινωνιολογικό στρες, σε συνδυασμό με ιστορικά γεγονότα και πολιτικά θέματα. Αν και μεγαλωμένος σε αυστηρό Ρωμαιοκαθολικό περιβάλλον από τους γονείς του, ο καλλιτέχνης ασχολήθηκε με το θέμα του Ολοκαυτώματος και του ναζιστικού ζυγού και η σοκαριστική τέχνη του, με πρωταγωνιστές νεαρά παιδιά, μιλάει ακριβώς για αυτή την τραγωδία και το μεγάλο πλήγμα που κατάφεραν στον Ουμανισμό τα εγκλήματα πολέμου του Χίτλερ και του φασιστικού καθεστώτος του.
Η avant-garde προσέγγιση του Χέλνβαϊν έχει τις ρίζες της σε έργα αναγεννησιακής ζωγραφικής, κυρίως με θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά και τη δουλειά του Γκέρχαρντ Ρίχτερ, του Άνσελμ Κίφερ και του Χορστ Γιάνσεν, χωρίς η επιρροή του Φράνσις Μπέικον ή του Λούσιεν Φρόιντ να είναι μικρότερη, ενώ η επιρροή που αυτή άσκησε στη δουλειά και τη γενικότερη αισθητική του Ντέιβιντ Λιντς, ή τα εξώφυλλα των δίσκων των Marilyn Manson και Nine Inch Nails, είναι τουλάχιστον εμφανής.
Η καριέρα του Χέλνβαϊν ακολούθησε χρονολογικά την εμφάνιση (και λίγο αργότερα την εξαφάνιση) του Βιεννέζικου Αξιονισμού. Το σύντομο σε διάρκεια αυτό avant-garde κίνημα, με κύριους εκφραστές τον Günter Brus, τον Otto Mühl, τον Hermann Nitsch και τον Rudolf Schwarzkogler, μεσουράνησε στην Αυστρία, από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, έως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, και με τη σειρά του «δανείστηκε» πολλά από το Fluxus, την «performance art» και τα εικαστικά «happenings», αλλά και τον Αξιονισμό και το «body painting».
Μέσα από ένα σύμπαν υψηλής τέχνης, με έντονο το στοιχείο του πειραματισμού, η αισθητική του Χέλνβαϊν διαμορφώθηκε σε κάτι που προετοίμαζε το καλλιτεχνικό κοινό για την επικείμενη δουλειά του Μπιλ Βαϊόλα, της Σίντι Σέρμαν, του Μάθιου Μπάρνι και του Ντάμιεν Χιρστ. Τα θέματα του Χέλνβαϊν είναι συνήθως σκοτεινά, και κατά πολύ σκοτεινότερα εκείνων των πρωτοπόρων της Ποπ Αρτ.
Είτε φωτογραφίζει ένα παιδάκι, σε κοντινό πλάνο, πασαλειμμένο με αίμα, είτε επιμελείται το εξώφυλλο ενός δίσκου του Michael Jackson, είτε φωτογραφίζει τον εαυτό του σαν διαβολικό doppelganger, είτε, τέλος, απεικονίζει τον αγαπημένο ήρωα της Disney, Μίκυ Μάους, σαν πνεύμα από την Κόλαση, ο Χέλνβαϊν έχει ως σκοπό το να συγκλονίσει, να «ταρακουνήσει» και τελικά να αφυπνίσει ένα κοινό που λίμναζε πια, κατά τη δεκαετία του 1980, σε μια πρόσκαιρη οικονομική ευμάρεια, που κάτω από την γυαλιστερή της επιφάνεια έκρυβε τη φρίκη του Ψυχρού Πολέμου και του AIDS.
Ο 73χρονος, πλέον, Χέλνβαϊν έχει δει πολλά στη ζωή του, από τον ιδεαλισμό του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης, μέχρι εκθέσεις μεγάλου πρεστίζ στην Ευρώπη και την Αμερική, αλλά και μία σχετική δικαίωση του καλλιτεχνικού του αγώνα ενάντια στον φασισμό, όταν ο ψυχίατρος, Δρ. Χάινριχ Γκρος, παραδέχτηκε σε ηλικία 84 ετών πως θανάτωνε παιδιά στην παιδοκλινική, Am Spiegelgrund, κατά τη διάρκεια του πολέμου, εκτελώντας τις διαταγές του ναζιστικού καθεστώτος. Ο καλλιτέχνης πρόλαβε, ακόμα, μεγάλες προσωπικότητες της Τέχνης, λίγο πριν φύγουν από τη ζωή, όπως, για παράδειγμα, τη θρυλική ηθοποιό, Μαρλέν Ντίτριχ, με την οποία ολοκλήρωσε το βιβλίο, «Some Facts about Myself» (1990), με αφορμή την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (το τελευταίο δοκίμιο που έγραψε στη ζωή της η μεγάλη σταρ), αλλά και τον Γουίλιαμ Μπάροουζ, κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του, όταν είχε πια αποσυρθεί στην πόλη Λόρενς, του Κάνσας.
