Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος,
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης
Ο Οσίπ Ζάντκιν / Осип Цадкин, γεννήθηκε στο Βιτέμπσκ της Λευκορωσίας το 1888. Σπούδασε αρχικά για τρία χρόνια στο Λονδίνο και από το 1909 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι, όπου φοίτησε στην Σχολή Καλών Τεχνών. Ο Ζάντκιν έλαβε μέρος στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, ως τραυματιοφορέας στο γαλλικό στρατό, στάλθηκε στο μέτωπο, όπου και τραυματίστηκε. Μετά τον πόλεμο, το 1920, νυμφεύθηκε τη νεαρή ζωγράφο Βαλεντίνη Παξ (Valentine Pax), ισπανικής και σικελικής καταγωγής, η οποία είχε αφιχθεί στο Παρίσι από την Αλγερία. Την ίδια χρονιά, ο Ζάντκιν πολιτογραφήθηκε Γάλλος και πλέον με την απόκτηση της γαλλικής υπηκοότητας μπορούσε να εκθέτει τα γλυπτά του στα επίσημα Σαλόν του Παρισιού.
Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω και της εβραϊκής καταγωγής του από την πλευρά του πατέρα του, κατέφυγε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, απ’ όπου επέστρεψε στο Παρίσι τον Σεπτέμβριο του 1945. Ο Ζάντκιν ανάπτυξε φιλικές σχέσεις με τους κορυφαίους μοντερνιστές ζωγράφους Πάμπλο Πικάσο, Ζώρζ Μπρακ, Ανρί Ματίς, Αμεντέο Μοντιλιάνι και τον ιαπωνικής καταγωγής Λεονάρ Φουζιτά, με τους οποίους σύχναζε στα γειτονικά με την κατοικία του «καλλιτεχνικά» καφέ στην περιοχή του Μονπαρνάς. Το 1950 ο Ζάντκιν τιμήθηκε με το πρώτο Βραβείο στη Μπιενάλε της Βενετίας και το 1960 του απονεμήθηκε το Βραβείο της Πόλης των Παρισίων. Το 1962 εκλέχθηκε καθηγητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Παρισιού (Académie de la Grande Chaumière, Paris).
Ο Ζάντκιν δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του, με τον τίτλο «Η Σφύρα και η Ψαλίδα. Αναμνήσεις της ζωής μου» / «Le Maillet et le Ciseau. Souvenirs de ma vie», 1968. Πέθανε στο Παρίσι το 1967 και ενταφιάστηκε στο Cimetière du Montparnasse. Στο εργαστήριο και στην κατοικία του, με τον μικρό κήπο στο Παρίσι λειτουργεί από το 1982 το σημερινό Μουσείο Ζάντκιν. Το Μουσείο (Le musée Zadkine) δημιουργήθηκε από την βούληση του Οσίπ Ζάντκιν να κληροδοτήσει στην πόλη του Παρισιού τα έργα του και το εργαστήριο το οποίο κατείχε στην οδό ντ’ Ασάς του Μονπαρνάς από το 1928.
Η σύζυγός του το 1978 κληροδότησε όλη την περιουσία τους στην πόλη. Μετά τον θάνατό της, το μουσείο εγκαινιάστηκε το 1982. Στο σπίτι κοντά στον κήπο του Λουξεμβούργου, είναι συγκεντρωμένα τα γλυπτά και τα έργα του καλλιτέχνη σε χαρτί, από την περίοδο της νεότητάς του μέχρι τη συμμετοχή του στο κυβιστικό ρεύμα. Το μουσείο περιλαμβάνει περίπου 300 γλυπτά, σχέδια, φωτογραφίες και ταπετσαρίες. Ο κήπος του μουσείου δημιουργήθηκε από τον τοπιογράφο Ζιλ Κλεμάν και φιλοξενεί έργα του γλύπτη, εμπνευσμένα από το δάσος και τα δέντρα. Ένα δεύτερο μουσείο του Οσίπ Ζάντκιν με έργα του υπάρχει επίσης στο χωριό Αρκ, στο νομό Λοτ, όπου επίσης έζησε ο γλύπτης.
Ο Ζάντκιν επηρεάστηκε ουσιαστικά από την κυβιστική οπτική, με την δομική και ανατομική ανάπτυξη των όγκων στο χώρο, αλλά και από την τοτεμική αφρικανική τέχνη. Υπήρξε μεγάλος θαυμαστής του διάσημου Ωγκύστ Ροντέν, του οποίου η εκφραστική δύναμη και τα μνημειακά του έργα τον επηρέασαν βαθιά. Εργάστηκε με κάθε είδους υλικό όπως με μάρμαρο, γρανίτη, πέτρα, ξύλο, χαλκό. Επίσης ασχολήθηκε με την λιθογραφία, την ταπισερί και την ζωγραφική με γκουάς.
Η θεματολογία των έργων του ήταν εμπνευσμένη από την μυθολογία, την θρησκεία ή την ιστορία, όπως στα γλυπτά του «Αδάμ και Εύα» (1925), «Οι Μαινάδες» (1929), «Κορμός ερμαφρόδιτου» (1925-1931), «Ορφέας» (1956). Στις συνθέσεις του αναδείκνυε το ειρηνιστικό πνεύμα, καταδικάζοντας τα δεινά του πολέμου, όπως στο εντυπωσιακό γλυπτό του «Η κατεστραμμένη πόλη» (Ville détruite, 1947-1953), μνημειακό έργο από μπρούντζο, που ανεγέρθηκε το 1953 στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας, σε ανάμνηση της καταστροφής της πόλης από τη γερμανική αεροπορία. Γλυπτά του από μπρούντζο έχουν τοποθετηθεί σε δημόσιους χώρους στο Παρίσι. Ιδιαίτερα γνωστά «Ο Αγγελιαφόρος» (1937), «Ο Ποιητής ή Αφιέρωμα στον Πωλ Ελυάρ» (1954), «Προμηθέας», μια συγχώνευση της μορφής με την φλόγα (1955), «Η επιστροφή του άσωτου υιού» (1964) κ. α.
Κύριος δημιουργικός, εκφραστικός άξονας ήταν την εποχή εκείνη η τάση του βιταλισμού (vitalisme) δηλ. της ζωτικής δύναμης, ιδίως του κορυφαίου γλύπτη Μπρανκούζι και ο γενικότερος πριμιτιβισμός της τέχνης μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της κοινωνικής, κοινωνιολογικής θεωρητικοποίησης και σκέψης των αρχών του 20ου αιώνα. Αναπτύχθηκε τότε ένας διάχυτος πλέον βιταλισμός, διαδεδομένος στο χώρο των κοινωνικών επιστημών και της εικαστικής πρωτοπορίας στη Γερμανία και στην Γαλλία. Όμως υπάρχει συγχρόνως και ο πριμιτιβισμός, η στροφή σε πρωτόγονη τέχνη, ειδικά στη Γαλλία ως αναφορά, βάση για την αναζήτηση εξόδου από τα αδιέξοδα του ακαδημαϊσμού και συγχρόνως του γενικότερου ορθολογισμού, που τότε έτεινε να γίνει σύστημα, με όλες τις συνέπειες σύμφωνα με τις επισημάνσεις των Μ. Horkheimer –Th. Adorno (Le Dialectique de la raison, Gallimard).
Ο βασικός προσανατολισμός του Ζάντκιν επικεντρώθηκε στην αναζήτηση της ζωής μέσω της γλυπτικής με αναφορά, έμπνευση, επίδραση και προέκταση της ρωμαϊκής γλυπτικής σε μια μοντερνιστική εκδοχή φόρμας και μοτίβων. Η αρχική εκπαίδευση του Ζάντκιν στη σχολή καραβοξυλουργών της Αγγλίας διαδραμάτισε αντίστοιχα καθοριστικό ρόλο για την όλη, αυστηρή και συγκροτημένη καλλιτεχνική διαμόρφωσή του, υπό την επίδραση στη συνέχεια ιδίως στο Παρίσι, της νέας πρωτοπορίας. Όπως έλεγε για τους μοντέρνους δημιουργούς και ο άξιος Έλληνας μαθητής του στο Παρίσι Γεράσιμος Σκλάβος (1927-1967): «Η Αφηρημένη γλυπτική ως διαδικασία μεταλλαγής και μεταμόρφωσης».
Ο Ζάντκιν, ως αναβαθμισμένο ξεπέρασμα της παραδοσιακής ξυλουργικής τέχνης που γνώριζε, κρατώντας βέβαια πάντα, αν όχι όλες τις αρχές και τις μεθόδους της, τουλάχιστον τον πυρήνα της και τροποποιώντας δημιουργικά και ευρηματικά κάποιες άλλες, και έτσι έφτασε προς την έντεχνη αφηρημένη γλυπτική του. Δηλαδή υπήρξε διατήρηση, ανάπτυξη, εμβάθυνση της παραδοσιακής εργασίας της ξυλουργικής τεχνικής και παράλληλα επιδέξια υπέρβαση της, προς νέες μορφικές κατακτήσεις και διατυπώσεις.
