Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος
Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης.
Στην πορεία των αιώνων το Σώμα σαν αισθητικό αντικείμενο έχει αποδοθεί με κάθε δυνατή εικαστική προσέγγιση. Μεγάλοι εικαστικοί από την αρχαιότητα μέχρι την ευρωπαϊκή αναγέννηση, το μπαρόκ, το ροκοκό, τον νεοκλασικισμό και κύρια την ακαδημαϊκή και ρεαλιστική τέχνη του 19ο αιώνα, με μυθολογικά θέματα και ρωπογραφίες αποθέωσαν κυριολεκτικά το ανδρικό γυμνό σώμα, παρά τις θρησκευτικές και κοινωνικές εναντιώσεις και προκαταλήψεις.
Αν και η προσέγγιση του θέματος εμπεριείχε την φοβία ενός ταμπού που ήταν πολύ πιο προσιτό για την απεικόνιση του γυναικείου σώματος επιτεύχθηκε ένας αισθητικός θρίαμβος με την εικαστική του ανάπλαση και απόδοση. Από τις αρχές του 20ου αιώνα κινήματα του μοντερνισμού μας έχουν πλουτίσει με απειράριθμες ανάλογες γυμνογραφικές δημιουργίες, σουρεαλιστικές και ντανταιστικές μεταλλαγές. Στη συνέχεια οι δυνατότητες συνδυασμού των ζωγραφικών αξιών του παρελθόντος με νέες τεχνικές και μεθόδους έδωσαν πολλές φορές αισθητικές λύσεις σε συνθετικά και εκφραστικά αλλά και ηθικοπλαστικά προβλήματα, περί κάλλους και αισθησιασμού.
Πολλοί ζωγράφοι και θεωρητικοί εστιάζουν την μελέτη του αισθητικού αντικειμένου στην σχέση του σχεδίου με το χρώμα. Όμως αυτό που ενοποιεί το έργο και δίνει την αισθητική μαγεία στην εικόνα είναι το φως. Όχι το φως που αναλύεται σε χρώμα, όπως εφάρμοσαν στις εκ του φυσικού συνθέσεις τους οι ιμπρεσιονιστές, αλλά το φως που συλλαμβάνεται από το μάτι του καλλιτέχνη και αφού φιλτραριστεί από το αίσθημα και το πνεύμα του, διαμορφώνει τα σχήματα της οπτικής πραγματικότητας με μια εσωτερική δύναμη, που μπορεί να μετουσιώσει κάθε τι σε έργο τέχνης.
Η φαινομενικά μηχανική αποτύπωση της οπτικής στιγμής από την κάμερα μπορεί να συμπληρώσει την γνώση της δομής του φωτός και της σκιάς, όπως ανακαλύπτονται στον αληθινό τους χαρακτήρα, σύμφωνα με τις διατυπώσεις του Ευγένιου Ντελακρουά. Από το 1859 που ο Σαρλ Μπωντλαίρ εξομοίωσε την φωτογραφία με την τέχνη μέχρι τις μέρες μας που κυριαρχεί ο μεταμοντερνισμός, όλοι σχεδόν οι εικαστικοί δημιουργοί, άλλοι βέβαια περισσότερο και εμφανώς και άλλοι λιγότερο και έμμεσα έχουν χρησιμοποιήσει ή επηρεαστεί από την φωτογραφία. Ήταν επόμενο αμέσως μετά την ανακάλυψη της φωτογραφικής μηχανής το θέμα του ανδρικού σώματος να ελκύσει τους φωτογράφους.
Ήδη από το 1850 σημαντικοί και τολμηροί φωτογράφοι όπως ο Braquehais, ο Nadar, ο Durieu, ο Plüschow, ο Von Gloeden, ο Muybridge, ο Steichen, ο Cunningham, ο Weston, ο ζωγράφος Thomas Eakins, αλλά και πολλοί άλλοι μεταγενέστερα, διερεύνησαν φωτογραφικά το ποθητό αντικείμενο της ρώμης. Με επιμονή και έμπνευση μελέτησαν την φόρμα του σε σχέση με το φως και τη σκιά και αξιοποίησαν τις τεχνικές δυνατότητες του νέου εκφραστικού μέσου, με την ίδια συνέπεια, που οι μεγάλοι δημιουργοί είχαν προσαρμόσει στα έργα τους τις πρώτες ανατομικές μελέτες του Λεονάρντο Ντα Βίντσι και μετέπειτα αυτές του Αντρέα Βεζάλιους και άλλων ανατόμων.
Η πραγματεία «The Nude» του Kenneth Clark, Princeton Univercity Press, είναι εξαιρετικά διαφωτιστική για το θέμα. Σε αυτήν διατυπώνεται εύστοχα ότι το σώμα υπεράνω από διαχρονικό, οικείο, απλό, φυσικό και ενδιαφέρον αισθητικά θέμα, είναι ένα καθοριστικό υπαρξιακό σήμα και ένα ζωντανό εκφραστικό σινιάλο του κάλλους και του πάθους. Στα έργα των σύγχρονων καλλιτεχνών το σώμα έχει αποδοθεί πολυπρισματικά.
Ειδικά στις κορυφαίες περιπτώσεις του ρηξικέλευθου φωτογράφου Robert Mapplethorpe, του pop ζωγράφου, χαράκτη David Hockney, αλλά και του ιδιοφυούς σκηνοθέτη Peter Greenaway, έχει δοθεί αριστοτεχνικά έμφαση στο σώμα σαν σύμβολο ερωτισμού, τόσο ρεαλιστικά, όσο συμβολικά και ιδεαλιστικά. Επίσης αρκετούς από τους σύγχρονους εικαστικούς ενδιαφέρει η παρουσία του σώματος στο χώρο σαν υπαρξιακό σύμβολο. Η εξωτερική ορατή ομορφιά εμπεριέχει την Πλατωνική αντίληψη σώμα = φυλακή – τάφος της ψυχής. Με απλές φόρμες σηματοδοτούν υπαινικτικά το είδωλο ενός σώματος, που σφραγίζεται από το «ήθος» της εσωτερικότητας. Σκιαγραφούν το πανάρχαιο θέμα με τεχνοτροπική πολλαπλότητα και εκφραστική δύναμη.
Μια άλλη κατηγορία καλλιτεχνών εμπορικού και διαφημιστικού προσανατολισμού αποτυπώνουν το σώμα με πόζες- συνταγές και θελκτικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα για ευρεία κατανάλωση. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις σε αντιπαράθεση πολλές φορές με κοινωνικές και αισθητικές συνταγές είχαν ως αποτέλεσμα το ανθρώπινο σώμα να θεωρηθεί σαν μια συνισταμένη μικρογραφία των δυνάμεων και σχέσεων, γνωστών ήδη από τους επιστήμονες αλλά και διορατικών που διέπουν το κοσμικό σύμπαν. Η θέαση και μελέτη του σώματος οδήγησε τον άνθρωπο, από την παλαιολιθική εποχή, όπως αποδεικνύουν εκπληκτικές τοιχογραφίες σπηλαίων, στην απεικόνιση καθώς και στις πρωτόγονες επιζωγραφίσεις του του ίδιου του σώματος, για τελετουργικούς, εξορκιστικούς, φυλετικούς και διακοσμητικούς λόγους. Η διαχρονική χρήση των τατουάζ και η παγκόσμια αξιοποίηση τους στην εποχή μας φανερώνει την γονιδιακή εξάρτηση από το φαινόμενο.
Έχοντας διαχρονικά θητεύσει στην μελέτη του γυμνού σώματος διαπιστώνω ότι κάνοντας σπουδές εκ του φυσικού από μοντέλα, τα οποία πόζαραν και για σχετικές φωτογραφίες, ο φακός με βοήθησε στην πιο αντικειμενική σύλληψη της εικόνας που ήθελα να αποδώσω. Οι Bodygraphics μου εκφράζουν και ανακαλούν ταυτόχρονα βιωματικές ενοράσεις. Τα γυμνά ανδρικά σώματα είναι χαραγμένα με εννοιολογικές ενδείξεις, ονόματα προσώπων, αλγεβρικά και αρχαικά σύμβολα. Η ποιητική και εξπρεσιονιστική χρωματική αντίληψη των συνθέσων αυτών, που με μία εν δυνάμει κίνηση αναδύονται και εγγράφονται στο χώρο συντελεί στην αισθητική μεταβολή της εικόνας-παράστασης σε ζωντανό αισθησιακό κίνητρο. Κίνητρο που γονιμοποιεί και αναπαράγει την «γυμνή ομορφιά του κόσμου μας».
Συμπερασματικά η απεικόνιση του γυμνού ανδρικού σώματος, σαν οπτικό σύνολο αλλά ακόμη και τα αποσπασματικά μέλη του, μας προσκαλεί ελκυστικά σε μια βιωματική αισθητική ανάπλαση των αναλογιών, που διακρίνει ψυχογραφικά η όραση μας. Το άμεσο «βλέμμα» της σύγχρονης απενοχοποιημένης αντίληψης καταστάσεων, εικόνων, ιδεών και προσωπικών επιλογών αναδεικνύει ουσιαστικά και ανανεωτικά τα επιτεύγματα του είδους της ανδρικής γυμνογραφίας σε μεγάλες εκθέσεις μουσείων, όπως η έκθεση που διοργανώθηκε το 2013 στο Μουσείο Orsay στο Παρίσι με τίτλο «Masculin».
