Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος*

Οι Φιλέλληνες με την κήρυξη του αγώνα για την εθνική παλιγενεσία των Ελλήνων άρχισαν να οργανώνονταν διεθνώς σε ομάδες, υπό μορφή εταιρίας (société) ή κομιτάτου (comité) και οργάνωναν εράνους, δημοπρασίες ή ζητούσαν συνδρομές για την ενίσχυση της δράσης τους. Μια μορφή συγκέντρωσης πόρων ήταν οι μουσικές βραδιές, όπου εκτελούνταν τα φιλελληνικά τραγούδια και ακολουθούσε έρανος υπέρ του αγώνα των Ελλήνων.

Η ιδιαιτερότητα αυτού του φαινομένου, έγκειται στη διεθνή εξάπλωσή του σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, καθώς και στην παντοειδή καλλιτεχνική και λογοτεχνική του έκφραση, μέσα από τις εικαστικές παραστατικές τέχνες, τη μουσική, τη λογοτεχνία, αλλά και το χώρο του χρηστικού αντικειμένου τέχνης. Τα δημοφιλέστερα πρωτότυπα ζωγραφικά έργα σημαντικών καλλιτεχνών της εποχής αναπαράχθηκαν σε χαρακτικά τυπώματα, κύρια λιθογραφικά σε χαρτί και ύφασμα, ώστε να διαδίδονται εύκολα παντού και σε χρηστικά αντικείμενα προσιτά στο ευρύτερο κοινό.

Οι φιλελληνικοί κύκλοι διατήρησαν και συντήρησαν αμείωτο το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για την “Ελληνική Υπόθεση”, με άρθρα στον Τύπο, με θεατρικές παραστάσεις, με συνεστιάσεις, χορούς, μουσικές βραδιές και φιλελληνικές δημοπρασίες και παζάρια, όπου έβρισκε κανείς καλλιτεχνήματα και χρηστικά αντικείμενα, διακοσμημένα με φιλελληνικές παραστάσεις, κάθε είδους.

Δημιουργήθηκαν αντικείμενα εξαιρετικής ποιότητας, όπως επίχρυσα επιτραπέζια ρολόγια με θαυμάσια επιμελημένες γλυπτικές σκηνές, πιάτα με ιστορικές παραστάσεις, πολυτελή βάζα από πολύχρωμη πορσελάνη διακοσμημένα με φύλλο χρυσού και μια ανεξάντλητη ποικιλία σχημάτων και παραστάσεων, που εμπνέονται από τα δημοφιλέστερα φιλελληνικά ζωγραφικά έργα, ανθρωπόμορφα φιαλίδια και αγαλματίδια πορσελάνης με ποικίλα λαμπερά χρώματα, κεντήματα, ασημένια και επίχρυσα κηροπήγια και αγαλματίδια, μελανοδοχεία και διάφορα μικροαντικείμενα με ευφάνταστα σχήματα και μοτίβα όπως σερβίτσια φαγητού ή τσαγιού, φιαλίδια για αρώματα με ολόσωμες παραστάσεις Ελλήνων, χαρτιά ταπετσαρίας, χαλιά, κεντήματα, μελανοδοχεία, μπιζουτιέρες, τραπουλόχαρτα, περίτεχνες βεντάλιες. Επίσης μπουκάλια με ηδύποτα με ονομασίες, όπως «Λικέρ Μεσολογγίου» ή «Λικέρ Ναυαρίνου», ενώ ήταν διαδεδομένο και το «σαπούνι Υψηλάντης» καθώς και καραμέλες, τυλιγμένες σε χαρτί με φιλελληνικά στιχάκια.

Χαρακτηριστικοί είναι οι τίτλοι αυτών των ιστορικών συλλεκτικών αντικειμένων που εμφανίζονται συχνά σε δημοπρασίες όπως: «Ρολόι με την επαναστατημένη Ελλάδα», «Ρολόι με Έλληνα που κρατά σπαθί», «Βάζο με σκηνή μάχης», «Βάζο με Βυρωνικό θέμα», «Λάμπες με Έλληνα και Ελληνίδα», «Δοχείο και μελανοδοχείο με Έλληνες με σταυρωμένα χέρια», «Κηροπήγια με Έλληνες», «Πορσελάνη με σκεπτόμενο Έλληνα», « Έλληνας με καριοφίλι», «Μελανοδοχεία με την μορφή του Κανάρη», «Φλιτζάνι με την Ελλάδα να αναπολεί την παλαιά της δόξα», «Πιάτο με νεαρό Έλληνα», «Κουτί με κεντητή παράσταση φουστανελοφόρου», «Κέντημα με αιχμάλωτη Ελληνίδα», «Κουτί και μεγεθυντικός φακός με την μορφή του Λόρδου Βύρωνα», «Πλάκα τζακιού με ανάγλυφη φιλελληνική παράσταση» κ.α.

Επίσης κυκλοφορούν σε αντίγραφα πολλά έργα μικρογλυπτικής και μετάλλια συνήθως από πατιναρισμένο μπρούντζο με ήρωες της επανάστασης, κύρια τους Μάρκο Μπότσαρη, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον Ανδρέα Μιαούλη και τον Κωνσταντίνο Κανάρη. Πολλά επίσης ανάγλυφα με ξένους περιηγητές και πολιτικούς φιλοτεχνημένα από δόκιμους καλλιτέχνες.

Ιδιαίτερα δημοφιλή ανάλογα μετάλλια έγιναν από τον περίφημο γλύπτη David d’ Angers, τον Benedetto Civiletti, τον Jean Debut κ.α. Σημαντική επίσης είναι η εξαιρετική διακοσμητική τέχνη του οπλισμού και των διακριτικών των στρατιωτικών αλλά και η κεντητική τέχνη των στολών κάθε είδους και προέλευσης των αγωνιστών της επανάστασης. Κατεξοχήν η εγχώρια αλλά και η ευρωπαική οπλουργική τέχνη έχει να επιδείξει αριστουργηματικές και πολύτιμες κατασκευές. Ασημένιες και επίχρυσες πιστόλες και γιαταγάνια που την επιφάνεια τους διατρέχουν συμπλέγματα ανθισμένων κλώνων, πουλιά, ανθοφόρα αγγεία, φυτικά και ζωικά θέματα, αρχαικές και συμβολικές μορφές με εγχάρακτο ή έκτυπο τρόπο.

Το φιλελληνικό αυτό κλίμα είχε περάσει πλέον σε όλη την Γαλλική κοινωνία. Σχεδόν κάθε σπίτι είχε ένα ή περισσότερα αντικείμενα σχετικά με την Ελλάδα και τον αγώνα των Ελλήνων. Συχνά ένα μέρος από τα έσοδα από το εμπόριο των αντικειμένων αυτών χρηματοδοτούσε ικανοποιητικά δράσεις υπέρ των Ελλήνων. Για παράδειγμα, έχουν καταγραφεί περίπου 150 διαφορετικοί τύποι από μπρούτζινα περίτεχνα επιτραπέζια ρολόγια με αγωνιστές του 1821 και σκηνές σχετικές με τον αγώνα των Ελλήνων καθώς και πληθώρα άλλων χρηστικών αντικειμένων με φιλελληνικά θέματα που χρησιμοποιούσαν οι κυρίες στις Ευρωπαικές πόλεις.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η κυκλοφορία μιας αναμνηστικής φιλελληνικής βεντάλιας από τη συναυλία της 28ης Απριλίου 1826 στο Vauxhall του Παρισιού, που αποτέλεσε κορυφαία στιγμή της φιλελληνικής κίνησης στη Γαλλία και χαρακτηρίστηκε το μεγάλο κοσμικό γεγονός της εποχής. Όλες οι γνωστές κυρίες της αριστοκρατίας ανέβηκαν τότε στη σκηνή και τραγούδησαν για χάρη του ελληνικού λαού. Η μια όψη της βεντάλιας αναφέρει «Cantate chantée au concert du Vauxhall», και την διακήρυξη τους στην υποστήριξη τους για την ανεξαρτησία της αγαπημένης τους χώρας. Αριστερά είχε την σημαία με σταυρό και δεξιά το «κέρας της Αμαλθείας», από το οποίο φαίνεται να ρέουν τα έσοδα από τις γενναιόδωρες προσφορές των φιλελλήνων. Στην άλλη όψη της βεντάλιας αναφέρονταν τα ονόματα των συντελεστών της εκδήλωσης.

Η μόδα διακόσμησης των οικιών αλλά και των δημόσιων κρατικών κτιρίων και γραφείων με φιλελληνικά ιστορικά και χρηστικά αντικείμενα ενδυναμώθηκε και εξαπλώθηκε με την πολυπόθητη ίδρυση του νέου Ελληνικού κράτους. Από το 1830 και μετά σε όλα σχεδόν τα αστικά αλλά και αρκετά λαικά σπίτια υπήρχαν ανάλογα αντικείμενα, κύρια λάβαρα και σημαίες, επιζωγραφισμένες κασέλες, διακοσμητικά γιορντάνια, πολύτιμα κουτιά ταμπάκου, μαγιόλικα πιάτα με τοπία της Ελλάδας, ξυλόγλυπτες ρόκες, κούπες και γαβάθες με μυθολογικές σκηνές. Ενώ μικρές προτομές των ηρώων από γύψο, μάρμαρο, πορσελάνη ή μπρούντζο πρωτοστατούσαν στις οικιακές βιβλιοθήκες.

Αναμφισβήτητα όλα αυτά τα χρηστικά καλλιτεχνήματα αποδεικνύουν την μεγάλη συγκίνηση και ιδεολογική φόρτιση που επικρατούσε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και απέδωσε τόσο στην διαμόρφωση της θετικής διεθνούς κοινής γνώμης, όσο και στην οικονομική ενίσχυση των αγωνιζομένων Ελλήνων.

*Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι Ζωγράφος, Λογοτέχνης, Θεωρητικός της τέχνης