Γράφει η Λιάνα Ζωζά
Ο Joseph Beuys πιστεύω πως δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, ούτε ο ίδιος σαν προσωπικότητα, αλλά ούτε και το έργο του που το υποστήριξε με επιμονή και πάθος.
Γερμανός στην καταγωγή, σηματοδότησε την ιστορία της τέχνης σαν καλλιτέχνης, performer, γλύπτης, θεωρητικός της τέχνης και παιδαγωγός και επηρέασε σημαντικά και ανατρεπτικά την εικαστική σκηνή της μεταπολεμικής Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής.
“To make people free is the aim of art, therefore art for me is the science of freedom”
Joseph Beuys
Άλλωστε μία από τις σημαντικές του performances έχει τον τίτλο “I Like America and America Likes Me”, 1974. O Beuys, πέταξε μέχρι τη Νέα Υόρκη και τυλιγμένος σε μια τσόχινη κουβέρτα μεταφέρθηκε με ένα ασθενοφόρο σε ένα δωμάτιο της Rene Block Gallery, όπου ήδη είχε μεταφερθεί ένα άγριο κογιότ.
Το κογιότ, ιερό ζώο των Ινδιάνων, το χρησιμοποιεί για να σχολιάσει τη σφαγή τους, αλλά παράλληλα και τη σφαγή στο Βιετνάμ. Για τις επόμενες τρεις μέρες και για οκτώ ώρες καθημερινά, ο καλλιτέχνης περνούσε το χρόνο του μέσα στο συγκεκριμένο δωμάτιο, με την τσόχινη κουβέρτα, ένα σωρό άχυρα και το κογιότ, κάνοντας συμβολικές χειρονομίες, όπως το να πετά τα γάντια του στο κογιότ. Την τρίτη ημέρα, το κογιότ είχε γίνει τόσο ανεκτικό, ώστε να επιτρέψει μια αγκαλιά στον Beuys, ο οποίος στη συνέχεια επέστρεψε με το ασθενοφόρο στο αεροδρόμιο, χωρίς να πατήσει το πόδι του έξω στο αμερικάνικο έδαφος, ούτε να δει κάτι άλλο εκτός από το κογιότ και το εσωτερικό της γκαλερί.
Το σύνολο του έργου του βασίζεται σε έννοιες, όπως ο ανθρωπισμός, η κοινωνική φιλοσοφία και η ανθρωποσοφία, σπάζοντας τους κανόνες της τέχνης και διευρύνοντας την μέσα από την ιδέα της κοινωνικής γλυπτικής σαν gesamtkunstwerk, πιστεύοντας πως μπορεί να έχει έναν δημιουργικό και συμμετοχικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινωνίας και της πολιτικής.
Το έργο του, όμως είναι ο ίδιος ο Beuys, ο ακτιβισμός του, οι πολιτικές του θέσεις, οι επαναστάσεις του μικρότερες και μεγαλύτερες μέσα από την τέχνη του. Όπως ο ίδιος είπε: “Η επανάσταση είμαστε εμείς”. Ανατρεπτικός μέχρι το τέλος της ζωής του το 1986, αυτοσκηνοθετείται στις δράσεις του, όπου παρουσιάζεται σαν σαμάνος και επεξεργάζεται τα δικά του τραύματα, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας επιθυμώντας την ίαση.
Σύμφωνα με τον θρύλο, το 1944, όταν έπεσε στην Κριμαία το πολεμικό αεροπλάνο που οδηγούσε, τον περιμάζεψαν Τάταροι και τον μετέφεραν με έλκηθρο σε μια σκηνή όπου τον περιέθαλψαν με λίπος και τσόχινες κουβέρτες. Αυτός θεωρείται και ο λόγος που σε πολλά από τα έργα του χρησιμοποιεί την τσόχα και το λίπος.
Η εγκατάστασή του “The Pack” (1969), θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί απόλυτα αυτοβιογραφικό έργο, μιας και αποτελείται από 24 έλκηθρα που ξεχύνονται από την πίσω πόρτα ενός μικρού παλιού λεωφορείου VW. Τα έλκηθρα είναι εφοδιασμένα το καθένα με ένα μεγάλο φακό (για τον προσανατολισμό), λίπος (για τροφή και ενέργεια) και μια τσόχινη κουβέρτα (για προστασία και ζεστασιά).
Θέλοντας να επικοινωνήσει το έργο του, σε όλο και περισσότερους ανθρώπους και όχι μόνο στους ειδικούς χρησιμοποιεί, καθημερινά, αναγνωρίσιμα υλικά και δημιουργεί τα έργα του, αλλά και τις δράσεις του σε δημόσιους χώρους. Διδάσκει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Ντίσελντορφ μέσα από τις “δράσεις” του, όπως αποκαλεί τόσο τα μαθήματα στην Ακαδημία, όσο και τις συζητήσεις που γίνονται για πολιτική και τέχνη στο Γερμανικό Φοιτητικό Κόμμα, που ίδρυσε με φοιτητές το 1967, με στόχο την αντίδραση στον καταναλωτισμό και σε μια ανέμπνευστη πολιτική.
Και βέβαια δεν αποτελεί έκπληξη πως ένα χρόνο αργότερα απολύθηκε από την Ακαδημία. Ο λόγος ήταν πως αντί για 30 μαθητές στην τάξη του, όπως ήταν το όριο, δέχθηκε 268! Παρ’όλες τις κινητοποιήσεις δεν αναθεωρήθηκε η απόλυσή του.
Σίγουρα, θα μπορούσαμε να σταθούμε σε πολλά από τα έργα και τις δράσεις του Joseph Beuys, αλλά δεν μπορούμε να παραλείψουμε να θα αναφερθούμε στις performances “How to Explain Pictures to a Dead Hare” (1965) και “7000 Oaks – City Forestation Instead of City Administration” (1982-1987).
Στην πρώτη ο καλλιτέχνης με καλυμμένο το πρόσωπό του με μέλι και φύλλα χρυσού κρατά στα χέρια του ένα νεκρό λαγό και με μουσική υπόκρουση του εξηγεί τα έργα του που εκτίθενται στον χώρο της γκαλερί. Στη σκηνή προστίθενται και άλλα εννοιολογικά στοιχεία που το καθένα έχει το συμβολισμό του.
Το “κύκνειο” έργο του Joseph Beuys είναι η εγκατάσταση “Palazzo Regale”, τον Δεκέμβριο 1985, τρεις εβδομάδες πριν το θάνατό του. Στην εγκατάσταση αυτή περικλύεται όλη η πολιτιστική κληρονομιά του εκκεντρικού καλλιτέχνη.
Σε δύο βιτρίνες, που θα μπορούσαν να συμβολίζουν και δύο γυάλινα φέρετρα, υπάρχουν όλα τα αντικείμενα που ήταν σημαντικά για εκείνον και για την τέχνη του και συνυπάρχουν με επτά “τυφλούς” ορειχάλκινους καθρέφτες τους τοίχους, στοιχεία που θα μπορούσαν να προμηνύουν την “αναχώρηση” του μυστικιστή Beuys.
Και όπως θα συμπλήρωνε και ο ίδιος… “Where would I have ended up if I had been intelligent?”