Συνέντευξη στη Ζέτα Τζιώτη
Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου είναι μια ευκαιρία για στοχασμό πάνω στη σημασία του Τύπου και της ελευθερίας της ενημέρωσης στην κοινωνία μας. Στο πλαίσιο αυτής της σημαντικής ημέρας, η Ομαδική Εικαστική Έκθεση και οι παράλληλες δράσεις του Frontpage Project φέρνουν στην επιφάνεια την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην τέχνη και τη δημοσιογραφία, εστιάζοντας στη δύναμη των πρωτοσέλιδων και της εικόνας που μεταδίδεται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Η έκθεση, που φιλοξενείται στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων, συγκεντρώνει 55 καλλιτέχνες και επαγγελματίες του χώρου της επικοινωνίας, σε έναν διάλογο που αναδεικνύει τις πολυδιάστατες επιπτώσεις των ΜΜΕ στην κοινωνία και τον πολιτισμό. Μέσα από έργα τέχνης, διαλέξεις, performances και βιντεοπροβολές, το Frontpage Project προσκαλεί το κοινό να δει την ειδησεογραφία με διαφορετικό μάτι, δίνοντας χώρο για κριτική σκέψη και νέες ερμηνείες γύρω από την ενημέρωση.
Στη σημερινή συνέντευξη, συνομιλήσουμε με την Εύα Μαραγκάκη, Concept Curator και διευθύντρια της AxionArt, και με την Julia Sysalova, Curator, θεωρητικό τέχνης, μέλος της AICA, ακαδημαϊκό μέλος Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επικοινωνίας, και Αντιπρόεδρο του Ινστιτούτου Μεσογειακής Κουλτούρας που βρίσκονται πίσω από αυτή τη μοναδική πρωτοβουλία.
Μαζί τους θα αναλύσουμε τη σημασία της τέχνης στην εποχή των πρωτοσέλιδων, τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στα ΜΜΕ και την κοινωνία, και πώς η συνεργασία δημιουργών από διαφορετικούς τομείς μπορεί να συμβάλει σε μια πιο συνειδητή και υπεύθυνη προσέγγιση των ειδήσεων.
-Ποιος ήταν ο κεντρικός σας στόχος όταν αναλάβατε τον ρόλο των curators για το FRONTPAGE PROJECT;
-Εύα Μαραγκάκη: Ο κεντρικός στόχος για την επιμελητική ιδέα συνοψίζεται σε δύο λέξεις; επικοινωνία και αλληλεπίδραση. Ο στόχος προέκυψε μέσα από την ανάγκη για νέες συνεργασίες ανάμεσα σε καλλιτέχνες και άλλες κοινωνικά, επιδραστικές ομάδες, με κοινό στοιχείο την επικοινωνία. Η έρευνα και ο πειραματισμός που προϋποθέτει αυτή η συνέργεια ήταν στοιχεία που λειτούργησαν σαν μια επιμελητική και δημιουργική πρόκληση.
Το frontpage project δεν είναι μόνο μία εικαστική έκθεση. Είναι ένα διεπιστημονικό ερευνητικό project που εξελίσσεται συνεχώς. Συγκεκριμένα το FRONTPAGE NEXT, που φιλοξενείται αυτές τις μέρες στο Πολιτιστικό κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων με την στήριξη του ΟΠΑΝΔΑ, φέρνει κοντά καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, δημοσιογράφους και ακαδημαϊκούς σε έναν διάλογο μεταξύ τέχνης και ειδησεογραφίας, όπου συμμετέχουν επίσης για πρώτη φορά Πανεπιστήμια και Σχολές Καλών Τεχνών με καλλιτεχνικό και ερευνητικό έργο. Οπότε όπως καταλαβαίνετε ο ρόλος του επιμελητή σε ένα τέτοιο project είναι πολυσύνθετος.
Φυσικά για να πραγματοποιηθούν ανάλογα έργα χρειάζεται μια δυνατή ομάδα. Μαζί μας έχουμε το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Επικοινωνίας ECI με επικεφαλής τον Μάριο Νόττα και άλλους σημαντικούς φορείς που υποστηρίζουν αυτό το εγχείρημα όπως το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων ΑΠΕ ΜΠΕ, το γραφείο του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου στην Ελλάδα και ακαδημαϊκές κοινότητες.
-Πώς βλέπετε τη σχέση μεταξύ τέχνης και δημοσιογραφίας στη σύγχρονη εποχή των ειδήσεων σε πραγματικό χρόνο;
–Julia Sysalova: Σήμερα αυτοί οι δύο τομείς δεν απλώς τέμνονται, συγχωνεύονται. Αν όμως η δημοσιογραφία παράγει μια «γρήγορη πραγματικότητα» (με τις ειδήσεις να κατακλύζουν το βλέμμα μας κάθε δευτερόλεπτο), η τέχνη έρχεται να μας σταματήσει, να μας κάνει να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά, να σκεφτούμε, να δούμε την ουσία πίσω από τους τίτλους.
Εκεί ακριβώς παρεμβαίνει ο καλλιτέχνης. Δεν είναι πια απλός παρατηρητής, αλλά ένας οδηγός, ένας ενδιάμεσος, που μας βοηθά να ξεφύγουμε από την αυτόματη πρόσληψη, να νιώσουμε την αληθινή ιστορία και το συναίσθημα πίσω από την είδηση και να επανεξετάσουμε την πραγματικότητα με νέο βλέμμα.
Ζούμε σε μια εποχή όπου η οπτική εικόνα είναι το ίδιο σημαντική όσο και η πληροφορία. Η τέχνη δεν εικονογραφεί τις ειδήσεις, αποκαλύπτει τους κρυμμένους κώδικές τους και τους μεταφράζει από τη γλώσσα των τίτλων στη γλώσσα της αίσθησης, του νοήματος και της οπτικής σκέψης.
–Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στο να “μεταφράσετε” τα πρωτοσέλιδα σε έργα τέχνης;
Julia Sysalova: Κατά τη γνώμη μου, το πιο δύσκολο ήταν να μην μείνουμε στην απλή, κυριολεκτική αναπαράσταση και ταυτόχρονα να διατηρήσουμε την ένταση και το πλαίσιο της είδησης.
Το «πρωτοσέλιδο» δεν είναι μόνο μια οπτική εικόνα, είναι από μόνο του ένα ισχυρό σύμβολο που αφορά την εξουσία, την επιλογή του τι θεωρείται «σημαντικό».
Ο καλλιτέχνης καλείται να επανεξετάσει κριτικά αυτήν τη θέση και να μετατρέψει το μονοδιάστατο μήνυμα σε ένα πεδίο πολλαπλών νοημάτων. Αυτό απαιτεί διανοητικό θάρρος, ειλικρίνεια και σε βάθος μελέτη των πηγών. Δεν αρκεί να αποδοθεί το γεγονός, πρέπει να αναδειχθεί η πολυπλοκότητα, τα κρυμμένα στρώματα, να δοθεί στον θεατή χώρος για προβληματισμό.
Πρόκειται για μια λεπτή διαδικασία: κάποιες φορές χρειάζεται να «ξεφλουδιστεί» η λάμψη του τίτλου και να προταθεί όχι απλώς μια νέα εικόνα, αλλά ένας νέος τρόπος πρόσληψης. Και αυτό είναι δύσκολο, γιατί πρέπει να βρεθεί ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική συγκίνηση και στην κριτική σκέψη.
-Πώς επιλέξατε τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στο project και τι κριτήρια θέσατε;
-Εύα Μαραγκάκη: Καλέσαμε νέους και καταξιωμένους καλλιτέχνες που εκτιμάμε τη δουλειά τους και οι οποίοι μέσα από την καλλιτεχνική τους πρακτική προσεγγίζουν ζητήματα που συνδέονται με τη θεματική του project. Πολλοί από αυτούς ενσωματώνουν στο έργο τους το κείμενο, το κολλάζ ή τη χρήση της εφημερίδας ως δημιουργικό υλικό, ενώ άλλοι υιοθετούν μια περισσότερο εννοιολογική προσέγγιση στην εικονοποίηση της είδησης.
Μέσα από ζωγραφικά έργα, εγκαταστάσεις, βίντεο και περφόρμανς, οι καλλιτέχνες που επιλέξαμε προσφέρουν μια εναλλακτική οπτική — είτε μέσα από προϋπάρχοντα έργα είτε μέσω νέων πρωτότυπων έργων που δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση.
Επιλέξαμε να συμπεριλάβουμε μια ευρεία γκάμα καλλιτεχνικών «φωνών», καθώς πιστεύουμε ότι αυτή η πολυφωνία δίνει στο project δυναμική, προκαλεί σκέψη, δημιουργεί ερωτήματα και ανοίγει χώρο για ουσιαστικό διάλογο — κάτι που θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό.
-Κατά τη γνώμη σας, μπορεί η τέχνη να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην παραπληροφόρηση;
-Εύα Μαραγκάκη: Ναι, πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί πραγματικά να λειτουργήσει ως ισχυρό αντίβαρο στην παραπληροφόρηση. Έχει τη δύναμη να μετατρέπει σύνθετα ή κρυφά γεγονότα σε άμεσα, συγκινησιακά έργα που ενεργοποιούν τη συνείδηση του κοινού.
Με τη δική της γλώσσα, μέσα από αλληγορίες και συμβολισμούς, η τέχνη ξυπνά την κριτική σκέψη και καλεί τον θεατή να αμφισβητήσει, να αναρωτηθεί και να επανεξετάσει αυτά που του παρουσιάζονται ως αλήθεια.
Παράλληλα, προσφέρει εναλλακτικές φωνές και αφηγήσεις, δίνοντας χώρο σε όσα συχνά αγνοούνται ή καταπνίγονται από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης. Η τέχνη έχει επίσης τεράστια σημασία στη διατήρηση της μνήμης και της ιστορικής αλήθειας.
-Υπάρχουν κάποια έργα στην έκθεση που σας συγκίνησαν ιδιαίτερα ή που θεωρείτε ότι αποδίδουν ιδανικά το μήνυμα του project;
-Julia Sysalova: Ναι, και όχι μόνο ένα. Ως επιμελήτρια, εκτιμώ ιδιαίτερα τα έργα εκείνα όπου η εικαστική χειρονομία λειτουργεί ως σχόλιο στην επικαιρότητα και ταυτόχρονα μοιάζει με προσωπική εξομολόγηση, με πολιτισμική διάγνωση ή με οπτικό δοκίμιο.
Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα φοιτητικά έργα. Οι νέοι καλλιτέχνες δεν φοβούνται να θέσουν δύσκολες ερωτήσεις, να σπάσουν μορφές και να διαγράψουν τα όρια μεταξύ γεγονότος και μεταφοράς. Κι ακριβώς εκεί γεννιέται η ένταση, ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, στο καθιερωμένο και στο νεοεμφανιζόμενο.
Με συγκίνησαν βαθιά και οι προσεγγίσεις καλλιτεχνών από άλλες χώρες. Ο κάθε δημιουργός φέρει το δικό του πλαίσιο, αλλά όλοι μιλούν την κοινή γλώσσα της τέχνης.
Πιστεύω πως μέσα από αυτόν τον διάλογο μεταξύ γενεών, πολιτισμών και οπτικών γεννιέται ο ζωντανός ιστός του Frontpage: Next, όπου κάθε έργο μπορεί να διαβαστεί σαν μια καινούργια Πρώτη Σελίδα, όχι επιβεβλημένη απ’ έξω, αλλά βιωμένη από μέσα.
Το «πρωτοσέλιδο» δεν είναι μόνο μια οπτική εικόνα, είναι από μόνο του ένα ισχυρό σύμβολο που αφορά την εξουσία, την επιλογή του τι θεωρείται «σημαντικό»
-Πώς ανταποκρίθηκαν οι καλλιτέχνες από διαφορετικές χώρες και πολιτισμικά υπόβαθρα στην ιδέα της “Πρώτης Σελίδας”; -Julia Sysalova: Για μένα προσωπικά, αυτό ήταν ίσως από τα πιο εμπνευστικά στοιχεία του project. Ήταν πραγματικά συναρπαστικό να παρακολουθώ πώς αντέδρασαν καλλιτέχνες από τις ΗΠΑ, την Κύπρο, την Ουγγαρία, την Ισπανία και πόσο διαφορετικά μπορεί να ερμηνευτεί η έννοια της πληροφορίας και της πρώτης σελίδας μέσα από τόσους πολιτισμικούς φακούς.
Άλλοι είδαν την Πρώτη Σελίδα ως πεδίο πολιτικής τοποθέτησης, άλλοι ως χρονικό προσωπικών βιωμάτων, και άλλοι ως καθρέφτη της ίδιας τους της κοινωνίας.
Η «Πρώτη Σελίδα» ως παγκόσμιο σύμβολο διαβάστηκε από κάθε συμμετέχοντα μέσα από τον δικό του πολιτισμικό και προσωπικό κώδικα, και παρότι προέρχονταν από διαφορετικά συμφραζόμενα με διαφορετικούς πόνους και ελπίδες, μπορώ να πω με βεβαιότητα: όσα φαίνονται «τοπικά», στην ουσία έχουν διεθνή απήχηση.
-Τι ρόλο παίζει για εσάς η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου σε αυτό το πολιτιστικό εγχείρημα;
-Julia Sysalova: Το project έχει την πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επικοινωνίας, με τον Μάριο Νόττα στη διεύθυνση. Γι’ αυτό, για εμάς δεν είναι απλώς μια ημερομηνία στο ημερολόγιο, είναι μια υπενθύμιση του πόσο θεμελιώδες είναι το δικαίωμα να μιλά κανείς και να ακούγεται. Επιλέξαμε συνειδητά να συνδέσουμε την Έκθεση και το Συμπόσιο με αυτή την ημέρα, γιατί το Frontpage: Next είναι ένα project αφιερωμένο στην ελευθερία της έκφρασης. Στην ελευθερία να επιλέγεις τη δική σου πρώτη σελίδα.
Αυτό είναι ένα πεδίο όπου η τέχνη δεν είναι απλώς παρατηρητής, αλλά ενεργός συνομιλητής. Η ελευθερία του λόγου εδώ δεν είναι αφηρημένη αρχή, αλλά συγκεκριμένη ηθική πράξη: το δικαίωμα κάθε ανθρώπου να κατανοεί τι πραγματικά συμβαίνει γύρω του. Και η τέχνη είναι σύμμαχος σ’ αυτό: μας βοηθά να κάνουμε τις σωστές ερωτήσεις.
Στη σημερινή εποχή, η ελευθερία του Τύπου είναι, μεταξύ άλλων, ένας αγώνας ενάντια στο αδιάκοπο κύμα «πιθανών» ή «πειστικών» εικόνων που εκτοπίζουν την αλήθεια. Μέσα από το project θέλουμε να θυμίσουμε: κάθε πληροφορία έχει έναν συντάκτη, κάθε εικόνα έχει ένα σκοπό. Κι αν η τέχνη μας βοηθά να το δούμε αυτό, τότε κάνει τη δουλειά της.
-Πώς προσεγγίζετε το ζήτημα της πολιτιστικής και κοινωνικής ευθύνης μέσα από την τέχνη και την επιμέλεια εκθέσεων;
-Εύα Μαραγκάκη: Το frontpage project όπως προανέφερα επιμελητικά ήταν μια πρόκληση. Τόσο σε επίπεδο αλληλεπίδρασης καλλιτεχνών και επαγγελματιών των ΜΜΕ όσο και σε επίπεδο νοήματος. Σήμερα η τέχνη και η επιμέλεια εκθέσεων δεν περιορίζονται μόνο στην αισθητική εμπειρία αλλά πιστεύω ότι έχουν ενεργό ρόλο στην κοινωνική αλλαγή.
Μιλάμε για την ανάγκη να ακούγονται διαφορετικές φωνές, να αναδεικνύονται νέες αφηγήσεις που ίσως μέχρι τώρα δεν είχαν χώρο. Τα θέματα των έργων αγγίζουν κρίσιμα ζητήματα από τη σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια ειδησεογραφία, όπως ανισότητες, δικαιώματα και περιβάλλον, γεγονότα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή όλων μας. Προτείνουν μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις μια εναλλακτική ανάγνωση του δημόσιου λόγου.
Εδώ, η τέχνη δεν σχολιάζει απλώς την είδηση, αλλά την αποδομεί και την επανασυνθέτει, μετατρέποντάς την σε εργαλείο κριτικής και στοχασμού καλώντας το κοινό να συμμετέχει στον διάλογο. Για μένα η ευαισθητοποίηση του κοινού είναι μια κοινωνική ευθύνη. Πιστεύω πως όταν η τέχνη και η επιμέλεια αναγνωρίζουν αυτή την ευθύνη, γίνονται αληθινά μέσα κοινωνικής αλλαγής.
-Μελλοντικά, πώς οραματίζεστε την εξέλιξη του FRONTPAGE PROJECT, ειδικά ενόψει της παρουσίασής του στη Βιέννη το 2027;
-Εύα Μαραγκάκη: Το μέλλον του FRONTPAGE PROJECT με την προοπτική της έκθεσης στη Βιέννη, το φαντάζομαι πιο δυναμικό και πολυεπίπεδο. Θα είναι μια μεγάλη ευκαιρία να ανοίξουμε τη θεματολογία του έργου και να συνεργαστούμε με καλλιτέχνες και κοινότητες από την κεντρική Ευρώπη.
Αυτή η ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών ανάμεσα σε δημιουργούς από διαφορετικές κουλτούρες, δουλεύοντας πάνω σε ένα κοινό θέμα, μπορεί να γεννήσει νέες αφηγήσεις και να μας οδηγήσει σε μια φρέσκια, σύγχρονη καλλιτεχνική και πολιτισμική πρόταση. Η παρουσία μας στη Βιέννη θα είναι επίσης μια ευκαιρία να συνδεθούμε με θεσμούς όπως μουσεία, πανεπιστήμια και πλατφόρμες σύγχρονης τέχνης, ενισχύοντας τη διαπολιτισμική διάσταση του project .
Θα έλεγα ότι οραματίζομαι το FRONTPAGE PROJECT να εξελίσσεται σε ένα ζωντανό δίκτυο, ένα αρχείο κριτικής σκέψης, που θα αφυπνίζει και θα προκαλεί μέσα από τη δύναμη της τέχνης.
Info Διοργάνωσης
Κέντρο Πολιτισμού «ΜΕΛΙΝΑ»
Ηρακλειδών 66, 11851 Αθήνα
1oς όροφος και ισόγειος χώρος
Εικαστική Έκθεση 2 – 11 Μαΐου 2025
Ημερίδα 3 Μαΐου 2025
Βραβεία 23 Μαΐου 2025
Debate 26 Μαΐου 2025
Ώρες λειτουργίας
Opening day – Παρασκευή 2/5/2025 19:00 – 22:00 μ.μ.
Πέμπτη – Παρασκευή – 11:00 π.μ. – 19:00 μ.μ.
Σάββατο – Κυριακή 11:00 – 15:00 μ.μ.
