Συνέντευξη στον Χρήστο Δημούλα
-Κώστα, ποιες οι αισθητικές αρχές σου στην καλλιτεχνική σου πορεία; Είναι κοινές στην Λογοτεχνία εξίσου και στα Εικαστικά;
-Από την εφηβική μου ηλικία που είχα συνειδητοποιήσει την καλλιτεχνική μου φύση και είχα αποφασίσει παρά τις έντονες αντιδράσεις του οικογενειακού μου περιβάλλοντος να ασχοληθώ συστηματικά με την τέχνη και τον λόγο οι αισθητικές μου αρχές άρχισαν να διαμορφώνονται και να πλάθονται σε άξονες ζωής για μένα.
Κύριος άξονας που κινητοποίησα ήδη με τα πρώτα μου έργα η τολμηρή οπτικοποίηση των ιδεών μου για τη φύση, τον άνθρωπο, τον έρωτα, την κοινωνία, τα μοτίβα, το κατεστημένο. Όλα αυτά όμως βασίστηκαν στην απόφαση μου για καθημερινή μελέτη, δουλειά και δημιουργία μέχρι να γίνω κάτοχος σε ικανοποιητικό σημείο των εκφραστικών μου μέσων.
Βέβαια το πάθος μου στην αρχή ήταν πολύ δυνατό για τη ζωγραφική και τις εφαρμογές της, αλλά σχεδόν ταυτόχρονα αφοσιώθηκα και στο γράψιμο, κύρια στην ποίηση, όπου η συμπύκνωση των εννοιών δυνάμωνε θεωρητικά τις απόψεις και την τάση να επηρεάσω προοδευτικά τους άλλους, έστω και σοκάροντας τους.
Η ποιητική μου σύνθεση “Τολμηρή Επίλυση” του 1977 είναι η σύνοψη όλων των προσπαθειών μου.
-Υστερεί η σημερινή Ελληνική καλλιτεχνική Παιδεία κι αν ναι, πού;
-Η καλλιτεχνική παιδεία σε γενικές γραμμές έχει ανέκαθεν τα ίδια θετικά και αρνητικά. Τότε που ξεκινούσα εγώ οι σχολές τέχνης και κύρια η ΑΣΚΤ είχε πολύ συγκεκριμένα στάδια και πεδία διδασκαλίας από καθηγητές που κατεύθυναν περιοριστικά κατά τη γνώμη μου τους μαθητές τους.
Τις πρόσφατες δεκαετίες αυτό άρχισε να αλλάζει αλλά η παιδεία έγινε περισσότερο θεωρητική με αποτέλεσμα να υστερούν πολλοί στην τεχνική απόδοση και την ουσιαστική υπόσταση έργων που παραμένουν επιφανειακά και ενίοτε εντυπωσιακά για λίγο. Η συνεχής μελέτη με βοήθησε να αναζητήσω στην αρχή ικανούς ζωγράφους και αργότερα λογοτέχνες στην Ελλάδα και το εξωτερικό που θαύμαζα και αυτοί να μου προσφέρουν τα φώτα τους, εάν βέβαια με έκριναν άξιο γιαυτό..
-Την κριτική στις μέρες μας & στην χώρα μας επί των καλλιτεχνικών έργων, λογοτεχνικών & εικαστικών, πως την βλέπεις;
-Η κριτική στις μέρες μας θα έλεγα ότι δεν υφίσταται με την κύρια έννοια του όρου. Υπήρχε σε υψηλό επίπεδο παλιότερα τόσο στη λογοτεχνία όσο και στα εικαστικά από μελετημένους και έμπειρους εκπροσώπους. Σήμερα παρά την εξειδίκευση σπουδών και την μεγάλη αύξηση των γραφόμενων δεν υπάρχει γενικά κριτική με άποψη, επιχειρήματα και εμπεριστατωμένη διαφωνία ή συμφωνία, αλλά παρουσίαση, περιγραφή και πολλές φορές θολή ιστορική ή κοινωνική τοποθέτηση για τα θέματα.
Με τον λογοτέχνη, μεταφραστή, εκδότη και καθηγητή Al. Poulin jr μας γνώρισε σε ένα συνέδριο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1981 ο διάσημος ελληνιστής και μεταφραστής Κίμων Φράιερ
-Aπό τo 2008 η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου YALΕ, διαθέτει την πολύχρονη αλληλογραφία σου με τον καθηγητή Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Ν. Υόρκης Άl. Poulin jr. Ποιο είναι το εντονότερο στην μνήμη σου απ’όσα σου είχε διδάξει ο ίδιος;
-Με τον λογοτέχνη, μεταφραστή, εκδότη και καθηγητή Al. Poulin jr μας γνώρισε σε ένα συνέδριο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1981 ο διάσημος ελληνιστής και μεταφραστής Κίμων Φράιερ.
Ο Φράιερ ήδη καταξιωμένος διεθνώς μετά την ιστορική μετάφραση στην αγγλική της Οδύσσειας του Καζαντζάκη και άλλων κορυφαίων Ελλήνων ποιητών ζούσε πλέον στην Αθήνα και όταν διάβασε το ποίημα μου “Το δωμάτιο” στην έκδοση τέχνης το 1980 μου είπε ότι θα το μετέφραζε και θα το δημοσίευσε στην αγγλική. Αυτό έγινε με την καθημερινή σχεδόν παρουσία μου και τις αναγκαίες επεξηγήσεις μου στο γραφείο του.
Εκεί άκουγα τις συγκλονιστικές αφηγήσεις του για τη ζωή και τους διάσημους φίλους του. Τότε σκέφθηκε να με φέρει σε επαφή με τον Άλφρεντ Πούλεν, με τον οποίο συνεργαζόταν για την έκδοση της μετάφρασης τόμου για τον Γιάννη Ρίτσο στην Νέα Υόρκη. Διορατικά είχε δει ότι τα έργα μου θα του άρεσαν και θα με βοηθούσε με τις υποτροφίες που έδιναν οι εκδόσεις του να πάω για σπουδές. Πράγμα που παρά τις άπειρες δυσκολίες έγινε πραγματικότητα. Παράλληλα με τις εικαστικές σπουδές μου στο Μανχάτταν παρακολουθούσα τα μαθήματα και τις διαλέξεις του Πούλεν αλλά και των γνωστών συνεργατών του Τζών Λόγκαν, Λούις Σίμψον, Μάικλ Γουότερς κ.α. στη Νέα Υόρκη, τη Βαλτιμόρη, τη Βοστώνη και άλλες πόλεις συμμετέχοντας σε πολλές συνεδρίες.
Το όφελος μου όσον αφορά την γνώση και χρήση της αφαιρετικής γραφής αλλά και της διατύπωσης εσωτερικών και εξωτερικών αναπλάσεων ήταν τεράστιο και θεμελιώδες. Δυστυχώς μετά το ποίημα μου “Το Φίλμ”, παράδοξη αφήγηση ενός αποδημούντος, που άρχισα στην Καλαμάτα το 1983, προς το τέλος της θητείας μου στην Αεροπορία σαν μετεωρολόγος και το ολοκλήρωσα όταν έφθασα στη Νέα Υόρκη, ήταν και το τελευταίο μου για μία ολόκληρη δεκαετία εκτός από κάποιες μεταφράσεις παλιών μου ποιημάτων στην αγγλική για εξάσκηση.
Η ποιητική μου αναφάνηκε ξανά το 1994 στην Αβινιόν της Γαλλίας σε ένα διεθνές φεστιβάλ, που έγραψα σε μια εβδομάδα την “Οθόνη των Ονομάτων”. Εκδόθηκε το 1996 από τις εκδόσεις Απόπειρα σαν απαρχή αρκετών συλλογών που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα. Από το 1981 λοιπόν μέχρι και το 1996 όλη αυτή η σημαντική και ποικίλη πνευματική σχέση με τον Πούλεν είχε αποτυπωθεί εκ μέρους του κυρίως σε πολυσέλιδες επιστολές, ποιήματα που μου αφιέρωσε σε περιοδικά και βιβλία, φωτογραφίες, χειρόγραφα κ.α. Μέσα στα γραπτά του υπάρχει η σοφία και η ευαισθησία ενός σύγχρονου ρομαντικού ποιητή που ταυτόχρονα σαν εκδότης καθόρισε πολλά με τις επιλογές του.
Είναι ο πρώτος που μετέφρασε στην αγγλική όλα τα έργα του Ρίλκε. Τελικά πέτυχε να εκδώσει τα ποιήματα του Ρίτσου, με μεταφράσεις του Κίμωνα Φράιερ και του καθ.Κώστα Μυρσιάδη. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που όταν μετά το θάνατο του έμαθα ότι η Βιβλιοθήκη του YALE συγκέντρωσε το αρχείο του φωτοτύπησα ότι είχα κρατήσει για μένα και αγόρασαν τα πρωτότυπα, ενώ δώρισα τις φωτογραφίες μας στη μνήμη του.
Όλα αυτά λεπτομερώς ελπίζω να τα αναφέρω σε μελλοντική συγγραφή μου για την σημαντική εποχή που βίωσα και η οποία μου απέφερε τελικά ελάχιστα από τα μετά βεβαιότητας αναμενόμενα… εξαιτίας των προσωπικών και ιδεολογικών μου επιλογών.
Καθιέρωσα επίσης το νέο εικαστικό είδος των ζωντανών εικαστικών έργων – Performance, που είχε μεν εμφανιστεί στην Ελλάδα μετά το 1960, ήταν όμως μέχρι το 1987 στα όρια μιας περιθωριακής ελίτ
-Από το 1986, που ήσουν καλλιτεχνικός διευθυντής στην DADA στην Αθήνα, έχει αλλάξει κάτι και τι στο τοπίο των εγχωρίων γκαλερί;
-Επιστρέφοντας από τη Νέα Υόρκη, παρά τις εκθεσιακές επιτυχίες μου εκεί, που μου εξασφάλισαν αρκετά χρήματα ώστε να αγοράσω το νέο μου ατελιέ στην Αθήνα και έχοντας ήδη συνεργασία από πριν σαν ζωγράφος με την γνωστή γκαλερί DADA μου πρότειναν να αναλάβω την καλλιτεχνική διεύθυνση της.
Ήμουν νέος μεν αλλά η πείρα μου μεγάλη, τόσο από το Παρίσι που πρωτοπήγα φοιτητής το 1981 όσο βέβαια και από τα μεγάλα διεθνή εικαστικά κέντρα. Αυτό που άλλαξε σήμερα σε σχέση με το τότε είναι ότι θεωρούνται πλέον ισότιμες τέχνες η φωτογραφία, το κολλάζ, οι κατασκευές στο χώρο, όλα γενικά τα νέα μέσα.
Στη δεκαετία του 1990 ελάχιστες γκαλερί έκαναν ατομικές εκθέσεις φωτογραφίας. Στη γκαλερί DADA όχι μόνο δεν πλήρωναν ενοίκιο οι εκθέτες, όπως γίνεται σε πολλούς χώρους σήμερα, αλλά τυπώναμε καταλόγους και βιβλία για τους συνεργάτες μας. Καθιέρωσα επίσης το νέο εικαστικό είδος των ζωντανών εικαστικών έργων – Performance, που είχε μεν εμφανιστεί στην Ελλάδα μετά το 1960, ήταν όμως μέχρι το 1987 στα όρια μιας περιθωριακής ελίτ.
Γενικά σήμερα στις γκαλερί υπάρχει μια ποικιλότητα στα στυλ και τα εκθέματα αλλά στο σύνολο η ποιότητα είναι πολύ κάτω του μετρίου. Βασικός λόγος η νεοπλουτική αισθητική, η οικονομική κρίση που ακολούθησε και τα παρεπόμενα της, όπως και η επιστροφή στην αντιγραφική παραστατικότητα μερίδας του μεταμοντερνισμού.
-Ποιες οι θεωρητικές σου απόψεις περί Τέχνης;
-Η βασική μου θεωρητική άποψη εστιάζεται στην εκπαιδευτική και απελευθερωτική από ταμπού και συντηρητικές ιδέες λειτουργία και μεγάλη δύναμη της τέχνης. Κατά τα άλλα οι απόψεις μου διαμορφώνονται κριτικά ανάλογα με τα αισθητικά και καλλιτεχνικά φαινόμενα που προσεγγίζω, την κοινωνική δυναμική τους, την πρωτοπορία τους, τα ενδεχόμενα προφητικά τους εξελικτικά σπέρματα ή βέλη, τη διαχρονική τους εμβέλεια, την ταύτιση του δημιουργού με τη ζωή και το έργο του κ.α.
-Από το 2000 δημιούργησες την καταξιωμένη Σύγχρονη Πινακοθήκη στο Αργοστόλι με τ’όνομα “Villa Ροδόπη’. Λίγο μπέρδεμα δεν υπάρχει σε αυτό το όνομα ή υπάρχει εξήγηση;
-Βέβαια! Μετά την αποδημία των γονέων μου η αξιοποίηση αρχικά του επάνω ορόφου και τμήματος του ισογείου του πατρικού σπιτιού σε καλλιτεχνικό εικαστικό κέντρο και αρχείο ολοκληρώθηκε το 2001.
Η μεγάλη επιτυχία των πρώτων εκδηλώσεων τέχνης και λόγου οδήγησε στο να συνεχιστούν σε ετήσια βάση τα καλλιτεχνικά δρώμενα.
Ο πολυχώρος φέρει έκτοτε τιμητικά το όνομα της μητέρας μου Ροδόπης, με εκθεσιακό τμήμα και διαμορφωμένο κατάφυτο κήπο, έγινε τους θερινούς μήνες, τόπος αισθητικής επικοινωνίας με Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες και φιλότεχνους.
Κύριο εκθεσιακό υλικό αποτελεί η μόνιμη συλλογή με έργα σύγχρονης τέχνης. Σημαντική θέση στα εκθέματα έχει η συλλογή έργων και εκδόσεων Επτανησίων δημιουργών του 20ου αιώνα. Παράλληλα έχει συγκεντρωθεί το αρχείο της Gallery DADA (1978-1993) και της ομάδας τέχνης Art Studio “EST” (1990-2010).
-Το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο τμήμα Ψηφιακών Μέσων & Δημοσίων Σχέσεων (τότε ΤΕΙ) στο Αργοστόλι, ονοματοδότησε το 2011 μια αίθουσα διδασκαλίας του ως ”Αίθουσα Κώστα Ευαγγελάτου”.
Μεγάλη τιμή ομολογουμένως. Εκτός από τις ευχαριστίες ποια είναι τα κυριότερα που έρχονται στο νου σου απ’όσα είπες εκείνη την ημέρα της ανάλογης εκδήλωσης;
-Η ονοματοδοσία της Αίθουσας με το όνομα μου, με αφορμή τη δωρεά έργων μου, πράγματι είναι τιμητική και συγκινητική για μένα. Ιδιαίτερα για τη θετική απήχηση που είχε σε διδάσκοντες και φοιτητές. Την ημέρα της εκδήλωσης μίλησα αναλυτικά για την πορεία μου και γενικά περί θεμάτων της σύγχρονης τέχνης, ενώ παρουσιάστηκε εικαστικό βίντεο και διαβάστηκαν ποιήματα μου. Στην ίδια Αίθουσα έχω δώσει και άλλες ομιλίες περί αισθητικής για τους φοιτητές αλλά και το ευρύτερο κοινό.
-Κώστα, πέρα από τις καλλιτεχνικές σου αναζητήσεις, έχεις εκφρασμένες ξεκάθαρες απόψεις για το κοινωνικό ”γίγνεσθαι”. Για το ζήτημα Τέχνης και συμβολής της στην κοινωνική συνείδηση τι έχεις να πεις;
-Ήδη από το 1976 που ήμουν πρωτοετής στη Νομική Αθηνών και εκδόθηκε η δεύτερη ποιητική συλλογή μου αφήνω την έντονα λυρική εφηβική ποίηση μου και αναφέρομαι σε θεμελιώδη κοινωνικά και πανανθρώπινα θέματα.
Η τέχνη κάθε μορφής αναμφίβολα συντελεί μαζί βέβαια με τη θεμελιώδη συμβολή της παιδείας στην καλλιέργεια και την ανάπτυξη μιας κοινωνικής συνείδησης που αφυπνίζεται, δυναμώνει και αγωνίζεται. Όπως αναφέρω σε κείμενο μου: Ο καλλιτέχνης, με το βιωματικό έργο του και την αισθητική έρευνα και κατάθεση του, έχει την ικανότητα να ανθίσταται στην αλλοτρίωση, την ισοπέδωση και την αναισθησία. Ζει και εκφράζει μια συνεχή επανάσταση, που μπορεί να τον κρατά σε εννοιολογική και αισθητική εγρήγορση. Μοχλός ανάδειξης της εκφραστικής δύναμης και της κοινωνικής αξίας του έργου του είναι αναμφίβολα το συμμετοχικό του στίγμα στους συλλογικούς αγώνες για παιδεία, εργασία, δικαιοσύνη και ανθρωπισμό.
Ο συνειδητοποιημένος καλλιτέχνης δεν θα εκπλαγεί από τις αναπόφευκτες ιστορικές εκπλήξεις και τις αισθητικές αλλαγές και μεταλλαγές.
-Δοκίμια, θεωρητικά κείμενα περί τέχνης, παγκοσμιοποίησης, κοινωνίας, διαλέξεις & άρθρα εδώ & στο εξωτερικό, μέλος σε επιστημονικούς & καλλιτεχνικούς συλλόγους, ατέλειωτες ομαδικές & συλλογικές εικαστικές εκθέσεις…Στα 16 σου η πρώτη σου εικαστική έκθεση… Τι άλλο μας ετοιμάζεις;
-Σε αυτή τη διαχρονική και περίπλοκη αρκετές φορές πορεία μου, παρά τις αντιξοότητες και τα εύλογα εμπόδια που συναντά κάθε άνθρωπος και δημιουργός είχα την ικανοποίηση να συμβάλλω ανάλογα με τις δυνάμεις, τους στόχους, τα έργα και τις ιδέες μου στο γίγνεσθαι της εποχής μας.
Βέβαια παρ όλες τις αντιπροσωπευτικές εκθέσεις και τις εκδόσεις έργων μου υπάρχει μια μεγάλη ανέκθετη και ανέκδοτη πλευρά μου, που θέλω να έρθει στο φως.
Γενικά όμως έχω την πεποίθηση ότι όλα αυτά τα χρόνια εξωτερίκευσα ποικιλότροπα και άρτια τον εσωτερικό και πνευματικό μου κόσμο. Ευελπιστώ ότι στο μέλλον, που όπως έχω γράψει “πάντα μας χρωστάει” οι κόποι και οι αγωνίες μου θα επικοινωνήσουν με ένα νέο εξελιγμένο κοινό.
Αν πάλι δεν συμβεί δεν θλίβομαι… Η ίδια η διαδικασία της δημιουργικής έκφρασης στο ενεργό παρόν της ζωής είναι η μεγαλύτερη χαρά κάθε αφοσιωμένου καλλιτέχνη.
-Σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ για την συνέντευξη που μου παραχώρησες. Καλή και δημιουργική όπως και τώρα συνέχεια.
*Ο Χρήστος Δημούλας είναι πολιτικός επιστήμων, λογοτέχνης και δημοσιογράφος και η συνέντευξη δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη στήλη “Συνέντευξη με τον Χρήστο” στο koukidaki.gr