Γράφει ο Λεόντιος Πετμεζάς*
Ο ζωγράφος, ποιητής, περφόρμερ και θεωρητικός της τέχνης Κώστας Ευαγγελάτος αρχικά σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και έκανε ελεύθερες σπουδές σε καλλιτεχνικά εργαστήρια.
Το 1984, με υποτροφία, σπούδασε αισθητική θεωρία της σύγχρονης τέχνης και ζωγραφική στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, στο Παν/μιο The New School For Social Research. Από το 1978-79 μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει παράλληλα με την ζωγραφική του παραγωγή πολλά και πολυσήμαντα Ζωντανά Εικαστικά Έργα- Performance στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα ζωντανά αυτά εικαστικά του έργα βασισμένα σε λιτά εικαστικά μέσα και “νεορομαντικές” αισθητικές ιδέες, σηματοδότησαν με την αισθητική τους δύναμη και τη σημαντική απήχηση που είχαν στο κοινό και τον τύπο, μια προσωπική προσέγγιση στη “ζωντανή” έκφραση και το νέο εικαστικό είδος των performance ή actions.
Οι ζωντανές εικαστικές δράσεις ξεκίνησαν ιστορικά από τη ρωσική πρωτοπορία των αρχών του 20ου αιώνα, άνθισαν την περίοδο του dada / “ντανταιστικού” κινήματος και έγιναν ευρέως γνωστές με την ανάπτυξη από την δεκαετία του 1960 και μετά του κινήματος fluxus.
Ο καθηγητής ιστορίας της τέχνης Στέλιος Λυδάκης αναφέρει επιγραμματικά για τον Κώστα Ευαγγελάτο στο βιβλίο-λεξικό του “Ορολογία Εικαστικών Τεχνών” στο αναλυτικό λήμμα περί performance:”…Στην Ελλάδα γνωστότερες είναι οι περφόρμανς του Κώστα Ευαγγελάτου”.
Ενώ ο καλλιτέχνης από το 1978 (προδρομική παράσταση στο θεμέλιο λίθο της Πανεπιστημιούπολης Άνω Ιλισίων) μέχρι και τη διπλωματική του Performance στο Central Park της Νέας Υόρκης το 1985, όπου εμφανίστηκε γυμνός επί βάθρου, σαν άγαλμα, μπροστά στο κτίριο που δολοφονήθηκε ο Τζων Λένον και άρχισε κατόπιν να τυλίγεται με επιζωγραφισμένα ρολά τηλετύπων, είναι μόνος-εκφραστής-performer στις τολμηρές εικαστικές παραστάσεις του, με την επιστροφή του στην Αθήνα παρουσιάζει από το 1986 performance με την συμμετοχή και άλλων καλλιτεχνών-εικαστικών μοντέλων, χορευτών, ηθοποιών, μουσικών και τραγουδιστών.
Το 1987 στην GALLERY DADA, δημιουργεί το tableau vivant “Μνημείο για τους νέους που πέθαναν”, αφιερωμένο στα πρώτα θύματα του AIDS! Η δράση αυτή με τον χορευτή και ηθοποιό Τάκη Λουκάτο συγκλόνισε το κοινό της Αθήνας και είναι από τις πρώτες παγκόσμια, αν όχι η πρώτη παρουσίαση με θέμα το πρόβλημα της ασθένειας με εικαστικές μεθόδους επικοινωνίας.
Το 1988 παρουσιάζει στην εναρκτήρια εκδήλωση της Εταιρείας Βύρωνος, Lord Byron Society, στο Βρετανικό Συμβούλιο της Αθήνας, τη ζωντανή εικαστική εικόνα “Ο Θάνατος του Ποιητή” μαζί με τον Τάκη Λουκάτο και την Μαρία Καλαμάκη. Η σύνθεση του ήταν εμπνευσμένη από το πολυπρισματικό έργο και την τολμηρή προσωπικότητα του Λόρδου Βύρωνα. Οι ξένοι επίσημοι που παρευρίσκονται σκανδαλίζονται στη θέα του ολόγυμνου σώματος του θνήσκοντος ποιητή, που από το πέος του ξετυλίγεται στο χώρο ένα ρολό τηλετύπου, με γραμμένο το τελευταίο ποίημα του κορυφαίου ρομαντικού και ηρωικού Φιλέλληνα.
Το 1990 με την ίδρυση της ομάδας τέχνης-εργαστηρίου του ART STUDIO EST αρχίζει μια νέα περίοδος δρωμένων στο πνεύμα της συλλογικότητας. Η σημαδιακή εναρκτήρια performance του EST είναι αφιερωμένη στον πρωτοπόρο τολμηρό φωτογράφο Βαρώνο Βίλχελμ Βαν Γκλόντεν, που έδρασε φωτογραφικά κύρια στην Ταορμίνα της Σικελίας. Στην γεμάτη κίνηση performance οι φωτογραφίες του προβάλλονται πάνω στα σώματα των μοντέλων, ενώ μια ειδυλλιακή δράση – στην οποία πρωταγωνιστεί και ένα φίδι- telescopus falax – καθηλώνει τους θεατές.
Το 1991 ο περίφημος χορευτής της άφροτζαζ Ilanga συμμετέχει τυλιγμένος με πολλά τηλετύπων σε performance του Ευαγγελάτου στην Αθήνα.
Διοργανώνεται στο χώρο τέχνης του ART STUDIO EST το “Μάθημα Ζωγραφικής”, όπου ο καθένας από το κοινό μπορεί εκ του φυσικού να ζωγραφίζει τα γυμνά μοντέλα. Αλλά γενικά η κάθε έκθεση του ART STUDIO EST παίρνει χαρακτήρα ευρύτερης παράστασης-happening, με την αθρόα προσέλευση κοσμικών κυριών, γνωστών συλλεκτών, πολιτικών, καταξιωμένων ή περιθωριακών καλλιτεχνών, διανοουμένων και κορυφαίων Ακαδημαϊκών, όπως οι αείμνηστοι Μενέλαος Παλλάντιος, Ευάγγελος Μουτσόπουλος, Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, Παναγιώτης Τέτσης και Χρύσανθος Χρήστου.!
Το 1992 ο Κώστας Ευαγγελάτος παρουσιάζει με επιτυχία στο χώρο τέχνης V.DRAΚOS Contemporary Art την σύνθεση του “Επιτύμβιο”με τον Νίκο Λουκά.
Την ίδια χρονιά παρουσιάζει στη Βαρκελώνη της Ισπανίας το “Αφιέρωμα στους Παραολυμπιακούς Αγώνες”. Η performance αυτή του 1992, όπως και η πλέον γνωστή του με τίτλο “Μνημείο του Αντιμιλιταρισμού”, που παρουσιάστηκε κατόπιν επίσημης πρόσκλησης στη διεθνή εικαστική συνάντηση WINTERSCHOOL στη Γλασκώβη της Σκωτίας το 1994, ήταν στο πνεύμα μιας φανερά κοινωνικής τέχνης στρατευμένου χαρακτήρα, με εστίαση στο φιλειρηνικό κίνημα και ανθρωποκεντρικά προβλήματα.
Το 1995 στο χώρο τέχνης του ART STUDIO EST εξέπληξε πολλούς με την αντισυμβατική εγκατάσταση-δράση “Αντι-performance”.
Δεκάδες ψητά κοτόπουλα και κόκαλα ζώων που εκκρεμούσαν από την οροφή της γκαλερί έγιναν “λεία” των φιλότεχνων…Το δρώμενο αυτό ήταν σινιάλο της αγανάκτησης του, προϊόν από τη συσσωρευμένη εμπειρία του στο χώρο της σύγχρονης τέχνης και την “κωμικοτραγική’ μεταχείριση και αντιμετώπιση της από τα εμπορικά κυκλώματα, τους δήθεν επαΐοντες και το κοινό. Το 1996 και το 1997 αξιοποιεί και πάλι σε πολλές περιπτώσεις την τεχνική της body-art στην οποία συμμετείχα με μια ενδιαφέρουσα σύνθεση . .
Το 1998 παρουσίασε στις European Echoes στο Γκέτενμπορκ της Σουηδίας, την ιδιότυπη σύνθεση του “Μνημείο Εποχής” στο Performance center “Roda Sten”, που είχε διεθνή εμβέλεια.
Το 1999 στα πλαίσια της αναδρομικής έκθεσης του, με τίτλο Scriptorium,στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηναίων, παρουσιάζεται η ζωντανή εικόνα-γλυπτό “ILANGA’S PRAY”, ενώ το 2000 φωτογραφίζεται ο ίδιος στη σύνθεση “Το τέλος του Αιώνα”. Όμως η διεθνής καταξίωση και παραδοχή έρχεται το 2000 με την προβολή του βιντεοφίλμ “Greek Narcissus” στο Channel 4, U.K., στην διάσημη τολμηρή εκπομπή Eurotrash.
Το συμβάν με πρωταγωνιστή τον ίδιο γυρίστηκε από την Rapido TV στην Αθήνα.
Το 2000 και το 2001 δημιουργεί νέες εικαστικές εικόνες με τα μοντέλα του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ιδιαίτερα δημόσιους χώρους και γκαλερί στο Παρίσι.
Το 2002 κάνει μια απροσδόκητη στροφή όσον αφορά την γνωστή αισθητική και τη θεματική του η οποία είχε αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Στο Κέντρο Τέχνης στην Αθήνα κάνει μια εγκατάσταση performance-καταγγελία για την τηλεοπτική προβολή των πρώτων reality…Στο τολμηρό δρώμενο του με τίτλο “B.B.TRASH” συμμετέχει γνωστή τρανσέξουαλ και η πρωτοφανής για τα δεδομένα απευθείας αναμετάδοση του έργου από τηλεοπτικά κανάλια προξενεί θύελλα ποικίλων αντιδράσεων, με πολλαπλές συνέπειες και προεκτάσεις…
Η δράση του Κώστα Ευαγγελάτου συνεχίζεται το 2005 και το 2006, μετά τρία χρόνια, με ζωντανές συνθέσεις σε εκθεσιακούς χώρους, αναβιώνοντας ουσιαστικά το γνώριμο ποιητικό και αισθητικό ύφος του. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν οι συνθέσεις Homo-decorated Atlas στο Κ.Ε.Ο. Αθηνών, “Η Αναμονή του Τηλεμάχου” με μοντέλο τον Φώτη Αλεξάνδρου και η εικαστική εγκατάσταση “Action with art-objects”, στη Σύγχρονη Πινακοθήκη Villa Ροδόπη στο Αργοστόλι της Κεφαλλονιάς.
Το 2007 είναι μια χρονιά ορόσημο στην καλλιτεχνική πορεία του. Η επιτυχημένη 4η ατομική του έκθεση ζωγραφικής στο Παρίσι τον επανασυνδέει δυναμικά με τα δρώμενα της γαλλικής πρωτεύουσας, με συνέπεια την συνεχή εκθεσιακή παρουσία εκεί μέχρι και το 2018. Παράλληλα με τις εκθέσεις και τις εκδόσεις ποιημάτων του στη γαλλική γλώσσα δημιουργεί ζωντανά έργα, εικόνες και εγκαταστάσεις στο χώρο. Ανάμεσα τους το 2008 η performance “Le Dernier Rouleau” / “Το Τελευταίο Ρολό” και η δράση του τo 2010 στην έκθεση “Conceptions et documents sous la lumiere d’ Attique”, όπου εκτίθενται με την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας στη Γαλλία, έργα του και ντοκουμέντα από την πολυετή δράση του ART STUDIO EST, στον χώρο του Maison De la Grece.
Το 2013 ο Κώστας Ευαγγελάτος με αφορμή το Έτος Κ.Π.ΚΑΒΑΦΗ, 150 χρόνια από τη γέννηση του στην Αλεξάνδρεια το 1863 και 90 χρόνια από το θάνατο του το 1933, έλαβε μέρος εκθέτοντας και απαγγέλοντας σε αφιερωματικές εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν για τον ποιητή στον Ελληνογαλλικό Σύνδεσμο στην Αθήνα, στο Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αιγύπτου και αλλού.
Όμως η σχέση του με την ποίηση του Καβάφη είχε εκδηλωθεί χρόνια πριν στην έκθεση ζωγραφικών και φωτογραφικών έργων του με τίτλο “Καβαφικές εικόνες της ζωής μας” στη Gallery DADA το 1988. Ο νεοϋορκέζος καθηγητής λογοτεχνίας, ποιητής και εκδότης A.Poulin jr, είχε γράψει:…Αφήνοντας ανθρώπινα σχήματα που κατευθύνονται προς το αγγελικό, σε μια ερημωμένη ηθικά γη τα έργα του Ευαγγελάτου είναι οι παρασκηνιακοί ψίθυροι μιας καθαρής φωνής που αντηχεί την ευαισθησία ενός ανθρώπινου και αισθητικού προγόνου σαν τον Καβάφη”/…Leaving shapes of the human that leap toward the angelic in a desolate moral landscape, the paintings of Evangelatos are the offstage whispers of pure speech echoing the sensibility of a human and aesthetic predecessor like Cavafy.
Σαν επιστέγασμα της πολύχρονης ενασχόλησης και μελέτης του στο Καβαφικό έργο, ιδιαίτερα των ερωτικών ποιημάτων, συνέλαβε την ιδέα της ανασύστασης ενός σύγχρονου Καβαφικού δωματίου με σχέδια, ψηφιακές εικόνες, εικονογραφημένα ποιήματα και προβολές.
Η πραγματοποίηση έγινε τον Δεκέμβριο του 2013, λίγο πριν την εκπνοή του Έτους Καβάφη με μεγάλη επιτυχία στο Art Studio EST / La Chambre. Η απόπειρα του συγκίνησε και έδωσε δυναμική ερμηνευτική προσέγγιση στα αισθητικά θέματα που ανακύπτουν από την ενδόμυχη και εξόχως καλλιτεχνική ποιητική δημιουργία του μεγάλου Αλεξανδρινού, σε γενιές που τον αγάπησαν και που ο λόγος του διαπότισε εξελικτικά την στάση τους, όσον αφορά τη ζωή και την τέχνη.
Ο Ευαγγελάτος ξενάγησε στο “Καβαφικό δωμάτιο”, διαβάζοντας το πρώτο από τα “12 Ποιήματα για τον Καβάφη” του Γιάννη Ρίτσου, με τίτλο “Ο χώρος του ποιητή”, που καταλήγει: ” Άν άφεση δεν είναι η ποίηση,-ψιθύρισε μόνος του- τότε , από πουθενά μην περιμένουμε έλεος”. Η δραστηριότητα του τα τελευταία χρόνια έχει επικεντρωθεί σε performance κοινωνικοπολιτικού περιεχομένου και αντλεί τη θεματογραφική στόφα του από γεγονότα που συγκλόνισαν την εποχή μας.
Χαρακτηριστική η εικαστική εγκατάσταση τον Νοέμβρη του 2017 στο Pont Royal στο πλάι του Σηκουάνα στο Παρίσι, με ένα σύνθετο ελεγειακό εικαστικό αφιέρωμα του στα θύματα του τρομοκρατικού κτυπήματος στο Bataclan το 2015. Επίσης το 2018 και το 2019 μαζί με τον συνεργάτη του Ντάνυ Μαρτζώκα έκαναν performance με θέμα την αξία και την προστασία της φύσης, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Από τις αρχές του 2020 στο φάσμα της πανδημίας του covid-19 η δημιουργικότητα του επικεντρώθηκε σε συνεχή παραγωγή συμβολικών συνθέσεων με τριαντάφυλλα και έγκλειστες μορφές.
Το αέναο παιχνίδι μεταξύ τέχνης και ζωής, πράξης και φαντασίας, ιδέας και ταύτισης, για τον πρωτοπόρο ποιητή των εικόνων και του λόγου Κώστα Ευαγγελάτο θέτει πολυσήμαντα ερείσματα έρευνας σε ένα ατέρμονο αισθητικό συμβάν, πρωτοποριακό και παρά τις απόπειρες πολλών κατά καιρούς μιμητών του, μοναδικό αισθητικά και υπαρξιακά ανεπανάληπτο!
Επιλογή βιβλιογραφίας:
-“Mid-American Review” mag, Al. Poulin, jr, Sping, U.S.A, 1982.
-“Αθηνόραμα” περιοδικό, συνέντευξη στον Αλκίνοο Μπουνιά, 17 Οκτ., Αθήνα 1985.
-“Ιδεοδρόμιο ” περιοδικό. Αφιέρωμα: “Επιτέλους να ένας ασεβής”, Αθήνα 1985.
-“ART SPEAK” newspaper, “Conceptualizations”, Aug.1, N.Y.C 1985.
-“Η Βραδυνή”, εφημ. κριτική Στέλιος Λυδάκης, 11 Αυγ., Αθήνα 1987.
-“Καθημερινή” εφημ. άρθρο Ελένη Μπίστικα, 2 Μαρτ., Αθήνα 1991.
-“Flash Art, International Edition”, vol.xxv,p.71, May/June 1992.
-“The Athens News”, newspaper, profile by Angelika Timms, Athens 1993.
-“Συλλογές” περιοδικό, κριτική Λεόντιος Πετμεζάς, τ. Ιαν., Αθήνα 1995.
-“01” περιοδικό, φωτ. Σπύρος Στάβερης, τ. 26, Αθήνα 1996.
-“Colt” No 13, περιοδικό, συνέντευξη στον Αλέξη Αδάμ, Αθήνα 1997.
-“Ιδεογραφική Σμίλη”, βιβλίο, Κων/νος Εst Ευαγγελάτος, Συλλογές, Αθήνα 1997.
-“Opticon” περιοδικό, κριτική Λεόντιος Πετμεζάς, τ. Μάιος-Ιούνιος, Αθήνα 1997.
-“The Hellenic Times”, newspaper, interview by Marina Spanos, Athens Oct.9-15 1998.
-“Ελεύθερος Τύπος”, εφημ. Εντυπωσιακές “Σωματογραφίες”, Αθηναικά, 17 Αυγ. 1998.
-“National Tribune / Εθνικός Κήρυκας”, εφημ. N.Y. 20 Ιαν.1999.
-“Τα Νέα”, εφημ. “Εξαγώγιμα» ελληνικά χρώματα”, 18 Αυγ. 1999.
-“Η Βραδυνή , εφημ. “Ένας Έλληνας στην αγγλική TV, 27 Ιαν. 2000.
-“Έθνος” εφημ., συνέντευξη στον Γιάννη Φλέσσα, 30 Ιαν., Αθήνα 2001.
-“Η αισθητική ενατένιση του Κώστα Ευαγγελάτου” Δοκίμιο εικαστικού ήθους.
Κείμενο Λεόντιος Πετμεζάς, πρόλογος: Ιωάννα Καρατζαφέρη, εκδόσεις “Συλλογές”, Αθήνα 2001.
-“Έθνος” εφημ., συνέντευξη στον Γιάννη Φλέσσα, 3 Δεκ. 2002.
-“New Europe”, newspaper, “Depictions and Mythical Creations”, July 10-16,2005.
-“Ορολογία Εικαστικών Τεχνών” βιβλίο-λεξικό, Στέλιος Λυδάκης, Μέλισσα, Αθήνα 2009.
-“Επίκαιρα” περιοδικό, συνέντευξη στον Βασίλη Λούκα, τ. 71ο, 24 Φεβρ, Αθήνα 2011
-“Η Νεοελληνική Γλυπτική” Ιστορία-Τυπολογία, βιβλίο, Στέλιος Λυδάκης, Μέλισσα,
Αθήνα 2011.
-“ART-EST”, λεύκωμα, συλλογικές κριτικές, Κώστας Ευαγγελάτος, Artline and Gennesis,
Θεσσαλονίκη 2012, 2015.
-“Η περφόρμανς στην Ελλάδα” της δρ. Ειρήνης Γερογιάννη, εκδόσεις Futura, Αθήνα 2019
*Ο Λεόντιος Πετμεζάς είναι Ιστορικός αναλυτής της τέχνης, Επιμελητής εκθέσεων, Λογοτέχνης.