Ο Κώστας Γαβράς (Costa Gavras, 12 Φεβρουαρίου 1933) είναι Έλληνας σκηνοθέτης του γαλλικού κινηματογράφου, που ζει και εργάζεται στην Γαλλία.
Είναι γνωστός για ταινίες που έχουν καθαρά πολιτικό θέμα, με πιο γνωστή το θρίλερ Το Ζ (1969), αλλά έχει σκηνοθετήσει και κωμωδίες. Οι περισσότερες ταινίες του έχουν γυριστεί στην γαλλική γλώσσα ωστόσο, έξι γυρίστηκαν στην αγγλική γλώσσα: Missing (1982), Hanna K. (1983), Betrayed (1988), Music Box (1989), Mad City (1997) και Amen (2002). Ο ίδιος έχει κάνει την παραγωγή στις περισσότερες ταινίες του, μέσω της εταιρείας παραγωγής του K.G. Productions.
Γεννήθηκε στα Λουτρά Ηραίας Αρκαδίας στις 12 Φεβρουαρίου 1933. Η οικογένειά του έζησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε ένα χωριό της Πελοποννήσου και μετακόμισε στην Αθήνα μετά τον πόλεμο. Ο πατέρας του ήταν μέλος του κομμουνιστικού κόμματος και φυλακίστηκε κατά την διάρκεια του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Η συμμετοχή του πατέρα του στο κομμουνιστικό κόμμα στάθηκε αδύνατο για τον Κώστα Γαβρά να φοιτήσει σε κάποιο πανεπιστήμιο στην Ελλάδα ή να πάρει βίζα για τις ΗΠΑ, έτσι μετά το λύκειο έφυγε για την Γαλλία όπου ξεκίνησε να σπουδάζει νομική το 1951. Το 1956 εγκατέλειψε τις σπουδές του στην νομική για να σπουδάσει κινηματογράφο στην εθνική σχολή κινηματογράφου της Γαλλίας, IDHEC.
Μετά το τέλος των σπουδών του συνεργάστηκε με τον Υβ Αλεγκρέ και έγινε βοηθός σκηνοθέτη του Ζαν Ζιονό και Ρενέ Κλαιρ. Αφού εργάστηκε αρκετά χρόνια ως βοηθός σκηνοθέτη, το 1965 σκηνοθέτησε την πρώτη του προσωπική ταινία με τίτλο Διαμέρισμα Δολοφόνων. Η ταινία του Shock Troops (Un homme de trop, 1967) συμμετείχε στο 5ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Μόσχας.
Στην ταινία Z (1969), ο κεντρικός χαρακτήρας, ένας δικαστής που τον ενσάρκωσε ο Jean-Louis Trintignant, προσπαθεί να αποκαλύψει την αλήθεια σχετικά με την δολοφονία ενός εξέχοντος πολιτικού της αριστεράς, που τον ενσάρκωσε ο Yves Montand, ενώ οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι και ο στρατός προσπαθούν να καλύψουν την συμμετοχή τους.
Η ταινία αποτελεί μια προσαρμογή των γεγονότων τα οποία ακολούθησαν την δολοφονία του πολιτικού Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963. Η ταινία είχε μεγάλη απήχηση στο κοινό επειδή, την εποχή της κυκλοφορίας της, η Ελλάδα βρισκόταν επί δυο χρόνια υπό στρατιωτική δικτατορία. Το Z κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Ο Κώστας Γαβράς και ο σεναριογράφος Jorge Semprún κέρδισαν ένα Edgar από την Ένωση Συγγραφέων Μυστηρίου της Αμερικής για το Καλύτερο Σενάριο Κινηματογραφικής Ταινίας.
Η ταινία L’Aveu (1970) περιέγραφε τη ζωή του Artur London, ενός κομμουνιστή υπουργού από την Τσεχοσλοβακία ο οποίος φυλακίστηκε άδικα και δικάστηκε για προδοσία και κατασκοπεία το 1952. Η ταινία State of Siege (1972) λαμβάνει χώρα στην Ουρουγουάη, σε μια συντηρητική κυβέρνηση στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Με ένα σενάριο που βασίστηκε εν μέρει του αστυνομικού Dan Mitrione, ένας Αμερικανός διπλωμάτης (ενσαρκώθηκε από τον Yves Montand) πέφτει θύμα απαγωγής από τους Tupamaros, μια ριζοσπαστική αριστερή αστική ομάδα η οποία τον ανακρίνει προκειμένου να μάθει τις λεπτομέρειες της μυστικής αμερικανικής υποστήριξης στα καταπιεστικά καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής.
Η ταινία Missing, που αρχικά κυκλοφόρησε το 1982 και βασίστηκε στο βιβλίο The Execution Of Charles Horman, έχει ως κεντρικό ήρωα τον Αμερικανό δημοσιογράφο Charles Horman (ενσαρκώθηκε από τον John Shea στην ταινία), ο οποίος εξαφανίστηκε κατά το αιματηρό πραξικόπημα που έκανε ο αξιωματικός Augusto Pinochet στην Χιλή και έλαβε την υποστήριξη των ΗΠΑ το 1973. Ο πατέρας του Horman, τον οποίο ενσάρκωσε ο Jack Lemmon, και η σύζυγός του, την οποία ενσάρκωσε η Sissy Spacek, αναζητούν μάταια να μάθουν τι απέγινε ο γιος τους.
Η ταινία κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Προσαρμογής Σεναρίου και τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών. Η ταινία Betrayed (1988) βασίστηκε στις τρομοκρατικές δραστηριότητες του Αμερικανού νεοναζί Robert Mathews και της ομάδας του The Order.
Καθιερώθηκε με μία σειρά πολιτικών θρίλερ που αποκάλυψαν το βίαιο πρόσωπο δικτατορικών καθεστώτων, μέσα από προσωπικές τραγωδίες ασυμβίβαστων ανθρώπων. Ο Γαβράς ήταν υποψήφιος για Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας 1969 (Ζ), και κέρδισε το Όσκαρ Σεναρίου το 1982 (Ο Αγνοούμενος).
Κέρδισε επίσης Χρυσό Φοίνικα στο φεστιβάλ Καννών του 1982 (Ο Αγνοούμενος), Ειδικό Βραβείο Κριτικής Επιτροπής Φεστιβάλ Καννών του 1975 (Ειδικό δικαστήριο), Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου του 1990 (Μουσικό κουτί). To 2002 σκηνοθέτησε την ταινία Αμήν. που κέρδισε Βραβείο César καλύτερου σεναρίου το 2003.
Στο Ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 τάχτηκε με δηλώσεις του υπέρ του ”Όχι” και ανέφερε ότι έχει εμπιστοσύνη στον Αλέξη Τσίπρα.
Ο Κώστας Γαβράς έγινε επίτιμος διδάκτορας στο Τμήμα Κινηματογράφου στο ΑΠΘ το 2013. Από το 1982 έως το 1987 ήταν πρόεδρος της Cinémathèque Française αλλά και από το 2007 μέχρι σήμερα. Έδωσε μια εκτενή συνέντευξη στο περιοδικό The Times και στην δημοσιογράφο Melinda Camber Porter ενώ φιγουράρει στο εξώφυλλο του βιβλίου της Through Parisian Eyes: Reflections on Contemporary French Arts and Culture (1993, εκδόσεις Da Capo Press). Έλαβε το τιμητικό βραβείο Magritte στα 3α Βραβεία Magritte.
Είναι πρώτος ξάδερφος του καλλιτέχνη Jimmie Spheeris, της κινηματογραφίστριας Penelope Spheeris και του μουσικού Chris Spheeris. Η κόρη του Julie Gavras και ο γιος του Romain Gavras είναι και αυτοί κινηματογραφιστές. Είναι μακρινός συγγενής του ηθοποιού Jordan Gavaris ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός από την ταινία Orphan Black και του Jasper Bartlett ο οποίος συμμετείχε στην σειρά δράσης/περιπέτειας Unnatural History για το κανάλι Cartoon Network και στην πιο πρόσφατη ταινία The Sea of Trees.
Βραβεία
1969: Βραβείο Κριτικής Επιτροπής Φεστιβάλ Καννών (Ζ)
1975: Βραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας Φεστιβάλ Καννών (Ειδικό δικαστήριο)
1982: Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Καννών (Ο Αγνοούμενος)
1983: Βραβείο BAFTA Καλύτερης Ταινίας (Ο Αγνοούμενος)
1983: Όσκαρ Διασκευασμένου Σεναρίου (Ο Αγνοούμενος)
1990: Χρυσή Άρκτος Φεστιβάλ Βερολίνου (Μουσικό κουτί)
2003: Βραβείο César Καλύτερου Σεναρίου (Αμήν)
Φιλμογραφία
1958: Les Rates (ταινία μικρού μήκους)
1965: Compartiment tueurs – Διαμέρισμα δολοφόνων
1967: Un homme de trop – Μακί, τα λιοντάρια της κολάσεως
1969: Z
1970: L’Aveu – Η Ομολογία
1973: État de siège – Κατάσταση Πολιορκίας
1975: Section spéciale – Ειδικό δικαστήριο
1979: Clair de femme – Η λάμψη μιας γυναίκας
1982: Missing – Ο Αγνοούμενος
1983: Hanna K
1986: Conseil de famille
1988: La main droite du diable (Betrayed) – Το στίγμα της προδοσίας
1989: Music box – Το μουσικό κουτί
1991: Pour Kim Song-Man
1991: Contre l’oubli
1992: La Petite Apocalypse
1995: Lumière et Compagnie
1995: À propos de Nice, la suite
1997: Mad City
2002: Amen – Αμήν
2005: Le Couperet – Το τσεκούρι
2009: Eden à l’ouest – Παράδεισος στη Δύση
2012: Le Capital – Το Κεφάλαιο
2019: Adults in the Room – Ενήλικοι στην Αίθουσα
Παραγωγές
2006: Mon Colonel – Ο Συνταγματάρχης
2009: Ο Παρθενώνας του Κώστα Γαβρά